( جاحظیة ) جاحظیة. [ ح ِ ظی ی َ ] ( اِخ ) فرقه ای از معتزله اصحاب عمروبن بحر الجاحظ بودند که میگفتند همه معارف ضروریست و در هیچیک از ما بندگان خدای اراده نیست و اراده بندگان در اعمال عدم لهو باشد و به آنچه میکند دانا باشد و سهو از خود دور دارد. اما ارادتی که متعلق به عقل است غیر میل نفس بدان چیز است و گفته اند اجسام را طبایع مختلف است و آنها را آثار مخصوص باشد، چنانکه طبیعیون از فلاسفه قائل بدین قول شده اند، و انعدام جواهر از ممتنعات باشد. و اعراض تبدیل یابند، اما جواهر بر حال خود باقی مانند چنانکه در هیولی گفته شده است. و آتش اهل آتش را بسوی خود میکشاند نه اینکه حق تعالی دوزخیان را در آتش اندازد. و نیکی و بدی از کردار بنده است. و قرآن جسدیست که گاهی بصورت مرد و گاهی بصورت زن درآید. ( از شرح مواقف ) ( تعریفات جرجانی ) ( بیان الادیان ).
