جبهه ملی

[ویکی فقه] نام «جبهه ملی» نخستین بار بر گروهی گذاشته شد که همراه دکتر مصدق برای اعتراض به آزاد نبودن انتخابات دورۀ شانزدهم مجلس شورای ملی در دربار تحصن کردند. جبهه ملی ایران، بزرگ ترین ائتلاف نیروهای سیاسی در تاریخ معاصر ایران تا پیش از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ شمسی است.
در فضای پر التهاب سیاسی، که با دخالتهای آشکار دربار و عوامل بیگانه در امور کشور همراه بود، جریان سیاسی خودانگیخته ای که هدف اصلی آن احقاق حقوق مسلّم ملت ایران، برگزاری انتخابات آزاد و جلوگیری از اعمال نفوذِ نیروهای خارجی به زیان منافع و مصالح ملی بود، در ۱۳۲۸ ش شکل گرفت، هرچند که مراحل تکوین و زمینه های فکری پیدایش آن از سالها قبل، به تدریج، فراهم شده بود. شماری از نمایندگان جناح اقلیت مجلس شورای ملی و چند تن از روزنامه نگاران و شخصیتهای سیاسی ملی گرا، در ۲۳ شهریور ۱۳۲۸ در منزل دکتر محمد مصدق جمع شدند و به تفصیل در باره سالم نبودن فضای انتخابات مجلس شورا، مداخلات غیرقانونی در روند انتخابات و راههای مبارزه با آن صحبت کردند و حضار تصمیم گرفتند با تشکیل هیئتی هفت نفری، مرکّب از سیدمحمدرضا جلالی نائینی (مدیر روزنامه کشور)، عباس خلیلی (مدیر روزنامه اقدام)، احمد زیرک زاده (مدیر روزنامه جبهه)، ابوالحسن عمیدی نوری (مدیر روزنامه داد)، حسین فاطمی (مدیر روزنامه باختر امروز)، حسین مکی (روزنامه نگار) و احمد ملکی (مدیر روزنامه ستاره) به موضوع رسیدگی کنند. ظاهراً بررسیها و اقدامات این هیئت نشان داد که عمل اعتراض آمیز شدیدتری لازم است و شاید بر همین اساس بود که دکترمصدق از مردم تهران دعوت کرد در روز جمعه ۲۲ مهر ۱۳۲۸، برای اعتراض و تحصن، در برابر کاخ شاه جمع شوند.
← بهترین معرف جبهه ملی
چند روز بعد، متحصنان در احمدآباد، ملک شخصی دکترمصدق، گرد آمدند و بر سر ایجاد ائتلافی از احزاب، گروهها و دسته های سیاسی، حول چند هدف مشخص، توافق کردند و گویا به پیشنهاد حسین فاطمی، نام «جبهه ملی» را برای آن برگزیدند حسین مکّی پیشنهاد این نام را به خود و احمد زیرک زاده آن را به کریم سنجابی نسبت داده است. احتمالاً اصطلاح «جبهه» با توجه به کاربرد معادل آن در زبان فرانسه انتخاب شده و صفت «ملی» نه به معنای ناسیونالیستی بودن جبهه، بلکه به معنای انتساب آن به مردم و وابسته نبودن به بیگانگان به کار رفته است جبهه ملی، که نام «ایران» هم بدان افزوده شد، در اول آبان ۱۳۲۸ تأسیس گردید و طی بیانیه ای عمومی، علاوه بر اعلام موجودیت، اهداف خود را برگزاری انتخابات آزاد، آزادی مطبوعات، و اصلاح قانون حکومت نظامی عنوان کرد.
اعلام موجودیت جبهه ملی
درباره نوع و ماهیت سازمان سیاسی که گروه و مصدق در صدد ایجاد آن بودند، مذاکراتی طولانی به عمل آمد و روزنامه باختر امروز به عنوان ارگان جبهه ملی ایران معرفی و روز ۱۰ آبان، جبهه ملی رسماٌ موجودیت خود را اعلام کرد. به همین ترتیب «جبهه ملی» از همین زمان، سر و سامان یافت و فعالیت سیاسی گروه طرفدار دکتر مصدق، تحت عنوان یک جبهه ملی معین و مشخص، در انتخابات دورۀ شانزدهم شروع شد. جبهه ملی از موفقیت در ابطال انتخابات تهران به خوبی استفاده کرد و توانست در انتخابات مجدد ، زمینه شکل گیری فراکسیون پارلمان جبهه ملی را در مجلس شانزدهم فراهم آورد. ۲۵ بهمن ۱۳۲۸ رای گیری انتخابات تهران خاتمه یافت و برخلاف تلاش های دولت در ممانعت از انتخاب نامزدهای جبهه ملی، رهبران آن در راس لیست منتخبان تهران قرار گرفتند. نمایندگان منتخب جبهه ملی در تهران بدین قرار بودند: مصدق، بقایی، مکی، حائری زاده، عبدالقدیر آزاد، شایگان، نریمان؛ الهیار صالح نیز از کاشان انتخاب شد. مسیر جریان های مربوط به جبهه ملی را از تاسیس تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ می توان در دو دوره خلاصه کرد: دور نخست، از زمان تاسیس تا ۳۰ تیر ۱۳۳۱ و دور دوم، از نخست وزیری مجدد مصدق تا کودتای ۲۸ مرداد.
جبهه ملی اول
...

جبهۀ مِلّی
گسترده ترین سازمان سیاسی ایران از دهۀ ۱۳۲۰ش تاکنون . این سازمان درپی تحصن جمعی از معترضان به روند انتخابات دورۀ شانزدهم مجلس شورای ملی توسط بیست تن از نمایندگان متحصنان به ریاست دکتر محمد مصدق در آبان ۱۳۲۸ به وجود آمد. بعضی از احزاب و گروه های سیاسی، شامل حزب ایران ، جمعیت آزادی مردم ایران ، حزب ملت ایران ، حزب زحمتکشان ملت ایران ، مجمع مسلمانان مجاهد، جمعیت فدائیان اسلام و برخی اتحادیه ها و گروه های صنفی، یا به عضویت جبهه ملی درآمدند یا به همکاری با آن پرداختند. در تجدید انتخابات مجلس ، هشت تن از اعضای جبهۀ ملی به نمایندگی انتخاب شدند و فراکسیون جبهۀ ملی را به وجود آوردند. جبهۀ ملی ، رهبری نهضت ملی شدن صنعت نفت را به دست گرفت و با تصویب طرح تهیه شدۀ کمیسیون نفت مجلس شورای ملی به ریاست مصدق در مجالس شورا و سنا، صنعت نفت ایران ملی شد. در اردیبهشت ۱۳۳۰ش مصدق به نخست وزیری رسید و بعضی از اعضای جبهۀ ملی در کابینۀ او مقاماتی را به عهده گرفتند. در مجلس هفدهم نیز حدود ۳۰ تن از اعضا یا همراهان جبهۀ ملی به نمایندگی انتخاب شدند. درپی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و برکناری مصدق از نخست وزیری ، بعضی از سران و فعالان جبهۀ ملی و احزاب تشکیل دهندۀ آن دستگیر و زندانی شدند و جبهۀ ملی اول عملاً از میان رفت. با تشکیل نهضت مقاومت ملی، برخی از رهبران و اعضای جبهۀ ملی و احزاب و گروه های عضو آن به نهضت پیوستند. در تیر ۱۳۳۹ جبهۀ ملی دوم با شرکت حزب ایران ، حزب مردم ایران (جانشین جمعیت آزادی مردم ایران) ، حزب ملت ایران و چند حزب و گروه دیگر تشکیل شد. درپی دستگیری و زندانی شدن شماری از سران جبهۀ ملی و اختلافات درونی جبهه درخصوص استقلال یا انحلال احزاب در جبهۀ ملی و اختلاف نظر رهبران جبهه با مصدق در این خصوص شورای عالی جبهه در اردیبهشت ۱۳۴۳، استعفا کرد و جبهۀ ملی دوم منحل شد. در مرداد آن سال جبهۀ ملی سوم با عضویت نهضت آزادی ایران ، حزب ملت ایران ، حزب مردم ایران، و جامعۀ سوسیالیست های نهضت ملی ایران ، تشکیل شد، اما کوتاه زمانی پس از آن، با دستگیری سران جبهه و رهبران احزاب تشکیل دهندۀ آن ، فعالیت جبهۀ ملی سوم در داخل کشور متوقف شد و به خارج از کشور انتقال یافت . در آبان ۱۳۵۶ جبهۀ ملی چهارم با عنوان «اتحاد نیروهای جبهۀ ملی ایران» با عضویت حزب ایران ، حزب ملت ایران، و جامعۀ سوسیالیست ها تشکیل شد. در بهمن ۱۳۵۷، بعضی از اعضای جبهۀ ملی در کابینۀ مهندس مهدی بازرگان عضویت یافتند. امروزه جبهۀ ملی فعالیت چشمگیری ندارد.