جابر بن حیان ابوعبدالله

جابِرِ بن حَیّان، ابوعبدالله (۱۰۷ـ۲۰۰ق)
شیمی دان، پزشک و ریاضی دان مسلمان. از زندگی دقیق این دانشمند، اسناد موثقی در دست نیست. به روایتی اهل طوس، یا کوفه، یا طرطوسِ شام است. بر طبق برخی اسناد موثق تر او پس از فراگیری کیمیا در طوس در جوانی به عراق آمد و به واسطۀ جعفر برمکی به دربار هارون الرشید راه یافت. پس از زوال برمکیان به کوفه یا طوس رفت و در انزوا درگذشت. بنابر پاره ای از اسناد پس از قرن ۸ ق، وی از اصحاب امام جعفر صادق (ع) بوده و اسرار کیمیا را از آن حضرت آموخته است و این ادعا به رغم نبودن اسناد کهن، به واسطۀ گرایش های شیعی در آثار منسوب به وی، قابل دفاع است. حدود ۵۰۰ اثر در فلسفه، کلام، حساب، هندسه، کیهان شناسی، اخترشناسی، طلسمات و غیره که مطالب آن آمیخته به تعلیمات باطنی، هرمسی و فیثاغورسی است به او نسبت داده اند. از همین رو نزد شرق شناسان، این آثار که به نام «مجموعۀ جابری» شهرت یافته، بیانگر یک جریان فکری باطنی و احیاناً اسماعیلی است. در هر صورت جابر بن حیان به عنوان کاشف سود سوزآور، ید، جیوه، جوهر گوگرد یا اسید سولفوریک، جوهر شوره یا اسید نیتریک شهرت یافته و از او به عنوان بنیادگذار شیمی مولکولی یاد می شود که تأثیرگذاری او قرن ها ادامه داشته است. از آثار چاپ شدۀ منسوب به اوست: تصحیحات کتب افلاطون؛ اصول الکیمیا؛ تفسیر کتاب اُسطقس؛ رسالة 'الایضاح؛ رسائل یازده گانۀ اکسیر اعظم.