[ویکی فقه] جابر بن عبدالله انصاری در شأن نزول. جابر بن عبدالله انصاری از صحابی مشهور و از اصحاب پنج امام نخستین بود.
وی فرزند عبدالله بن عمرو بن حرام از قبیله خزرج ، تیره بنی سلمه است. کنیه وی را به اختلاف ابومحمد، ابوعبدالله و ابوعبدالرحمن نوشته اند؛ اما ابوعبدالله شهرت بیشتری دارد. مادر جابر، انیسة بنت عنمة (عقبه) بن عدی بن سنان نیز خزرجی و از تیره بنی سلمه است. از دوران پیش از اسلام جابر اخباری در دست نیست. نخستین گزارش از او، مربوط به پیمان عقبه دوم (سال ۱۳ بعثت) است که در آن جابر همراه پدرش عبدالله در کاروان ۷۰ نفری یثربیان حضور داشت و با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم بیعت کردند. پدر جابر در آن جمع به عنوان یکی از نقبای دوازده گانه انصار برگزیده شد. به موجب خبری، در این پیمان، جابر خردسال ترین فرد در میان بیعت کنندگان بود. با توجه به سال وفات و مدت عمر جابر وی احتمالاً در آن زمان ۱۶ ساله بوده است. درباره بیعت کنندگان در عقبه به عنوان نخستین مسلمانان یثربی، آیاتی از جمله ۷ مائده ۱۵ و ۲۳ احزاب ؛ ۱۰۰ و ۱۱۱ توبه و ۱۴ صف نازل شدند.
وی فرزند عبدالله بن عمرو بن حرام از قبیله خزرج ، تیره بنی سلمه است. کنیه وی را به اختلاف ابومحمد، ابوعبدالله و ابوعبدالرحمن نوشته اند؛ اما ابوعبدالله شهرت بیشتری دارد. مادر جابر، انیسة بنت عنمة (عقبه) بن عدی بن سنان نیز خزرجی و از تیره بنی سلمه است. از دوران پیش از اسلام جابر اخباری در دست نیست. نخستین گزارش از او، مربوط به پیمان عقبه دوم (سال ۱۳ بعثت) است که در آن جابر همراه پدرش عبدالله در کاروان ۷۰ نفری یثربیان حضور داشت و با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم بیعت کردند. پدر جابر در آن جمع به عنوان یکی از نقبای دوازده گانه انصار برگزیده شد. به موجب خبری، در این پیمان، جابر خردسال ترین فرد در میان بیعت کنندگان بود. با توجه به سال وفات و مدت عمر جابر وی احتمالاً در آن زمان ۱۶ ساله بوده است. درباره بیعت کنندگان در عقبه به عنوان نخستین مسلمانان یثربی، آیاتی از جمله ۷ مائده ۱۵ و ۲۳ احزاب ؛ ۱۰۰ و ۱۱۱ توبه و ۱۴ صف نازل شدند.
[ویکی فقه] جابر بن عبدالله انصاری از صحابی مشهور و از اصحاب پنج امام نخستین بود.
وی فرزند عبدالله بن عمرو بن حرام از قبیله خزرج ، تیره بنی سلمه است. کنیه وی را به اختلاف ابومحمد، ابوعبدالله و ابوعبدالرحمن نوشته اند؛ اما ابوعبدالله شهرت بیشتری دارد. مادر جابر، انیسة بنت عنمة (عقبه) بن عدی بن سنان نیز خزرجی و از تیره بنی سلمه است. از دوران پیش از اسلام جابر اخباری در دست نیست. نخستین گزارش از او، مربوط به پیمان عقبه دوم (سال ۱۳ بعثت) است که در آن جابر همراه پدرش عبدالله در کاروان ۷۰ نفری یثربیان حضور داشت و با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم بیعت کردند. پدر جابر در آن جمع به عنوان یکی از نقبای دوازده گانه انصار برگزیده شد. به موجب خبری، در این پیمان، جابر خردسال ترین فرد در میان بیعت کنندگان بود. با توجه به سال وفات و مدت عمر جابر وی احتمالاً در آن زمان ۱۶ ساله بوده است. درباره بیعت کنندگان در عقبه به عنوان نخستین مسلمانان یثربی، آیاتی از جمله ۷ مائده ۱۵ و ۲۳ احزاب ؛ ۱۰۰ و ۱۱۱ توبه و ۱۴ صف نازل شدند.
← عدم شرکت در غزوه ها
۱. به نقل برخی مفسران از جابر، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم وی و گروهی را به سریه ای (خبط) فرستاد و بر اثر تاریکی نتوانستند قبله را تشخیص دهند و هر یک نظری دادند. چون صبح شد، خلاف جهتی که نماز خوانده بودند ثابت شد. وقتی از سفر بازگشتند از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در این باره پرسیدند. آن حضرت سکوت کرد و آیه «ولِلّهِ المَشرِقُ والمَغرِبُ فَاَینَما تُوَلّوا فَثَمَّ وَجهُ اللّهِ اِنَّ اللّهَ وسِعٌ عَلیم؛ مشرق و مغرب از آن خداست و به هرسو رو کنید آن جا وجه خداست. خداوند بی نیاز و داناست» نازل و حکم آن مشخص شد. شأن نزول های دیگری نیز برای آیه ذکر شده است.۲. به نقل سدّی، جابر دختر عمویی مطلّقه داشت. پس از انقضای عده شوهرش قصد رجوع به وی را داشت و زن نیز راضی بود؛ اما جابر (که خود را ولیّ او می دانست) در اعتراض به طلاقش با رجوع او مخالفت می کرد. آیه ۲۳۲ بقره در این باره نازل شد و از منع اولیای زن مطلّقه که مانع رجوع شوهر به همسرش بودند، نهی کرد و چنین رجوعی را پس از سپری شدن عده و با رضایت طرفین بی مانع و چنین عملی را مایه پاکی دانست:«واِذَا طَلَّقتُمُ النِّساءَ فَبَلَغنَ اَجَلَهُنَّ فَلا تَعضُلوهُنَّ اَن یَنکِحنَ اَزوجَهُنَّ اِذا تَرضَوا بَینَهُم بِالمَعروفِ ذلِکَ یوعَظُ بِهِ مَن کانَ مِنکُم یُؤمِنُ بِاللّهِ والیَومِ الأخِرِ ذلِکُم اَزکی لَکُم واَطهَرُ واللّهُ یَعلَمُ واَنتُم لا تَعلَمون». شأن نزول های دیگری نیز برای این آیه ذکر شده است. بی تردید برادر و پسر عمو در فقه شیعه هیچ گونه ولایتی بر خواهر و دختر عموی خود ندارند. شاید در جاهلیت چنین حقی به غالب بستگان نزدیک داده می شد که در ازدواج زنان و دختران خویشاوندان دخالت کنند. ۳. مفسران به نقل خود جابر آورده اند که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در بستر بیماری و در حال بیهوشی جابر از وی عیادت کرد و پس از وضو گرفتن مقدار مانده آب را بر روی جابر پاشید و او پس از بهبودی عرض کرد:ای رسول خدا! تکلیف اموال من پس از درگذشتم چیست؟ پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم سکوت کرد. چیزی نگذشت که آیات ۱۱ و ۱۲ نساء (مشهور به «آیه میراث» نازل شد و سهم وارث را مشخص کرد :«یوصیکُمُ اللّهُ فی اَولدِکُم لِلذَّکَرِ مِثلُ حَظِّ الاُنثَیَینِ فَاِن کُنَّ نِساءً فَوقَ اثنَتَینِ فَلَهُنَّ ثُلُثا ما تَرَکَ واِن کانَت وحِدَةً فَلَهَا النِّصفُ ولاَِبَوَیهِ لِکُلِّ وحِدٍ مِنهُمَا السُّدُسُ مِمّا تَرَکَ اِن کانَ لَهُ وَلَدٌ فَاِن لَم یَکُن لَهُ وَلَدٌ...». خداوند در آیه نخست حکم طبقه اول وارثان (فرزندان، پدران و مادران) را که بر دیگر خویشاوندان مقدم هستند و در آیه بعدی چگونگی ارث زن و شوهر از یکدیگر را بیان کرده است.۴. برخی مفسران به نقل از جابر آورده اند که وی بیمار شد و به رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم عرض کرد: وارث من فقط خواهرانم (به تعداد۷ یا ۹نفر) هستند. میراث آن ها چگونه است؟ آیا برای آنان به ثلث (یا ثلثین) وصیت نکنم؟ آیه ۱۷۶ نساء مشهور به آیه «فرایض» نازل شد و حکم میراث آنان را روشن ساخت. به عقیده برخی مفسران، این آخرین آیه ای است که درباره احکام اسلام بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نازل شده است :«یَستَفتونَکَ قُلِ اللّهُ یُفتیکُم فِی الکَلالَةِ اِنِ امرُؤٌا هَلَکَ لَیسَ لَهُ وَلَدٌ...». این آیه مقدار ارث برادران و خواهران را بیان می کند و بر خلاف آیه ۱۲ نساء که ناظر به ارث برادران و خواهران مادری است، آیه مورد بحث درباره برادران و خواهران پدری و مادری یا پدری سخن می گوید.۵. برپایه نقلی، جابر دختر عمویی نابینا و بی بهره از جمال داشت که اموالی از پدرش به ارث برده بود. جابر از ازدواج با او کراهت داشت و از ازدواج وی با فردی دیگر به سبب احتمال از دست رفتن میراثش بیم داشت، از این رو از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در این باره پرسید و آیه ۱۲۷ نساء نازل شد. در گزارش دیگری آمده است که در پی پرسش جابر درباره ارث بردن زن نابینا و زشترو این آیه نازل شد و سخن رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را درباره ارث بردن چنین زنی تأیید کرد :«ویَستَفتونَکَ فِی النِّساءِ قُلِ اللّهُ یُفتیکُم فیهِنَّ وما یُتلی عَلَیکُم فِی الکِتبِ فی یَتمَی النِّساءِ الّتی لا تُؤتونَهُنَّ ما کُتِبَ لَهُنَّ وتَرغَبونَ اَن تَنکِحوهُنَّ والمُستَضعَفینَ مِنَ الوِلدنِ واَن تَقوموا لِلیَتمی بِالقِسطِ وما تَفعَلوا مِن خَیرٍ فَاِنَّ اللّهَ کَانَ بِهِ عَلیما»؛ از تو درباره زنان فتوا می خواهند. بگو: خداست که درباره آنان به شما فتوا می دهد، چنان که پیش تر نیز احکامی را درباره آنان بیان کرد و نیز خداست که در این کتاب درباره آنچه در خصوص زنان یتیم بر شما تلاوت می شود، به شما فتوا می دهد؛ زنان یتیمی که حقوق مقررشان را از آنان دریغ می دارید و از این که با آن ها ازدواج کنید، دوری می کنید و نیز خداست که در این کتاب درباره کودکان ناتوان شمرده شده ای که حقوقشان را از میراث نمی دهید به شما فتوا می دهد (و شما را از پایمال کردن حقشان برحذر می دارد) و همچنین خداست که درباره یتیمان به شما فتوا می دهد که با آنان به عدل و داد رفتار کنید و هر کار نیکی انجام دهید خدا آن را می داند».
مناقب جابر
جابر مناقبی فراوان داشت. ترمذی و مبارکفوری بابی در مناقب او دارند. بنا به نقلی رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در لیله البعیر (شبی که جابر مرکبش را به پیامبر فروخت و شرط کرد تا مدینه پشت سر آن حضرت بر مرکبش سوار باشد) ؛۲۵ بار برای وی استغفار کرد. ابن سعد استغفار پیامبر برای جابر را در غزوه ذات الرقاع (سال چهارم هجری) دانسته و یادآور شده است که آن حضرت در این غزوه از وام های پدرش پرسید ؛ نیز نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم جابر را بر مرکبش سوار کرد و از آن حضرت ۷۰ حدیث شنید که کسی نشنیده بود. در گزارشی مربوط به نبرد خندق آمده است که جابر رسول خدا را برای اطعام دعوت کرد و چون حاضران زیاد بودند و طعام اندک بود، برکت یافت و با دعای آن حضرت، گوسفند ذبح شده نیز دوباره زنده شد.
جابر پس از رحلت پیامبر
...
وی فرزند عبدالله بن عمرو بن حرام از قبیله خزرج ، تیره بنی سلمه است. کنیه وی را به اختلاف ابومحمد، ابوعبدالله و ابوعبدالرحمن نوشته اند؛ اما ابوعبدالله شهرت بیشتری دارد. مادر جابر، انیسة بنت عنمة (عقبه) بن عدی بن سنان نیز خزرجی و از تیره بنی سلمه است. از دوران پیش از اسلام جابر اخباری در دست نیست. نخستین گزارش از او، مربوط به پیمان عقبه دوم (سال ۱۳ بعثت) است که در آن جابر همراه پدرش عبدالله در کاروان ۷۰ نفری یثربیان حضور داشت و با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم بیعت کردند. پدر جابر در آن جمع به عنوان یکی از نقبای دوازده گانه انصار برگزیده شد. به موجب خبری، در این پیمان، جابر خردسال ترین فرد در میان بیعت کنندگان بود. با توجه به سال وفات و مدت عمر جابر وی احتمالاً در آن زمان ۱۶ ساله بوده است. درباره بیعت کنندگان در عقبه به عنوان نخستین مسلمانان یثربی، آیاتی از جمله ۷ مائده ۱۵ و ۲۳ احزاب ؛ ۱۰۰ و ۱۱۱ توبه و ۱۴ صف نازل شدند.
← عدم شرکت در غزوه ها
۱. به نقل برخی مفسران از جابر، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم وی و گروهی را به سریه ای (خبط) فرستاد و بر اثر تاریکی نتوانستند قبله را تشخیص دهند و هر یک نظری دادند. چون صبح شد، خلاف جهتی که نماز خوانده بودند ثابت شد. وقتی از سفر بازگشتند از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در این باره پرسیدند. آن حضرت سکوت کرد و آیه «ولِلّهِ المَشرِقُ والمَغرِبُ فَاَینَما تُوَلّوا فَثَمَّ وَجهُ اللّهِ اِنَّ اللّهَ وسِعٌ عَلیم؛ مشرق و مغرب از آن خداست و به هرسو رو کنید آن جا وجه خداست. خداوند بی نیاز و داناست» نازل و حکم آن مشخص شد. شأن نزول های دیگری نیز برای آیه ذکر شده است.۲. به نقل سدّی، جابر دختر عمویی مطلّقه داشت. پس از انقضای عده شوهرش قصد رجوع به وی را داشت و زن نیز راضی بود؛ اما جابر (که خود را ولیّ او می دانست) در اعتراض به طلاقش با رجوع او مخالفت می کرد. آیه ۲۳۲ بقره در این باره نازل شد و از منع اولیای زن مطلّقه که مانع رجوع شوهر به همسرش بودند، نهی کرد و چنین رجوعی را پس از سپری شدن عده و با رضایت طرفین بی مانع و چنین عملی را مایه پاکی دانست:«واِذَا طَلَّقتُمُ النِّساءَ فَبَلَغنَ اَجَلَهُنَّ فَلا تَعضُلوهُنَّ اَن یَنکِحنَ اَزوجَهُنَّ اِذا تَرضَوا بَینَهُم بِالمَعروفِ ذلِکَ یوعَظُ بِهِ مَن کانَ مِنکُم یُؤمِنُ بِاللّهِ والیَومِ الأخِرِ ذلِکُم اَزکی لَکُم واَطهَرُ واللّهُ یَعلَمُ واَنتُم لا تَعلَمون». شأن نزول های دیگری نیز برای این آیه ذکر شده است. بی تردید برادر و پسر عمو در فقه شیعه هیچ گونه ولایتی بر خواهر و دختر عموی خود ندارند. شاید در جاهلیت چنین حقی به غالب بستگان نزدیک داده می شد که در ازدواج زنان و دختران خویشاوندان دخالت کنند. ۳. مفسران به نقل خود جابر آورده اند که پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در بستر بیماری و در حال بیهوشی جابر از وی عیادت کرد و پس از وضو گرفتن مقدار مانده آب را بر روی جابر پاشید و او پس از بهبودی عرض کرد:ای رسول خدا! تکلیف اموال من پس از درگذشتم چیست؟ پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم سکوت کرد. چیزی نگذشت که آیات ۱۱ و ۱۲ نساء (مشهور به «آیه میراث» نازل شد و سهم وارث را مشخص کرد :«یوصیکُمُ اللّهُ فی اَولدِکُم لِلذَّکَرِ مِثلُ حَظِّ الاُنثَیَینِ فَاِن کُنَّ نِساءً فَوقَ اثنَتَینِ فَلَهُنَّ ثُلُثا ما تَرَکَ واِن کانَت وحِدَةً فَلَهَا النِّصفُ ولاَِبَوَیهِ لِکُلِّ وحِدٍ مِنهُمَا السُّدُسُ مِمّا تَرَکَ اِن کانَ لَهُ وَلَدٌ فَاِن لَم یَکُن لَهُ وَلَدٌ...». خداوند در آیه نخست حکم طبقه اول وارثان (فرزندان، پدران و مادران) را که بر دیگر خویشاوندان مقدم هستند و در آیه بعدی چگونگی ارث زن و شوهر از یکدیگر را بیان کرده است.۴. برخی مفسران به نقل از جابر آورده اند که وی بیمار شد و به رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم عرض کرد: وارث من فقط خواهرانم (به تعداد۷ یا ۹نفر) هستند. میراث آن ها چگونه است؟ آیا برای آنان به ثلث (یا ثلثین) وصیت نکنم؟ آیه ۱۷۶ نساء مشهور به آیه «فرایض» نازل شد و حکم میراث آنان را روشن ساخت. به عقیده برخی مفسران، این آخرین آیه ای است که درباره احکام اسلام بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نازل شده است :«یَستَفتونَکَ قُلِ اللّهُ یُفتیکُم فِی الکَلالَةِ اِنِ امرُؤٌا هَلَکَ لَیسَ لَهُ وَلَدٌ...». این آیه مقدار ارث برادران و خواهران را بیان می کند و بر خلاف آیه ۱۲ نساء که ناظر به ارث برادران و خواهران مادری است، آیه مورد بحث درباره برادران و خواهران پدری و مادری یا پدری سخن می گوید.۵. برپایه نقلی، جابر دختر عمویی نابینا و بی بهره از جمال داشت که اموالی از پدرش به ارث برده بود. جابر از ازدواج با او کراهت داشت و از ازدواج وی با فردی دیگر به سبب احتمال از دست رفتن میراثش بیم داشت، از این رو از پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در این باره پرسید و آیه ۱۲۷ نساء نازل شد. در گزارش دیگری آمده است که در پی پرسش جابر درباره ارث بردن زن نابینا و زشترو این آیه نازل شد و سخن رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم را درباره ارث بردن چنین زنی تأیید کرد :«ویَستَفتونَکَ فِی النِّساءِ قُلِ اللّهُ یُفتیکُم فیهِنَّ وما یُتلی عَلَیکُم فِی الکِتبِ فی یَتمَی النِّساءِ الّتی لا تُؤتونَهُنَّ ما کُتِبَ لَهُنَّ وتَرغَبونَ اَن تَنکِحوهُنَّ والمُستَضعَفینَ مِنَ الوِلدنِ واَن تَقوموا لِلیَتمی بِالقِسطِ وما تَفعَلوا مِن خَیرٍ فَاِنَّ اللّهَ کَانَ بِهِ عَلیما»؛ از تو درباره زنان فتوا می خواهند. بگو: خداست که درباره آنان به شما فتوا می دهد، چنان که پیش تر نیز احکامی را درباره آنان بیان کرد و نیز خداست که در این کتاب درباره آنچه در خصوص زنان یتیم بر شما تلاوت می شود، به شما فتوا می دهد؛ زنان یتیمی که حقوق مقررشان را از آنان دریغ می دارید و از این که با آن ها ازدواج کنید، دوری می کنید و نیز خداست که در این کتاب درباره کودکان ناتوان شمرده شده ای که حقوقشان را از میراث نمی دهید به شما فتوا می دهد (و شما را از پایمال کردن حقشان برحذر می دارد) و همچنین خداست که درباره یتیمان به شما فتوا می دهد که با آنان به عدل و داد رفتار کنید و هر کار نیکی انجام دهید خدا آن را می داند».
مناقب جابر
جابر مناقبی فراوان داشت. ترمذی و مبارکفوری بابی در مناقب او دارند. بنا به نقلی رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در لیله البعیر (شبی که جابر مرکبش را به پیامبر فروخت و شرط کرد تا مدینه پشت سر آن حضرت بر مرکبش سوار باشد) ؛۲۵ بار برای وی استغفار کرد. ابن سعد استغفار پیامبر برای جابر را در غزوه ذات الرقاع (سال چهارم هجری) دانسته و یادآور شده است که آن حضرت در این غزوه از وام های پدرش پرسید ؛ نیز نقل شده که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم جابر را بر مرکبش سوار کرد و از آن حضرت ۷۰ حدیث شنید که کسی نشنیده بود. در گزارشی مربوط به نبرد خندق آمده است که جابر رسول خدا را برای اطعام دعوت کرد و چون حاضران زیاد بودند و طعام اندک بود، برکت یافت و با دعای آن حضرت، گوسفند ذبح شده نیز دوباره زنده شد.
جابر پس از رحلت پیامبر
...
wikifeqh: جابر_بن_عبدالله_انصاری_در_شأن_نزول