تیلکویی

شکی در این نیست که تنها احمدبگ، الله مرادبگ و چند نفر دیگر فرزندان حاجی محمدبگ هستند. و املاک بکربگ اعظم که جد بیشتر بگزاده های عراق بوده، پس از مهاجرت مرحوم بکربگ به عراق، به خانواده محمدبگ تعلق گرفته. و بکربگ و حاجی محمدبگ، برادر همدیگر و فرزند حاجی شکربگ اعظم بوده.
اینکه در این سند ، حاجی محمدبگ را مالک اصلی تیلکو اعلام کرده ، به این معنی نیست که تمام منطقه ملک مطلق مرحوم محمدبگ بوده. قطعا دیگر بگزاده های باشماخ و طایفه های دیگر غیرباشماخی هم ، املاک خودشان را داشته اند. اما چون ریاست تیلکو همیشه در دست خاندان محمدبگ و پدرانش بوده، این جمله یعنی '"""مرحوم حاجی محمدبگ مالک اصلی تیلکو """در سند قید شده.
تا امروز کاملا روشنست که تمام طایفه هایی که در باشماخ و روستاهای اطراف تحت عنوان بگزاده باشماخ معرفی شده اند بومی و اصالت باشماخی دارند و هیچکس بیگانه و غریبه نیست. از قدیم هم از طرف ریشسفیدان روایت شده که تمام بگزاده های باشماخ به یک ریشه برمیگردند. ولی معلوم نیست که پدر مشترکشان چه کسی بوده. تا جایی که مشخصست، حاجی شکربگ پدر تمام بگزاده های باشماخ نیست و تنها دو پسر داشته به نام های محمدبگ و بکربگ.
بقیه بگزاده های باشماخ ، شاید از نسل برادران حاجی شکربگ یا پسرعموهای حاجی شکربگ باشند که شجره نامه آنها در دست جناب محمد مرادی موجودست. اما یقینا از نسل حاجی شکربگ نیستند.
شایعاتی که در منطقه در مورد غیر بومی بودن طایفه هایی بر سر زبان افتاده ، بی اصل و اساس است هیچ طایفه غیربومی در باشماخ وجود ندارد و همه به یک اصل برمیگردیم ولی در کجا به یک پدر مشترک میرسند، هنوز معلوم نیست و قرارست که در کتاب تاریخ تیلکو اعلام شود. جناب مرادی هم تاکید کرده که هیچ طایفه یی بیگانه نیست و همه به یک خانواده برمیگردند. و شایعات هیچ اساس و بنیانی ندارد.

محمدبگ یادر بعضی اسناد حاجی محمدبگ ، دارای چند فرزند دختر و پسر بوده که ارشد آنها احمدبگ بوده .
الله مرادبگ ، مصطفی بگ و چند نفر دیگر نیز پسران حاجی محمد بگ بوده که اسامی آن چند نفر نیز قرارست در کتاب تاریخ تیلکو توسط جناب محمد مرادی اعلام شود. جناب مرادی از نواده های الله مرادبگ فرزند حاجی محمدبگ هستند.
از دختران محمد بگ میتوان به مرحومه ماهجبین خانم جده ی خوانین سرشیو اشاره کرد.
قبلا به منظور عدم افشای اطلاعات ارزشمند کتاب، اسامی افراد به صوابدید جناب مرادی ، پس و پیش شده و قرار بر این بود که اسامی درست افراد و همچنین شجره ی واقعی ، در کتابشان اعلام شود.
غیر از افرادی که هویت آنان امروزه مشخصست، کس دیگری از اولاد حاجی محمدبگ نبوده و چنین ادعاهایی در پیج های اینستاگرامی و مجازی اشتباهست و پافشاری بر این ادعا که گاها با مشاجره با تیلکویی های ساکن عراق همراه بوده صحیح نیست.

نکته ی عدم اشاره ی زکی بگ به شرفنامه در مورد گلواخی اینست که در توضیح دیگر امارت ها در همه ی موارد ابتدا نام شرفنامه را ذکر کرده و اگر اسم عشیرتی در این کتاب وجود نداشته ، حتی الامکان به این موضوع اشاره کرده و گفته؛ اسم این طایفه توسط شرفخان ذکر نشده .
البته امکان دارد مرحوم زکی بگ همان نسخه ای که توسط ماموستا هژار ترجمه شده را مشاهده کرده باشد اما به دلیل تفاوت این نسخه با دیگر نسخه های اصلی شرفنامه راجع به گلواخی، از ذکر منبع خودداری کرده.
قبلا به اشتباه گفته شد که این نسخه ی دستکاری شده مربوط به پنجاه سال قبلست ، اما تاریخ این نسخه ی جعلی بیشتر از پنجاه سال بوده و توسط شخصی به نام علی عه ونی در ۹۰ سال قبل تفسیر شده . همان طور که جناب ماجد مردوخ روحانی مشرح شرفنامه ی ماموستا هژار ، جعلیات این نسخه را توضیح داده . اسم ایشان را در بندهای قبلی به اشتباه فاروق مردوخ نوشته ام.

علاوه بر عیان بودن جعل چند صفحه ی مضاف به کتاب شرفنامه که در مورد گلواخی نوشته شده و مرحوم ماموستا هژار آن را ترجمه کرده ، تمام نویسندگان و مفسران کتب تاریخی قبل از ماموستا هژار که نسخه های شرفنامه را در اختیار داشته و به آن استناد کرده اند، هیچ گاه این توضیحات شرفخان بتلیسی در مورد گلواخی را ندیده اند . چون ابدا چنین حاکمیت مشهوری برای طایفه ی محترم گلواخی در کتاب شرفنامه وجود نداشته و پنجاه سال قبل این چند صفحه ی جعلی به کتاب شرفنامه اضافه شد.
بعد از ماموستا هژار در طول تاریخ بشریت، دومین نویسنده ای که این ادعاها را با استناد به همان ترجمه ی شادروان هژار تکرار نموده، جناب خالد احمدی یکی از خانزاده های گلواخی میباشدکه در کتابش به نام 'وقایع فرمانروایی گلواخی ها ' این توضیحات ساختگی را تکرار کرده بدون آنکه به توضیحات جناب فاروق مردوخ در پاورقی شرفنامه ی هژار در مورد جعلی بودن این صفحات اشاره کند. و یا متن دیگر نسخ اصلی شرفنامه ، که یک کلمه هم در مورد گلواخی در آن وجود ندارد.
مرحوم ماموستا هژار ابدا از این جعل خبر نداشته و اشتباها این نسخه را ترجمه کرده. چون ایشان جزو نویسنده های نابغه و پاکسرشت کورد بوده اند.
طایفه ی گلواخی از اکراد اصیل بوده و هیچ ربطی به ایل استاجلوی مغولستان ندارند . اما این واقعیت را نیز باید پذیرفت که بعد از هجوم قاجار ، صاحب اسم و رسم و املاک شده ، و صاحب اصلی این املاک، بگزاده های اردلان تیلکو بوده اند. همانند دیگر طوایف کوردتبار کلهر خورخوره، دونار ، همه ویسی ، فیض الله بیگی ، خوانین چرا غ ویسی و سرشیو ، گلالی و ده ها عشیره ی دیگر که کدخدای بگزاده های باشماخ بوده اند.

اصل نسخه ی کتاب به زبان فارسیست. آقای انور سلطانی در سال ۲۰۰۶ میلادی آن را در سلیمانیه ی عراق به کوردی ترجمه نموده و متن نسخه به هردو زبان فارسی و کوردی در این فایل پی دی اف گنجانده شده . ( صفحه اول تا ۱۳۶ بخش کوردی . از صفحه ی ۱۳۶ تا انتها بخش فارسی )
اهمیت این کتابچه به دلیل اشاره به همپیمانی حاجی محمدبگ باشماخ با کریم خان زند و همچنین ذکر اصالت و خاستگاه طوایف زیادی میباشد. هرچند که امانتداری و صداقت نویسنده ی اصلی این کتاب به دلیل سانسور و اجبار قاجاری ها تایید نمیشود.

تصویری در فضای مجازی تحت نام غیر واقعی زاراخان هموند دست به دست میشود . این تصویر متعلق به شاه پسندنامه میباشد که همسر احمد بگ اعظم باشماخ بوده و بعد از فوت احمد بگ ، به مدت چهار سال حاکم تیلکو میشود.
بر اساس روایتی شفاهی ، به دلیل طمع دیگر بگزاده های تیلکو برای حاکمیت منطقه ، ایشان اعلام میکنند که پسر ارشدش به سن قانونی و بلوغ رسیده و حاکمیت منطقه متعلق به غلامرضابگ میباشد. و فرزندش را به حکومت منطقه منسوب میکند. بعد از فوت یا کشته شدن غلامرضابگ ، برادرش به نام عبدالرضابگ آخرین حاکم منطقه میشود.
روایت دوم در مورد شخصی به نام نادربگ فرزند غلامرضابگ میباشد که طبق روایت ریش سفیدان باشماخ ، در حمله ی گلواخی ها کشته شده . بر طبق کتب حدیقه ی ناصری ، تحفه ی ناصریه و تاریخ آیت الله مردوخ پس از نزاعی بین طایفه ی دونار و گلواخی ، جنگی در منطقه شروع شده و گلواخی ها به باشماخ هم یورش برده اند و نادربگ در جنگی چند روزه ، نیروهای گلواخی را از باشماخ رانده و در محلی نزدیک باشماخ کشته میشود. این مکان تا بحال هم به اسم نادربگ معروف میباشد.
گویا قبل از این واقعه ، در حمله ی نادربگ برای بازپس گیری دوازده روستای محال تیلکو که توسط ایل افشار تکاب تصرف شده بوده ، نادربگ توسط افشارها اسیر شده . سپس طبق صلحنامه ای که توسط شاه پسندنامه برای نجیبه سلطان افشار نوشته شده ، سبب آزادی نوه اش یعنی نادر بگ میشود.
در دو کتاب تحفه ی ناصریه و حدیقه ی ناصری ، به جمع آوری نیروهای قاجار در کردستان ، آذربایجان و کرمانشاه به دستور ظل السلطان فرزند ناصرالدین شاه برای حمله به تیلکو اشاره شده. تحت نام اتمام ، انهدام و قلع و قمع طایفه ی تیلکویی ( شامل بگزاده ی باشماخ ، دونار ، همه ویسی و . . .
دومین حمله ی گسترده ی قاجار به محال تیلکو و حذف هویت بگزاده های باشماخ ) .
ایل گلواخی ، طبق چند منبع از جمله ایلات و عشایر کرد در کردستان اردلان، تحفه ی ناصریه یا حدیقه ی ناصری ، از قلاچوالان سلیمانیه در زمان صفویه به منطقه ی اوباتو مهاجرت کرده و طبق دستور حاکم اردلان ، کدخدای این ناحیه میشوند. در هیچ کتاب واقعی قبل از ۱۵۰ سال به گلواخی اشاره ای نشده .
هژار موکریانی اشتباها، نسخه ای تحریفشده از شرفنامه ی بتلیسی را به کوردی ترجمه نموده که در آن نسخه به دروغ ، گلواخی را به ایل استاجلوی مغولستان منتسب کرده و در کنار مغولی بودن گلواخی ها ، برایشان نسب سازی عجیب و حکمرانی مستقل انجام شده تا بزرگانشان را به سکوت وادارند و حاکمیت اسم و رسم دارشان را بر اصالت مغولی ترجیح دهند.
این چند صفحه در مورد گلواخی ، در هیچکدام از نسخ شرفنامه وجود ندارد . جناب مردوخ که کتاب هژار موکریانی را تشریح کرده در پاورقی صفحه میگوید این نسخه ی شرفنامه که متاسفانه توسط مرحوم موکریانی ترجمه شده جعل مطلق بوده و این چند صفحه که در کتاب شرفنامه جاساز شده نه با رسم الخط شرفخان مطابقت دارد و نه تاریخ حوادثش با دوران زندگانی مورخ مطابقت دارد و توسط شخصی ناشی جعل شده که حتی با رسم الخط فارسی قدیم هم آشنایی نداشته.
اطلاعات تکمیلی در مورد بعضی اسناد ذکر شده و تصویر منتسب به َزاراخان یا همان شاه پسندنامه در پیج اینستاگرامی hamawand2020 موجودست.
شاه پسندنامه همسر احمدبگ بوده نه خواهرش . این اطلاعات اشتباه در پیج های مجازی نباید باعث سردرگم نمودن مردم شود.

تمام نویسندگان متفقند که آقا محمدخان قاجار توسط یکی از شاهزادگان افشاریه ، خواجه یا عقیم شده . اما این کتاب در صفحه ی ۲۶۱ به بعد ، روایت هایی بر خلاف دیگر تاریخ نویسان دارد. هرچند که گفته های این کتاب منطقی تر از دیگر نویسندگان به نظر میرسد.
با استناد به شخصی به نام تیلور تامسون میگوید ؛تمام نفرت شاه قاجاری از طایفه ی زندیه ، به این دلیل بوده که توسط شیخ علی خان زند عقیم شده نه شاهان افشار.
به همین دلیل جیران مادر آقا محمدخان ، پسرش را به قرآن و شمشیرقسم داده وقتی به قدرت برسد نسل زندیه را طوری معدوم کند که حتی کودکی از هفتمین خویشاوند سببی آنها نیز باقی نماند.
بعید نیست که تیلکویی ها به دلیل حمایت از زندیان و همچنین پیوند سببی با کریم خان زند، با چنین نسل کشی روبرو شده باشند. ( ادعا براینست که مادر کریم خان زند از بگزاده های باشماخ و دختر حاجی شکربگ اعظم بوده ) .
قاجار طوایف بسیاری را قلع و قمع نموده اما نامشان را از تاریخ حذف نکرد. اما بگزاده های تیلکو ، تنها طایفه ای هستند که هویتشان به طور کلی حذف شده به طوری که بیشتر بازماندگان این قوم ، از این وقایع اظهار بی خبری میکنند و چند سالیست که با کشف و جمع آوری تقریبا تمام اسناد محرمانه که در دست عده ای خاص میباشد تا حدود کمی و به صورت شفاهی از این وقایع باخبر شده اند.
این اسناد تکبرگ و نایاب نزدیک به دو دهه میباشد که در اختیار هیچ کسی قرار داده نشده و هر لحظه ممکنست برای همیشه از بین بروند.
انتساب بگزاده های باشماخ به اردلان ، هموند یا هر ایل دیگری ، موضوعی ناشناخته و غریب در میان اعضای این قومست.

حذف تیمورخان اردلان و تحریف شجره ی نوادگانش، ابتدا از کتاب سیرالاکراد عبدالقادر بن رستم بگ بابانی کلید خورده و بعد از آن در کتاب های دیگری که بعد از الغای حکومت اردلان، به دستور قاجار تالیف شده شجره نامه ی حکام کردستان را از تیمورخان به هلوخان تغییر داده اند. در شجره نامه ی خاندان اردلان که در کتاب آیت الله مردوخ نیز ترسیم شده این تغییر و تحریف دیده میشود .
بر اساس کتاب هایی که قبل از عزل امان الله خان دوم آخرین حکمران اردلان تالیف شده ، نسل هلوخان تا سرخاب بگ ذکر شده و بعد از ایشان هیچ اشاره ای به اخلاف هلوخان نگردیده.
سه کتاب زبده التواریخ سنندجی ملا محمد شریف قاضی ، لب التواریخ یا همان مصنف خسروبگ اردلان و تاریخ مستوره ی اردلان ، بدون استثنا تمام حاکمان کردستان را از نبایر و نوادگان تیمورخان نوشته اند .
بعد از اتمام حکومت اردلان بعد از هفتصد سال توسط قاجار ، کتاب هایی که زیر نظر این حکومت نوشته شده ، بدون استثنا شجره ی حکام اردلان را تا امان الله خان دوم ، از تیمورخان به هلوخان تحریف کرده اند.
حکام کردستان چه از نسل تیمورخان بوده باشند یا هلوخان ، هیچ تفاوتی ندارد و تیمورخان اردلان حکومت کردستان را بعد از خودش ، لایق به هلوخان دانسته اند ، هدف اینست که دلیل این تحریفات بعد از عزل اردلان ها روشن شود . محتمل خاندان های دیگری که رقیب اردلان ها بودند و با قاجارها در ارتباط بوده، در این تحریفات و حذف هویت افراد نقش داشته اند.

دوم کتاب مصنف خسرو بگ که تنها در یک روایت میگوید؛ در بیان نسب بابااردلان گرچه اختلاف در میانست و به سرحد تحقیق نپیوست، اما گویند که از اخلاف اردشیر بابکانست و ابتدای دولتش در زمان چنگیزخان بوده . تفصیل آن اجمال که مدت ها در دیاربکر و موصل و آن اطراف پادشاه مستقلی بوده ، سپس از ایل و طایفه ی خود دورشده و دست تقدیر او را به سمت شهرزور آورده . . . . . . . . .
سوم مستوره ی اردلانست که در یک روایت مینویسد ؛ اعتماد براینست که نسب سلسله ی علیه ی بنی اردلان به اردشیر بابکان منتهی میشود و بابا اردلان به تصاریف زمان به شام آمده و در عهد امام انام، امام حسن مجتبی ( رض ) به رتبه ی ولایت کردستان نایل آمده . . . . . مستوره در ادامه ی این متن به روایت های ملامحمدشریف قاضی و خسروبگ پرداخته و آنرا نقد میکند ( نظرات قبلی در مورد خسرو آسیابان ساسانی الاصل در کتاب مستوره اشتباه بوده و این مورخ فقط به بابااردلان ساسانی الاصل در زمان خلافت امام حسن مجتبی اشاره دارد ) .
عبدالقادر بن رستم بگ بابانی هم تنها در یک روایت مینویسد که اردلان ها از نبایر محمد بن مروانند. اما این نویسنده ی بابانی حتی یک کلمه هم به وجود شخصی به نام تیمورخان اردلان اشاره نکرده و میگوید بعد از سلطان علی بگ ، تنها فرزندش به نام هلوخان به حکومت رسیده . ( تحریفات در مورد اردلان ها از این کتاب کم کم شروع شده چون این کتاب هم طبق گفته های خود نویسنده به دستور یکی از قاجاری ها نوشته شده . به طوری که دروغ و اهانت هایی به بزرگان اردلان از جمله مرحوم هلوخان در این کتاب دیده میشود. حال آنکه هلوخان شجاع ، حکومت صفوی را به زانو درآورده بودند ) .
از این زمان به بعد کتاب هایی که در مورد تاریخ اردلان نوشته شده اکثرا تحت نظر و فرمان قاجاری ها تالیف شده و شبهه های زیادی را به اصالت اردلان اضافه کرده اند مانند تحفه ی ناصری ، حدیقه ی ناصریه و کتابچه ای که آن را بی دلیل به میرزا شکرالله سنندجی نسبت داده اند . آیت الله مردوخ نیز بیشتر، روایات این سه کتاب را جمع آوری کرده .
کتابی دیگر به نام، زندگی در دوران شش پادشاه ( یا خاطرات حاج عزالممالک اردلان ) ، که متعلق به مرحوم امان الله اردلانست، خاطرات و سفرهای زندگی خود را در این کتاب به قلم کشیده و هیچ اشاره ای به قدمت یا اصالت اردلان ها ندارد و بیشتر یک زندگینامه یا سفرنامه ی شخصیست. این کتاب توسط دکتر باقر عاقلی تنظیم و تحشیه شده . دکتر عاقلی در مقدمه ی کتاب با استناد به روایت اول کتاب آیت الله مردوخ نوشته ؛خاندان اردلان از نوادگان همان آسیابانی هستند که یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی را به خاطر طلا و جواهرات به قتل رسانده است ؛.
این محقق در پاورقی صفحه با قیچی کردن روایت آیت الله مردوخ در مورد اصالت اردلان ها ، بخش دوم روایت امام مردوخ را بیان نکرده . چون آیت الله مردوخ در ادامه در روایت دیگری مینویسد ؛ بابا اردلان فرزند شاه منصور حکمران دوشتیک در عصر هلاکوخان مغول میزیسته و ربطی به آسیابان قاتل یزدگرد ندارد.
برای پی بردن به نقش مرحوم سبحان ویردی خان در ثبات قدرت کریم خان زند در غرب ایران ، کتاب مجمل التواریخ گلستانه منبع مفیدی میباشد . که معمولا در کتب اختصاصی دربار اردلان ، کمتر به این موضوع و همپیمانی اشاره شده .

اما در چند کتاب دیگر که در نظرات قبلی نام برده شد به جای تمرخان بگ ، اسم پدرش یعنی سهراب سلطان در جنگ با بابان ها ذکر شده که شاید به دلیل فراموشی یا اشتباه راویان بوده .
این اشتباهات در طول تاریخ طبیعی بوده اما آنچه عجیب به نظر میرسد اینست که در شجره نامه ی رسمی خاندان اردلان که توسط چندین نفر از بزرگان اردلان سنندج در ۵۰ سال قبل تدوین و تالیف شده و امروزه در معرض نمایش عموم قرار دارد حتی اسامی اشخاصی ناشناس و گمنام در روستاهای دور افتاده در این شجره نامه ذکر شده اما در هیچ یک از تصاویر این شجره نامه، اسم تمرخان بگ را با این اهمیت ننوشته اند.
نسخه ی خطی کتاب ملا محمد شریف قاضی در دسترس همگان نیست که در آن اسم تمرخان بگ سقز را به وضوح نوشته. اما یکی از محققان مشهور معاصر که این نسخه را بازنویسی کرده عمدا یا غیر عمد، تمرخان بگ سقزی را به عمرخان بگ سنقری تغییر داده به صورتی که خواننده این کتاب دچار سردرگمی بسیاری میشود.
سران تیلکو با کریم خان زند چه سببی چه در اصل نسبی فامیل بوده و ایشان را در به قدرت رسیدن بسیار یاری نموده و تاوانش را هم با افتخار بعد از چندین دهه پس دادند از جمله حذف هویت ، غصب املاک ، آوارگی ، تبعید ، نسل کشی و غیره. هیچ گاه در برابر قجری ها تسلیم نشدند و عهدشکنی نکردند. اما قسمتی از اردلان های سنندج بعد از مرحوم سبحان ویردی خان، با کریم خان زند به مخالفت برخاسته و همکار قاجار شدند . گویا امروزه عده ای از بازماندگان این اشخاص نیز علاقه ای به ذکر تاریخ تیلکو نداشته و و سعی در کتمان آن دارند.