تیر و کَمان
تیر و کَمان
ابزاری برای زدن پرتابه ای راست و نوک تیز به هدفی دور. از قدیم ترین جنگ افزارهای اختراعی انسان، در جنگ و شکار است. برخی مؤلفان، اختراع این وسیله را به بیش از ۲۵هزار سال پیش از اعصار جدید نسبت می دهند. در نقاشی های دوران نوسنگی، درون غارها تصاویر شکارچیانِ مجهز به تیر و کمان به چشم می خورد. کمان از چوب، شاخ، خیزران و یا ماده ای محکم و انعطاف پذیر، و تسمه ای به نام زِه، ساخته می شود. زه معمولاً از روده یا چرم حیوانات است و به دو سر کمان متصل می شود. تیر، چوبه ای است راست و صاف با نوک تیز، که در انتهای آن باله هایی از پَر نصب می شود تا آن را در مسیر درست هدایت کند. تیرهای اولیه را از چوب یا خیزران می ساختند و بر نوک آن پیکانی از استخوان، سنگ و مواد شیشه ای آذرین که تراش خورده و تیز شده بود، قرار می دادند. تیرانداز ته تیر را در نقطۀ وسط زه می گذاشت و با یک دست کمان را می گرفت و با دست دیگر زه را می کشید و تیر را به سوی هدف رها می کرد. امروزه از تیر و کمان به عنوان وسیله ای برای ورزش و شکار تفننی استفاده می شود. کمان مدرن را از مواد محکم مصنوعی و تیر را از آلومینیوم یا آلیاژهای سبک و مقاوم کربن می سازند و در مسابقه های ورزشی، ازجمله المپیک، به کار می برند. در گذشته سپاهیان ایرانی، مصری، چینی و رومی از سربازان کماندار در جنگ استفاده می کردند. بهترین کمانداران باستانی ایران تیراندازان پارتی بودند، که می توانستند در حین سواری و تاخت با اسب، دشمن را هدف قرار دهند و از پای درآورند. اسطورۀ آرش کمانگیر نشان دهندۀ قدمت تیر و کمان در ایران است. از مهارت حیرت انگیز بهرام گور ساسانی نیز در تیراندازی داستان ها گفته اند. تیر پارتی در غرب و کمانِ چاچی در مشرق زمین شهرت داشته است. نوع دیگری از این ابزار، وسیله ای است که در تداول عامه تیرکمان خوانده می شود. تیرکمان دوشاخه ای دسته دار به شکل حرف وای (Y) لاتینی است که با کش یا لاستیک به کفه ای، معمولاً چرمی، متصل می شود، و با نهادن ریگ یا شیء کوچک و گِردی در کفۀ چرمی و کشیدن و رهاکردن آن، شیء به سمت هدف پرتاب می شود. از این نوع کمان معمولاً کودکان و نوجوانان برای شکار پرندگان کوچک استفاده می کنند. به احتمال فراوان، تیرکمان همان وسیله ای است که در تاریخ و ادبیات ایران از آن با عنوان «کمان گووهه» یاد شده است.
