دریاچه ای در ایران که در بین استان های سیستان و بلوچستان و کرمان قرار دارد .
جازْموریان، یا جَزْموریان، حوضه ای آبریز و دریاچه ای به همین نام در جنوب شرقی ایران. حوضۀ آبریز جازموریان با وسعـت 600‘69 کمـ 2 ، از لحاظ تقسیم بندی هیدرولوژیکی ایران بخشی از حوضۀ مسدود میانی ایران به شمار می آید. نیمـۀ باختری این حوضـه بـه وسعت 600‘35 کمـ 2 در استان کرمان، و نیمۀ خاوری آن به وسعـت 000‘34 کمـ 2 در استان سیستان و بلوچستان جای دارد. دشتهای حاصلخیز جیرفت، فاریاب و رودبار جیرفت در استان کرمان، و دشتهای ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان در محدودۀ این حوضۀ آبریز واقع اند. بعضی از این دشتها مانند دشت جیرفت از مساعدترین نقاط فلات ایران برای کشت گیاهان گرمسیری به شمار می آیند.
... [مشاهده متن کامل]
حوضۀ آبریز جازموریان از شمال توسط کوههای لاله زار، جبال بارز و شهسواران از حوضۀ آبریز کویر لوت، و از جنوب توسط رشته کوههای زاگرس ( کوههای بشاگرد ) از حوضۀ آبریز دریای عمان و خلیج فارس جدا می شود. حدود 160‘34 کمـ 2 از اراضی این حوضه را مناطق کوهستانی، و حدود 400‘32 کمـ 2 آن را دشتهـا و کوهپایـه ها، و حـدود 000‘3 کمـ 2 باقیمانده را باتلاقها و شوره زارها تشکیل می دهد ( افشین، 1/83 - 84، 2/276؛ قبادیان، 286؛ پتروف، 167 ) . به سبب فقدان پوشش گیاهی مناسب در اراضی حوضه، به هنگام بارندگی سیلابهای شدیدی به راه می افتد که باعث می گردد تا آبهای حاصل از بارندگی کمتر در زمین نفوذ کند و از سوی دیگر فرسایش شدید خاک نیز زیانهای بسیاری به بار می آورد ( افشین، 1/84 ) .
1. Samtah. 2. Albadeealgarafi.
در حوضۀ آبریز جازموریان آب همۀ رودخانه ها و مسیلها به هامونِ ( دریاچۀ ) جازموریان می ریزد. بخش عمده ای از زهکشی
حوضـه را دو رودخانۀ دائمی هلیل رود و بمپور به عمل می آورند. افزون بر این دو رودخانه، شماری آبراهه نیز وجود دارد که آب آنها مستقیماً وارد هامون جازموریان می شوند. در این حوضه 91 رودخانۀ کوچک و بزرگ جریان دارد که هلیل رود بزرگ ترین آنها ست. حجم آب این رودخانه بستگی به ذوب شدن برفهای انباشته شده در کوههای استان کرمان و ریزش باران دارد. کمبود ریزشهای جوی و بالا بودن درجۀ حرارت و میزان تبخیر، دیگر رودهای این حوضه را به صورت رودهای کم آب فصلی و خشکرود و مسیل درآورده است ( جعفری، 46؛ افشین، 1/85 ) .
آب و هوای این منطقه به شدت متأثر از ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی است و جزو اقلیمهای بیابانی به شمار می آید. بلندترین نقطۀ حوضه که در دیواره های کوهستانـی شمال آن واقع است، حدود 400‘4 متر از سطح دریا ارتفاع دارد؛ این ارتفاع در چالۀ جازموریان در نواحی مرکزی به حدود 350 متر کاهش مـی یابد و از آنجا مجـدداً در جهت جنوب بـر ارتفـاع اراضی افزوده می شود تا آنکه به بلندیهای بشاگرد ختم می شود.
1. climatology 2. Maka 3. The [Persian]…
میزان بارش سالانه در بلندیهای شمال حوضۀ جازموریان میان 500 تا 600 میلی متر در نوسان است، در حالی که در بخش گسترده و پست جنوبی میزان بارش از حدود 100 میلی متر در سال تجاوز نمی کند ( همو، 1/84 - 85 ) . هرچند حوضۀ آبریز جازموریان از لحاظ هیدرولوژیکی ایران بخشی از حوضۀ آبریز مرکزی ایران است، اما از لحاظ اقلیم شناسی1 به علت دریافت رطوبت نسبی فراوان از دریای عمان، دارای شرایطی استثنایی و مستقل از نواحی مرکزی ایران است؛ به همین علت با وجود محدودیت بارشهای جوی و گرمای توان فرسا و تبخیر سالانۀ بسیار بالا ــ که در بعضی نواحی بیش از 500‘4 میلی متر است ــ این حوضه از نظر امکان احیا و بازسازی و بهره برداری از منابع طبیعیِ تجدید شونده از امکانات مناسبی برخوردار است و به هیچ وجه با دیگر حوضه های مرکزی ایران قابل مقایسه نیست ( قبادیان، همانجا ) .
در بخش مرکزی حوضۀ آبریز جازموریان در حد فاصل استانهای کرمان و سیستان و بلوچستان حفرۀ بیضی شکلی وجود دارد که مقصد همۀ آبهای سطحی این حوضه به سوی آن جریان دارد و به آن هامون یا دریاچۀ جازموریان می گویند ( افشین، 2/83 ) . وسعت هامون جازموریان به طور قابل ملاحظه ای در فصلهای مختلف سال متفاوت است و معمولاً در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز خشک می گردد و به علت شیب کم دریاچه، کوچک ترین تغییر در حجم آبِ آن در سطح وسیعی منعکس می شود ( کلینسلی، 185 ) .
سطح هامـون جازموریان در مواقعِ پرآبـی به حدود 300‘3 کمـ 2، و درازای آن بـه حـدود 100 کمـ و پهنـای آن بـه بیش از 45 کمـ مـی رسد. آب هامون جازمـوریان برخلاف دیگـر هامونهـای بستۀ درونی ایران چندان شور نیست. علت این امر را فرو رفتن آب و ساکن نماندن آن در دریاچه دانسته اند. بستر دریاچه از قلوه سنگ و لایه های شنـی و آهکی ساخته شده است که در نفوذ آب به منابع آبهای زیرزمینـی کمک می کند ( افشین، 1/83 - 84 ) .
منطقۀ دریاچه که سواحل آن پیوسته در تغییر است، دارای زمینهای باتلاقی و لجن زار است؛ گیاهان آن کم است و فقط بعضی تپه های پوشیده از بوته و خار در آن دیده می شود ( پتروف، 168 ) .
برپایۀ پژوهشهای زمین شناسان، هامون جازموریان در دوره های اخیر زمین شناسی مسدود شده است و تا پیش از آن، آب رودخانه های هلیل رود و بمپور به دریای عمان می ریخته است؛ اما چین خوردگی زمین که بر اثر فرو رانشِ پوستۀ اقیانوسی عمان در شمال مکران صورت گرفته، این منطقه را مسدود ساخته، و آن را به صورت هامون کنونی درآورده است؛ در نتیجه، دو رود نام برده محل جدیدی برای آبهای خود یافته، و دریاچۀ جازموریان را تشکیل داده اند ( نک : درویش زاده، 796؛ پتروف، همانجا؛ افشین، 2/83 ) .
مآخذ: افشین، یدالله، رودخانه های ایران، تهران، 1373ش؛ پتروف، م. پ. ، مشخصات جغرافیای طبیعی ایران، ترجمۀ حسین گل گلاب، تهران، 1336ش؛ جعفری، عباس، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، 1376ش؛ درویش زاده، علی، زمین شناسی ایران، تهران، 1370ش؛ قبادیان، عطاءالله، سیمای طبیعی فلات
ایران، کرمان، 1369ش؛ کلینسلی، دانیل، کویرهای ایران و خصوصیات ژئومورفولوژیکی و پالئوکلی . . .
... [مشاهده متن کامل]
حوضۀ آبریز جازموریان از شمال توسط کوههای لاله زار، جبال بارز و شهسواران از حوضۀ آبریز کویر لوت، و از جنوب توسط رشته کوههای زاگرس ( کوههای بشاگرد ) از حوضۀ آبریز دریای عمان و خلیج فارس جدا می شود. حدود 160‘34 کمـ 2 از اراضی این حوضه را مناطق کوهستانی، و حدود 400‘32 کمـ 2 آن را دشتهـا و کوهپایـه ها، و حـدود 000‘3 کمـ 2 باقیمانده را باتلاقها و شوره زارها تشکیل می دهد ( افشین، 1/83 - 84، 2/276؛ قبادیان، 286؛ پتروف، 167 ) . به سبب فقدان پوشش گیاهی مناسب در اراضی حوضه، به هنگام بارندگی سیلابهای شدیدی به راه می افتد که باعث می گردد تا آبهای حاصل از بارندگی کمتر در زمین نفوذ کند و از سوی دیگر فرسایش شدید خاک نیز زیانهای بسیاری به بار می آورد ( افشین، 1/84 ) .
در حوضۀ آبریز جازموریان آب همۀ رودخانه ها و مسیلها به هامونِ ( دریاچۀ ) جازموریان می ریزد. بخش عمده ای از زهکشی
حوضـه را دو رودخانۀ دائمی هلیل رود و بمپور به عمل می آورند. افزون بر این دو رودخانه، شماری آبراهه نیز وجود دارد که آب آنها مستقیماً وارد هامون جازموریان می شوند. در این حوضه 91 رودخانۀ کوچک و بزرگ جریان دارد که هلیل رود بزرگ ترین آنها ست. حجم آب این رودخانه بستگی به ذوب شدن برفهای انباشته شده در کوههای استان کرمان و ریزش باران دارد. کمبود ریزشهای جوی و بالا بودن درجۀ حرارت و میزان تبخیر، دیگر رودهای این حوضه را به صورت رودهای کم آب فصلی و خشکرود و مسیل درآورده است ( جعفری، 46؛ افشین، 1/85 ) .
آب و هوای این منطقه به شدت متأثر از ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیایی است و جزو اقلیمهای بیابانی به شمار می آید. بلندترین نقطۀ حوضه که در دیواره های کوهستانـی شمال آن واقع است، حدود 400‘4 متر از سطح دریا ارتفاع دارد؛ این ارتفاع در چالۀ جازموریان در نواحی مرکزی به حدود 350 متر کاهش مـی یابد و از آنجا مجـدداً در جهت جنوب بـر ارتفـاع اراضی افزوده می شود تا آنکه به بلندیهای بشاگرد ختم می شود.
میزان بارش سالانه در بلندیهای شمال حوضۀ جازموریان میان 500 تا 600 میلی متر در نوسان است، در حالی که در بخش گسترده و پست جنوبی میزان بارش از حدود 100 میلی متر در سال تجاوز نمی کند ( همو، 1/84 - 85 ) . هرچند حوضۀ آبریز جازموریان از لحاظ هیدرولوژیکی ایران بخشی از حوضۀ آبریز مرکزی ایران است، اما از لحاظ اقلیم شناسی1 به علت دریافت رطوبت نسبی فراوان از دریای عمان، دارای شرایطی استثنایی و مستقل از نواحی مرکزی ایران است؛ به همین علت با وجود محدودیت بارشهای جوی و گرمای توان فرسا و تبخیر سالانۀ بسیار بالا ــ که در بعضی نواحی بیش از 500‘4 میلی متر است ــ این حوضه از نظر امکان احیا و بازسازی و بهره برداری از منابع طبیعیِ تجدید شونده از امکانات مناسبی برخوردار است و به هیچ وجه با دیگر حوضه های مرکزی ایران قابل مقایسه نیست ( قبادیان، همانجا ) .
در بخش مرکزی حوضۀ آبریز جازموریان در حد فاصل استانهای کرمان و سیستان و بلوچستان حفرۀ بیضی شکلی وجود دارد که مقصد همۀ آبهای سطحی این حوضه به سوی آن جریان دارد و به آن هامون یا دریاچۀ جازموریان می گویند ( افشین، 2/83 ) . وسعت هامون جازموریان به طور قابل ملاحظه ای در فصلهای مختلف سال متفاوت است و معمولاً در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز خشک می گردد و به علت شیب کم دریاچه، کوچک ترین تغییر در حجم آبِ آن در سطح وسیعی منعکس می شود ( کلینسلی، 185 ) .
سطح هامـون جازموریان در مواقعِ پرآبـی به حدود 300‘3 کمـ 2، و درازای آن بـه حـدود 100 کمـ و پهنـای آن بـه بیش از 45 کمـ مـی رسد. آب هامون جازمـوریان برخلاف دیگـر هامونهـای بستۀ درونی ایران چندان شور نیست. علت این امر را فرو رفتن آب و ساکن نماندن آن در دریاچه دانسته اند. بستر دریاچه از قلوه سنگ و لایه های شنـی و آهکی ساخته شده است که در نفوذ آب به منابع آبهای زیرزمینـی کمک می کند ( افشین، 1/83 - 84 ) .
منطقۀ دریاچه که سواحل آن پیوسته در تغییر است، دارای زمینهای باتلاقی و لجن زار است؛ گیاهان آن کم است و فقط بعضی تپه های پوشیده از بوته و خار در آن دیده می شود ( پتروف، 168 ) .
برپایۀ پژوهشهای زمین شناسان، هامون جازموریان در دوره های اخیر زمین شناسی مسدود شده است و تا پیش از آن، آب رودخانه های هلیل رود و بمپور به دریای عمان می ریخته است؛ اما چین خوردگی زمین که بر اثر فرو رانشِ پوستۀ اقیانوسی عمان در شمال مکران صورت گرفته، این منطقه را مسدود ساخته، و آن را به صورت هامون کنونی درآورده است؛ در نتیجه، دو رود نام برده محل جدیدی برای آبهای خود یافته، و دریاچۀ جازموریان را تشکیل داده اند ( نک : درویش زاده، 796؛ پتروف، همانجا؛ افشین، 2/83 ) .
مآخذ: افشین، یدالله، رودخانه های ایران، تهران، 1373ش؛ پتروف، م. پ. ، مشخصات جغرافیای طبیعی ایران، ترجمۀ حسین گل گلاب، تهران، 1336ش؛ جعفری، عباس، رودها و رودنامۀ ایران، تهران، 1376ش؛ درویش زاده، علی، زمین شناسی ایران، تهران، 1370ش؛ قبادیان، عطاءالله، سیمای طبیعی فلات
ایران، کرمان، 1369ش؛ کلینسلی، دانیل، کویرهای ایران و خصوصیات ژئومورفولوژیکی و پالئوکلی . . .