ثأولوجیا. [ ث َ اُ ( معرب ، اِ )] یا اثولوجیا. علم الهی بمعنی اخص یا ربوبیت یا الهیات. || کلام. علم کلام. || ( اِخ ) نام کتابی است که از ملتقطات کتاب تاسوعات فلوطینس شیخ یونانی در حدود مائه ششم میلادی تدوین شده و آن را به ارسطو نسبت داده اند. عبدالمسیح بن عبداﷲ الحمصی معروف به ابن ناعمه معاصر معتصم خلیفه عباسی این کتاب را بنام میامر بعربی نقل کرد و گویند که ابن سینا نیز آنرا در کتاب الانصاف خود که اکنون مفقود است شرح کرده لکن چون شیخ الرئیس در کتاب الشفا ابن ناعمه را تخطئه و کتاب او را تحقیر کرده بنظر نمی آید که این دعوی درست باشد. برهیه گوید قسمت اول کتاب ثائولوجیا اقتباس از انئاد چهارم بند هشتم فقرات اول و دوم است قسمت دوم مقتبس از انئاد چهارم بند چهارم فقرات یک تا چهار است قسمت سوم مأخوذ از انئاد چهارم بند هفتم و هشتم است قسمت چهارم نقل از انئاد پنجم بند هشتم فقرات یک تا چهار است قسمت پنجم منقول از انئاد ششم بندهفتم فقرات یک و دو است قسمت ششم مأخوذ از انئاد چهارم بند چهارم فقرات سی و نه تا چهل و پنج است قسمت هفتم اقتباس از انئاد چهارم بند هشتم فقرات پنجم تاهشتم است قسمت هشتم حاوی دو قطعه یکی از انئاد ششم بند هفتم فقرات یازده تا پانزده و دیگری از انئاد چهارم بند چهارم و پنجم میباشد قسمت نهم شامل دو قطعه است یکی مقتبس از انئاد چهارم بند هفتم فقرات یک تا چهار دیگری از انئاد پنجم بند اول فقرات یازده و دوازده و قسمت دهم از انئاد پنجم بند دوم شروع شده بانئاد ششم بند هفتم فقرات دو تا یازده پایان می پذیرد بنا براین مترجم این کتاب مباحث چهارم و هفتم و هشتم انئاد پنجم و مبحث هفتم انئاد ششم را مورد استعمال قرار داده است و در مقدمه این کتاب مجعول ارسطاطالیس ،میگوید که غرض از تألیف کتاب بیان تکوین علل اربعه است از خدا ولی در متن کتاب بهیچوجه منظور اصلی مصنف مورد توجه نیست و مثل اینست که نویسنده مقدمه غیراز جامع منتخبات مذکور است. این کتاب مجعول قرنها مورد نظر و مطالعه بعض دانشمندان اسلامی بوده چنانکه فارابی آنرا تألیفی اصیل پنداشته و در تألیف خود موسوم به کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین افلاطون الالهی و ارسطوطالیس بآن استشهاد میکند - انتهی. کتاب ثائولوجیا در حاشیه کتاب قبسات در طهران چاپ شده است.
فرهنگ معین
(اِ. ) = اثولوجیا: ۱ - علم الهی (اخص )، الهیات . ۲ - علم کلام .
