جام مقدس

جامِ مقدس (Holy Grail)
جامِ مقدس
در افسانه های مسیحی قرون وسطا، ظرف یا جام حضرت عیسی (ع) در «شام آخر» با قدرت های ماوراءطبیعی که نماد لطف خداوندی شمرده می شود. در بعضی داستان های مرتبط با افسانۀ آرتور، شیئی به همراه نیزه ای که، عیسی را به هنگام تصلیب با آن مجروح کردند غایت جست وجوی شهسواران است. گالاهاد۱ تنها شهسواری بود که بدان دست یافت. به روایتی، یوسفِ رامه ای۲ خون عیسای مصلوب را در جام مقدس جمع کرد و با خود به انگلستان برد، و به قولی نخستین کلیسا را در گلاستنبری۳ بنا کرد. دست کم سه کلیسا در اروپا مدعیِ داشتن جام مقدس اند. نخستین حضور مشخص جام را می توان، در حدود ۱۱۸۲م، در منظومۀ حماسیِ پارسیفال۴، اثر کرتین دو تروا۵، شاعر فرانسوی، یافت. در این رمانس ناتمام، پارسیفال۶، که تازه به درجۀ شهسواری رسیده است، به دربار «صیاد ـ شاه۷» گام می گذارد و در آن جا جام را در دستان دختری می بیند که از پی جوانی با نیزه ای خون چکان می رود. پارسیفال در پرسشِ حکایت این ماجرا از میزبان کوتاهی می کند و همین خاموشی بعدها برای خودش و دیگران فاجعه ساز می شود. سپس در جای دیگری که البته احتمالاً بعدها به متن افزوده شده از خلوت گزیده ای می شنود که جام حاوی نان و شراب مقدس بوده است؛ البته این تنها اشارۀ صریح مسیحیت در کل رمانس است. در پِرِدور۸ که نسخۀ ویلزی داستان است، به جای این صحنه، یک سرِ بریده در سینی با او سخن می گوید. نخستین کسی که، قریب به بیست سال پس از پارسیفال کرتین، جام را یادگار تصلیب عیسی می داند رابرت منینگ۹، وقایع نگار و شاعر انگلیسی، در یوسف رامه ای۱۰ است. راویان بعدی در آثارشان معمولاً جام را به شکل ظرفی نورانی و مقدس نشان می دادند، به استثنای وولفرام فون اشنباخ۱۱، شاعر آلمانی، که در رمانس حماسی اش با نام پارسیفال (ح ۱۲۱۰م) آن را از سنگ دانسته است. اثر آلمانی دیگری که به شرح ماجرای جست وجوی جام می پردازد دیو کرون۱۲ِ اثر هاینریش فون دم تورلین۱۳ است که گاوئین۱۴ قهرمان آن است. بیشترین شاخ و برگ ها در فرانسۀ اوایل قرن ۱۳م و با نگارش چهار دنباله بر حماسۀ کرتین و چندین رمانس منثور به افسانه افزوده شد. منظومه های عامه پسند موسوم به حلقۀ رمانس های آرتوری۱۵ می توان از جست وجوی جام مقدس۱۶ نام برد که گلهد، شهسوار پاکدامن، اول بار در همین اثر ظاهر و نهایتاً موفق به یافتن جام می شود. آثار بعدی. رمانس منثور تامس ملوری۱۷ با نام مرگ آرتور۱۸ (ح ۱۴۷۰م) که عمدتاً مقتبس از جست و جوی جام مقدس است نخستین اثر درخور توجه انگلیسی با موضوع جام است. افسانۀ جام پس از قرون وسطا نیز محبوبیتش را حفظ کرد و الهام بخش آثار متعدد شد، ازجمله عاشقانه های شاه۱۹ اثر آلفرد تنیسون۲۰، شاعر انگلیسی، و اپرای پارسیفال (۱۸۸۲) اثر ریشارد واگنر۲۱، آهنگ ساز آلمانی.
GalahadJoseph of ArimathaeaGlastonburyPercevalChrétien de TroyesParsifalFisher KingPeredurRobert MannyngJoseph d’ArimathieWolfram von EschenbachDiu CroneHeinrich von Dem TurlinGawainArthurian romanceQueste del Saint GraalThomas MaloryMorte d’ArthurIdylls of the KingAlfred TennysonRichard Wagner