جام چهل کلید یا چهل بسم الله یکی از سوغات های قدیمی شهر مشهد است. ظرفی است برنجی که همه جایش چهل آیه که با «قل» شروع می شود، حک کرده اند و چهل کلید کوچک با زنجیر به آن زده اند. جام چهل کلید را جام تفأل و غیب گویی نیز نامیده اند. این گونه جام برنجی که در سده ۱۵ و ۱۶ میلادی با نقوش و زمینه مشکی با دست کنده کاری می شد، در دوران پیش از دودمان صفوی وجود نداشت و ظاهراً پس از روی کار آمدن خاندان صفوی برای فالگیری و طالع بینی از سوی غیب گویان و فالگیران بکار می رفت. بر لبه باریک جام، سوراخ ریزی وجود داشت که چهل قطعه کوچک و باریک مستطیل شکل برنجی، منقش به واژه های «بسم الله الرحمن الرحیم» در بندی به صورت کلاف در این سوراخ قرار می گرفت. لبه سطح بیرونی جام با نام چهارده معصوم به خط ثلث به صورت هشت کتیبه جدا از یکدیگر که به وسیله سه خط موازی از سطح زیرین مجزا شده نقش بسته بود، بعلاوه هشت دایره کوچک مزین به خطوط اسلیمی، این کتیبه ها را از هم جدا ساخته. زمینه بیرونی ظرف با اعداد و حروف سحر آمیز و طلسماتی که بر اسرار آن تنها افسونگران و فالگیران آشنایی داشتند پوشیده شده و در میان هشت کتیبه مستطیلی شکل که در بین هشت دایره ترسیم شده دعای نادعلی به خط نستعلیق نقش شده بود.
... [مشاهده متن کامل]
در بخش داخلی این اثر نفیس، کتیبه هایی با عناوین آیه الکرسی، انا فتحنا، سوره حمد، سوره نصر، سوره ناس و سوره قارعه مشاهده می شود و در بخش بیرونی، آیه و ان یکاد، اسامی دوازده معصوم، دعای نادعلی، آیه های قرآنی و دوازده صورت فلکی حک شده است. در قدیم، برخی مردم عقیده داشتند که گاهی در حمام ها جنیان رفت و آمد می کنند، به همین دلیل برای دفع جنیان به عواملی چون جام چهل کلید متوسل می شدند. در حال حاضر، این اثر در موزه مردم شناسی آستان قدس رضوی واقع در سردر غربی صحن جامع رضوی به نمایش درآمده است. اما امروزه شکل و نحوه کار این جام تغییر کرده است، به طوری که در فروشگاه ها و اماکنی که انواع سوغات مشهد عرضه می شود، جام هایی طلایی رنگ به چشم می خورد که روی هم چیده شده اند و در بازار، بنا به شکل ظاهری آن به جام چهل کلید معروف است. گویا این جام جایگزین همان جام دوران صفویه شده است.
بنا بر گفته ها، این جام برای گشایش کار، بخت گشایی و چله بریدن نوزاد کاربرد دارد. نماد دست که در برخی جام ها به صورت عمودی از میان ظرف بیرون آمده، از طراحی هایی است که بعدها به این جام اضافه شده است و برخی زائران این جام را به عنوان نمادی برای گرفتن حاجات تهیه می کنند.
در گذشته، بسیاری از زائران کاسه ای نذر حرم می کردند تا لب تشنگان بارگاه ملکوتی حضرت رضا ( ع ) را سیراب کنند و جالب اینجاست که عده ای برای شفا گرفتن، همین کاسه ها را به نیت شفا با خود به شهرشان می بردند، اما به طور کلی کاسه های طلایی در شهر مشهد، نماد تبرک و نوشیدن آب به نیت شفاست و یکی از سوغات سنتی این شهر تلقی می شود.
می گویند از این جام برای رفع و دور کردن جن ها نیز استفاده می شده است ( کتاب تهران قدیم، ناصر نجمی، ص ۲۱۸ )
منابع [ویرایش]
حاجی، غزاله. «سوغات مشهدی با چهل کلید مشکل گشا». شهرآرا، ۱۳۹۱.
( کتاب تهران قدیم، ناصر نجمی، ص ۲۱۸ )
رده های صفحه: مقاله های نیازمند ویکی سازی که دلیلشان ذکر شده استاساطیر ایرانیجنعاشورانمادهای مذهبی شیعه
... [مشاهده متن کامل]
در بخش داخلی این اثر نفیس، کتیبه هایی با عناوین آیه الکرسی، انا فتحنا، سوره حمد، سوره نصر، سوره ناس و سوره قارعه مشاهده می شود و در بخش بیرونی، آیه و ان یکاد، اسامی دوازده معصوم، دعای نادعلی، آیه های قرآنی و دوازده صورت فلکی حک شده است. در قدیم، برخی مردم عقیده داشتند که گاهی در حمام ها جنیان رفت و آمد می کنند، به همین دلیل برای دفع جنیان به عواملی چون جام چهل کلید متوسل می شدند. در حال حاضر، این اثر در موزه مردم شناسی آستان قدس رضوی واقع در سردر غربی صحن جامع رضوی به نمایش درآمده است. اما امروزه شکل و نحوه کار این جام تغییر کرده است، به طوری که در فروشگاه ها و اماکنی که انواع سوغات مشهد عرضه می شود، جام هایی طلایی رنگ به چشم می خورد که روی هم چیده شده اند و در بازار، بنا به شکل ظاهری آن به جام چهل کلید معروف است. گویا این جام جایگزین همان جام دوران صفویه شده است.
بنا بر گفته ها، این جام برای گشایش کار، بخت گشایی و چله بریدن نوزاد کاربرد دارد. نماد دست که در برخی جام ها به صورت عمودی از میان ظرف بیرون آمده، از طراحی هایی است که بعدها به این جام اضافه شده است و برخی زائران این جام را به عنوان نمادی برای گرفتن حاجات تهیه می کنند.
در گذشته، بسیاری از زائران کاسه ای نذر حرم می کردند تا لب تشنگان بارگاه ملکوتی حضرت رضا ( ع ) را سیراب کنند و جالب اینجاست که عده ای برای شفا گرفتن، همین کاسه ها را به نیت شفا با خود به شهرشان می بردند، اما به طور کلی کاسه های طلایی در شهر مشهد، نماد تبرک و نوشیدن آب به نیت شفاست و یکی از سوغات سنتی این شهر تلقی می شود.
می گویند از این جام برای رفع و دور کردن جن ها نیز استفاده می شده است ( کتاب تهران قدیم، ناصر نجمی، ص ۲۱۸ )
منابع [ویرایش]
حاجی، غزاله. «سوغات مشهدی با چهل کلید مشکل گشا». شهرآرا، ۱۳۹۱.
( کتاب تهران قدیم، ناصر نجمی، ص ۲۱۸ )
رده های صفحه: مقاله های نیازمند ویکی سازی که دلیلشان ذکر شده استاساطیر ایرانیجنعاشورانمادهای مذهبی شیعه