جامع ایاصوفیا. [ م ِ ع ِ اَ ] ( اِخ ) مسجد معروفی است در استانبول. اصل آن کنیسه ای بودکه پادشاه قسطنطنیه آن را بنا کرده عثمانیها آن را به جامع تبدیل کردند. ( اعلام المنجد ). سامی بیک در قاموس الاعلام آرد: جامع شریف بزرگی است خارج در سرای همایونی طوپ قپو در استانبول بسال 325م. توسط قسطنطین امپراطور روم به صورت کلیسا ساخته شد و به ایاصوفیا موسوم گشت. در زمان آرکادیوس این بنا سوخت و توسط پسراو تئودیوس مجدداً بنحو کاملتری ساخته شد. سپس در زمان سلطنت یوستنیایوس باز هم طعمه حریق گردید و توسط همین پادشاه به صورت فعلی بنا شد. معماران آن از مشاهیر دانشمندان ریاضی : تراله ، آنتیموس و ایسیدور بودند. آنتیموس این بنا را بطرز معابد قدیمه ساخت و برطبق معمول آنروز شکل چلیپا نیز در آن قرار داد. در داخل معبد زیر قبه بزرگ 40 ستون و در بالای آن 60 ستون کار گذاشت. بنای این معبد بسال 548م. پایان یافت.قبل از اینکه این معبد به صورت جامع شریف درآید در دیوارهای آن تصویرهائی از قبیل بت و صنم و ملائکه و عزیر کنده شده بود، ولی حالا بشکل ساده است. امپراطور یوستینیانوس این معبد را به احترام صوفیا که اسم قدیسه ای بود ایاصوفیا نامید. طول معبد از شرق بغرب 269 قدم و عرض آن از شمال بجنوب 243 قدم و ارتفاع بلندترین قبه آن 188 قدم است. بمرور زمان چند مرتبه محتاج به تعمیر شده است و آن را با مهارت کامل تعمیر کرده اند. بسال 857 هَ.ق. این معبد توسط ابوالمغازی سلطان محمدخان ثانی هنگام فتح استانبول به جامع شریف تبدیل شد و مشارالیه یک مناره و مدرسه بدان افزوده و سلطان بایزید مناره دیگری ساخت و مدرسه را وسعت داد.
