جبلی

[ویکی فقه] جَبُّلی، محمد بن علی بن ابراهیم ملقب به ابوالخطاب (د ۴۳۹ق/۱۰۴۷م)، ادیب، شاعر و محدث.
نسب او به جَبُّل، شهری میان نعمانیه و واسط در نزدیکی بغداد می رسد. وی بیش تر عمر خود را در بغداد به سر برد و به همین سبب برخی نسبت بغدادی نیز به او داده اند. جبلی در شمار شاعران نامدار سدۀ ۵ ق بوده است. استماع حدیث وی در جوانی راهی شام شد و از کسانی چون ابوالحسین اخی تبوک استماع حدیث کرد. ملاقات با ابوالعلاء معرّی در مَعَرّة النُعمان بود که با ابوالعلاء معرّی (۳۶۳-۴۴۹ق) ملاقات کرد و در قصیده ای او را مدح گفت؛ ابوالعلاء نیز در پاسخ، وی را ستود. سمعانی می گوید: حسین بن عبد الملک این قصیده را در اصفهان برای من خوانده است. درگذشت گویا جبلی پس از بازگشت به بغداد نابینا شد و تا هنگام مرگ در همان جا زیست. مدح بزرگان وی در بغداد بزرگانی چون ابوالقاسم هبة الله بن علی (۳۶۵-۴۰۳ق)، پـدر ابن ماکولا ــ که مدتی چند وزارت بغداد را بر عهده داشت ــ و ابوعبد الله حسین ابن ماکولا (۳۶۸-۴۴۷ق) عموی ابن ماکولا، قاضی القضات بغداد را مدح کرد خطیب بغدادی بر بسیاری از اشعار وی اطلاع داشته، و حتی از او استماع حدیث کرده، و به روایت از جبلی یک حدیث از پیامبر صلی الله علیه و آله آورده است. مذهب جبلی در روزگاری می زیست که در آن اختلافات دینی و فرقه ای به اوج خود رسیده بود و درگیری میان خلفای عباسی با ایرانیان، و خلفای مصر و نفوذ قرمطیان و فاطمیان در دمشق و حلب از سوی دیگر، اوضاع را آشفته ساخته بود؛ در چنین احوالی برخی وی را رافضی متعصب دانسته اند نام وی در هیچ یک از کتب رجالی امامی دیده نشده است. تبحر در شعر و نظم جبلی شاعری نازک طبع و سخنرانی فصیح بود و در شعر و نظم تبحر داشت. ابن ماکولا نیز او را آگاه به نحو و لغت دانسته است. از ویژگی های ادبی شاعر، دلنشینی و روانی اشعار او ست. آثار دیوان شعرش تنها اثری است که می توان به آن اشاره کرد و به گفته ثعالبی وی آن را با خط خودش به شیخ ابوبکر قهستانی تقدیم کرد. همو قطعه هایی شامل ۲۷ بیت از اشعار وی را برگزیده است که در مضامینی چون تهنیت گویی و مدح اخلاق نیک، بزرگ منشی و... سروده شده است ابن تغری بردی نیز دو بیت از اشعار وی را نقل کرده است. گویا دیوان جبلی تا سمرقند نیز رفته بود، چه، خوارزمی شارح دیوان ابوالعلا، ادعا می کند در این شهر، دیوان شاعر را در دست داشته، و قطعه ای از آن را حفظ کرده بوده است. فهرست منابع (۱) ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، قاهره، ۱۳۵۳ق/۱۹۳۵م. (۲) ثعالبی، عبد الملک، تتمة الیتیمة، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران، ۱۳۵۳ق. (۳) خطیب بغدادی، احمد، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتاب العربی. (۴) زرکلی، اعلام. (۵) سمعانی، عبد الکریم، الانساب، به کوشش عبد الرحمان بن یحیی معلمی، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م. (۶) شروح سقط الزند، به کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م. (۷) صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، کوشش، س ددرینگ، ویسبادن، ۱۹۷۴م. (۸) علیمی، عبد الرحمان، المنهج الاحمد، به کوشش محمد محیی الدین عبد الحمید و عادل نویهض، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۹) کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۳۷۶ق/۱۹۵۷م. (۱۰) مدرس، محمد علی، ریحانة الادب، تبریز، ۱۳۶۹ش. (۱۱) یاقوت، بلدان.