تیمور احمد

[ویکی نور] احمد بن اسماعیل بن محمد تیمور، معروف به تیمور پاشا، ادیب، پژوهشگر و مورخ مصری بود. وی فرزند یکی از خاندان های بزرگ مصری بود که در دوران خردسالی پدرش را از دست داد و خواهرش عایشه تیموریه، سرپرستی وی را به عهده گرفت.
اصل خاندان تیموری از کردستان عراق و شهر موصل است. محمد کاشف جدّ وی، اولین کس از این خاندان بود که همراه سپاهیان محمدعلی پاشا (حاکم وقت)، به منظور جنگ با ممالیک به مصر آمد. بعدها پسر وی اسماعیل (پدر احمد) نیز مسئول دیوان اسماعیل خدیوی در مصر گردید. احمد در ابتدا با زبان های عربی، فرانسوی، ترکی و تا حدودی فارسی آشنا شد؛ پس از آن وارد مدرسه فرانسوی مارسل در قاهره گردید. او سپس از محضر بزرگان علم و ادب، بهره مند شد. نخستین استاد وی شیخ عبدالوهاب رضوان مخللاتی (محلاتی) و پس از او، شیخ حسن طویل و محمد محمود شنقیطی بودند که علوم عقلی و نقلی را به وی آموختند. سرای وی در آن ایام، محل تردد بزرگان علم ادب، امثال شیخ محمد عبده، سامی بارودی و اسماعیل صبری شاعر مصری بود. تیمورپاشا همچنین با شیخ طاهر جزائری و محمد کردعلی (وزیر معارف وقت سوریه) آشنایی و پیوند داشت و آشنایی خود با شیخ حسن طویل و بهره مندی از وی را از بزرگ ترین نعمت های الهی برای خود به شمار می آورد. ارادت وی به شیخ محمد عبده به حدی بود که در مجاورت منزل او، خانه ای خرید تا بتواند از مصاحبت وی بیشتر بهره مند گردد.
احمد از همان ابتدا عضو مجلس شیوخ در مصر گردید؛ اما پیوسته می کوشید راهی بیابد تا از مشغله های اجرایی و سیاسی دوری گزیند و همه عمر و توان خویش را صرف امور علمی و تحقیقاتی کند؛ از این رو، به طنز می گفت: من از سیاست فقط ماده «ساسَ یَسوسُ» را می شناسم که در فرهنگهای لغت خوانده ام؛ اما از سوی دیگر، همواره از عضویت در شوراهای علمی و مشارکت در امور مربوط به آن، با گشاده رویی استقبال می کرد و با طیب خاطر عضویت در مجمع علمی (فرهنگستان مصر) و مجمع علمی عربی دمشق و دیگر مجامع علمی و فرهنگی آن روز را می پذیرفت و مدیریت دارالکتب المصریه همیشه در چاپ و نشر آثار، از راهنمایی های عالمانه وی استفاده می کرد.
او از 1901م به گردآوری کتاب های کمیاب دست زد و هسته اولیه آن چه را که بعدها، «الخزانة التیموریة» نام گرفت، بنیاد نهاد. حاصل تلاش های طاقت فرسای وی، فراهم کردن گنجینه ای عظیم، شامل 15 هزار عنوان کتاب در 20 هزار مجلد بود که غالب آن ها نسخ خطی کمیاب بودند. وی چنان که عادت کتاب دوستان و کتاب بازان است، فقط به گردآوری کتاب اکتفا نمی کرد، بلکه در مقام دانشمندی کم نظیر، بیشتر این آثار را خوانده و برای بسیاری از آن ها، فهرست، شرح و تعلیق نوشته است؛ چاپ مقالات تاریخی، علمی و تحقیقی فراوان در مجلات المؤید، الضیاء، المقتطف، الاهرام و الهلال گواهی صادق بر میزان تلاش ها و دقت علمی اوست. یکی از بهترین مقالات، مقاله ای در مورد نسخ خطی کمیاب و محل نگهداری آن هاست که در 1919م در مجله الهلال به چاپ رسید.
چنان که از گزارش منابع برمی آید، کتابخانه بزرگ تیموریه، آسان فراهم نیامد، بلکه احمد با پرداخت هزینه های سنگین، تحمل مشقت های فراوان و نوشتن چند فهرست از نسخه های خطی و تهیه راهنما برای آن ها، توانست یکی از غنی ترین کتابخانه های شرق را پدیدآورد. ارزش کار وی، نه تنها در فراوانی و حجم کتاب ها، که بیشتر در کیفیت استثنایی آن ها جلوه گر است. مجموعه کتابخانه او در پایان عمر و بنا به وصیت خود وی، به دارالکتب المصریه اهدا گردید. دارالکتب در 1369ق، فهرست کاملی در 3 جلد با عنوان «فهرس الخزانة التیموریة» برای آن در قاهره منتشر کرد.
همه کسانی که از دور و نزدیک با وی معاشرت داشته اند، او را سرمشق اخلاق و مجسمه فضایل و کمالات انسانی به شمار می آورند. صداقت، وقار، حلم و بردباری، غیرت دفاع از دین و فرهنگ، دقت و وسواس علمی و تلاش در راه احیای میراث گذشته اسلامی عربی و نیز اقداماتی در زمینه امور خیریه و نکته های بسیار دیگر، از ویژگی های اخلاقی بارز وی بوده است. انستاس کرملی کشیش اهل بغداد که دیر زمانی با او مکاتبه داشته، از دور شیفته اخلاق والا و بزرگ منشی وی شده بود و چون او را نخستین بار در قاهره دید، ارادتش افزایش یافت و چنین گفت: با بسیاری از علما، ادبا و فضلای شرق و غرب معاشرت داشته ام، اما ندیده ام که فرهیختگی و فضایل اخلاقی و استعدادهای طبیعی در وجود کسی، همچون تیمورپاشا، جمع شده باشد.