[ویکی فقه] جُبَیربن مُطْعِم بن عدیّ، از صحابه پیامبر اکرم و نسب شناس بود.
کنیه مشهور وی ابومحمد است، اما ابوعدی نیز ذکر شده است. مسلمان شدن جبیر برخی او را از «المُؤَلَّفةِ قُلوبُهُم»، (یعنی غیر مسلمانانی که برای علاقه مند کردنشان به اسلام یا تازه مسلمانانی که برای دلگرم شدنشان، به آنها سهمی از زکات پرداخت می شد)، به شمار آورده اند. به گفته ابن عباس، پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم در آستانه فتح مکه شأن او را بالاتر از آن دانست که مشرک باقی بماند و او را به همراه چند تن دیگر به اسلام آوردن ترغیب کرد. مادر جبیر نام مادر جبیر را، به اختلاف، امّجُمیل بنت سعید از طایفه بنی عامربن لُؤَیّ و امّ حبیب بنت عاص بن اُمیه ضبط کرده اند. جبیر و آزادی اسرای بدر جبیر بن مطعم از مشرکانی بود که پس از جنگ بدر، به منظور نجات اسیران یا تعیین خونبهای آنان، نزد پیامبر رفت. در آن حال پیامبر اکرم آیاتی از سوره طور را می خواند، که در قلب جبیر مؤثر افتاد و، به گفته خود او، برای اولین بار پرتوی از ایمان بر قلبش، تابید. چون پدر جبیر نزد پیامبر شأن و منزلت داشت، پیامبر اکرم به جبیر فرمود اگر پدرت زنده بود و برای این اُسرا نزد من شفاعت می کرد، همه آنان را به او می بخشیدم. وحشی بن حرب غلام جبیر در جنگ اُحد جبیر غلام خود، وحشی بن حرب، را به کشتن حمزه، عموی پیامبر، ترغیب کرد و این اقدام را شرط آزادی او قرار داد. کینه جبیر از آن رو بود که حمزه عمویش، را کشته بود. زمان اسلام آوردن جبیر زمان اسلام آوردن جبیر را در فاصله بین صُلح حُدَیْبیه و فتح مکه، یعنی بین سالهای ششم تا هشتم، یا سال فتح خیبر نوشته اند. جبیر و دانش نسب جبیر، پس از ابوبکر، بیشترین دانش را به انساب قریش و عرب داشت و به گفته خودش، این علم را از ابوبکر فرا گرفته بود. به گفته برخی، عمر بن خطّاب هنگام رسیدگی به نسب نُعمان بن مُنذِر، از جبیر در این باره سؤال کرده است. منصب قضاوت جبیر خلیفه دوم، جبیر را به منصب قضا منصوب و پس از مدتی او را عزل کرد. جبیر و نماز بر خلیفه سوم برخی مورخان، جبیر را از جمله افرادی ذکر کرده اند که بر جنازه عثمان نماز گزارد و سپس او را به خاک سپرد. توثیق جبیر توسط برخی بزرگان شیخ طوسی او را جزو اصحاب رسول خدا می داند و ابن حِبّان او را از ثقات شمرده است. ضعف راویان جبیر خوئی روایاتی را که بر اساس آنها جبیر از اصحاب خاص امام علی بن الحسین علیه السلام به شمار آمده، با توجه به سال وفات جُبیر، ضعیف دانسته است. از جمله راویان جبیر، سلیمان بن صُرَد خُزاعی، عبدالرحمان بن اَزهر، و فرزندانِ جبیر (نافع و محمد) بوده اند. توثیق برخی فرزندان جبیر در منابع رجالی شیعه، فرزندان جبیر، محمد و حکیم، از اصحاب امام سجاد به شمار آمده اند. سال وفات جبیر وفات جبیر را، به اختلاف، در سال ۵۷، ۵۸ یا ۵۹ ذکر کرده اند. فهرست منابع • ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ( بی تا )؛ • ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، چاپ عادل احمد رفاعی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶؛ • ابن اسحاق، کتاب السیر و المغازی، چاپ سهیل زکار، ( بی جا ) : دارالفکر، ۱۳۹۸/۱۹۷۸، چاپ افست ۱۳۶۸ ش؛ • ابن حبان، کتاب الثقات، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت ( بی تا )؛ • ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابة، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ • ابن حزم، اسماءالصحابة الرواة و مالکل واحدٍ من العدد، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ • ابن حزم، جوامع السیرة و خمس رسائل اخری، چاپ احسان عباس و ناصرالدین اسد، ( قاهره ۱۹۵۰ )؛ • ابن سعد، الطبقات الکبری (لیدن )؛ • ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ • ابن عبدربّه، العقد الفرید، ج۵، چاپ عبدالمجید ترحینی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۳؛ • ابن قتیبه، المعارف، چاپ محمداسماعیل عبداللّه صاوی، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۰؛ • ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، بیروت : داراحیاء التراث العربی، ( بی تا )؛ • مصطفی بن حسین تفرشی، نقدالرجال، قم ۱۴۱۸؛ • عمروبن بحر جاحظ، البیان والتبیین، چاپ حسن سندوبی، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲؛ • خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، روایة بقی بن مَخلَد، چاپ سهیل زکار، دمشق ۱۹۶۷ـ ۱۹۶۸؛ • خوئی؛ • محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۱ـ۶۰ ه، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛ • محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱، چاپ افست قم ( بی تا )؛ • یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳
کنیه مشهور وی ابومحمد است، اما ابوعدی نیز ذکر شده است. مسلمان شدن جبیر برخی او را از «المُؤَلَّفةِ قُلوبُهُم»، (یعنی غیر مسلمانانی که برای علاقه مند کردنشان به اسلام یا تازه مسلمانانی که برای دلگرم شدنشان، به آنها سهمی از زکات پرداخت می شد)، به شمار آورده اند. به گفته ابن عباس، پیامبر صلی اللّه علیه وآله وسلم در آستانه فتح مکه شأن او را بالاتر از آن دانست که مشرک باقی بماند و او را به همراه چند تن دیگر به اسلام آوردن ترغیب کرد. مادر جبیر نام مادر جبیر را، به اختلاف، امّجُمیل بنت سعید از طایفه بنی عامربن لُؤَیّ و امّ حبیب بنت عاص بن اُمیه ضبط کرده اند. جبیر و آزادی اسرای بدر جبیر بن مطعم از مشرکانی بود که پس از جنگ بدر، به منظور نجات اسیران یا تعیین خونبهای آنان، نزد پیامبر رفت. در آن حال پیامبر اکرم آیاتی از سوره طور را می خواند، که در قلب جبیر مؤثر افتاد و، به گفته خود او، برای اولین بار پرتوی از ایمان بر قلبش، تابید. چون پدر جبیر نزد پیامبر شأن و منزلت داشت، پیامبر اکرم به جبیر فرمود اگر پدرت زنده بود و برای این اُسرا نزد من شفاعت می کرد، همه آنان را به او می بخشیدم. وحشی بن حرب غلام جبیر در جنگ اُحد جبیر غلام خود، وحشی بن حرب، را به کشتن حمزه، عموی پیامبر، ترغیب کرد و این اقدام را شرط آزادی او قرار داد. کینه جبیر از آن رو بود که حمزه عمویش، را کشته بود. زمان اسلام آوردن جبیر زمان اسلام آوردن جبیر را در فاصله بین صُلح حُدَیْبیه و فتح مکه، یعنی بین سالهای ششم تا هشتم، یا سال فتح خیبر نوشته اند. جبیر و دانش نسب جبیر، پس از ابوبکر، بیشترین دانش را به انساب قریش و عرب داشت و به گفته خودش، این علم را از ابوبکر فرا گرفته بود. به گفته برخی، عمر بن خطّاب هنگام رسیدگی به نسب نُعمان بن مُنذِر، از جبیر در این باره سؤال کرده است. منصب قضاوت جبیر خلیفه دوم، جبیر را به منصب قضا منصوب و پس از مدتی او را عزل کرد. جبیر و نماز بر خلیفه سوم برخی مورخان، جبیر را از جمله افرادی ذکر کرده اند که بر جنازه عثمان نماز گزارد و سپس او را به خاک سپرد. توثیق جبیر توسط برخی بزرگان شیخ طوسی او را جزو اصحاب رسول خدا می داند و ابن حِبّان او را از ثقات شمرده است. ضعف راویان جبیر خوئی روایاتی را که بر اساس آنها جبیر از اصحاب خاص امام علی بن الحسین علیه السلام به شمار آمده، با توجه به سال وفات جُبیر، ضعیف دانسته است. از جمله راویان جبیر، سلیمان بن صُرَد خُزاعی، عبدالرحمان بن اَزهر، و فرزندانِ جبیر (نافع و محمد) بوده اند. توثیق برخی فرزندان جبیر در منابع رجالی شیعه، فرزندان جبیر، محمد و حکیم، از اصحاب امام سجاد به شمار آمده اند. سال وفات جبیر وفات جبیر را، به اختلاف، در سال ۵۷، ۵۸ یا ۵۹ ذکر کرده اند. فهرست منابع • ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت ( بی تا )؛ • ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، چاپ عادل احمد رفاعی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۶؛ • ابن اسحاق، کتاب السیر و المغازی، چاپ سهیل زکار، ( بی جا ) : دارالفکر، ۱۳۹۸/۱۹۷۸، چاپ افست ۱۳۶۸ ش؛ • ابن حبان، کتاب الثقات، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳، چاپ افست بیروت ( بی تا )؛ • ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابة، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ • ابن حزم، اسماءالصحابة الرواة و مالکل واحدٍ من العدد، چاپ کسروی حسن، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ • ابن حزم، جوامع السیرة و خمس رسائل اخری، چاپ احسان عباس و ناصرالدین اسد، ( قاهره ۱۹۵۰ )؛ • ابن سعد، الطبقات الکبری (لیدن )؛ • ابن عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲؛ • ابن عبدربّه، العقد الفرید، ج۵، چاپ عبدالمجید ترحینی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۳؛ • ابن قتیبه، المعارف، چاپ محمداسماعیل عبداللّه صاوی، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۰؛ • ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، بیروت : داراحیاء التراث العربی، ( بی تا )؛ • مصطفی بن حسین تفرشی، نقدالرجال، قم ۱۴۱۸؛ • عمروبن بحر جاحظ، البیان والتبیین، چاپ حسن سندوبی، قاهره ۱۳۵۱/۱۹۳۲؛ • خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، روایة بقی بن مَخلَد، چاپ سهیل زکار، دمشق ۱۹۶۷ـ ۱۹۶۸؛ • خوئی؛ • محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۴۱ـ۶۰ ه، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹؛ • محمدبن حسن طوسی، رجال الطوسی، نجف ۱۳۸۰/۱۹۶۱، چاپ افست قم ( بی تا )؛ • یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳