تئاتر مدرن در ایران، تاریخ
تئاتر مدرن در ایران، تاریخدر زمان پادشاهی کریم خان زند سفیری از فرنگستان به ایران آمد و در خدمت آن پادشاه شرحی در تعریف تئاترهای حزن انگیز بیان کرد. خان زند تعبیری غریبه و دگرگونه، ولی آشنا با ذهنیت خود از آن کرد. به دور از گمان نیست که سفیر فرنگی از تراژدی سخن در میان آورده باشد، ولی کریم خان پس از شنیدن بیانات وی دستور داد که صحنه هایی از وقایع کربلا و سرگذشت ۷۲ تن ساخته و از آن حوادث غم انگیز مذهبی نمایش هایی ترتیب داده شود. سپس آقامحمدخان قاجار در یورش خود به گرجستان و تصرف تفلیس (۱۱۷۳ش، ۱۷۳۵م) دستور داد تا بازیگران آن نواحی را گردن بزنند و پردة خونینی در صحنة تئاتر برپا کرد. آنگاه به دنبال کشته شدن الکساندر گریبایدوف، سفیر روس در ایران (۱۸۲۹م)، هیئتی ایرانی به سرپرستی خسرومیرزا، پسر عباس میرزای ولیعهد، برای عذرخواهی رهسپار روسیة تزاری شد. اعضای همراه این هیئت، پس از این بنیانگذاران تئاتر فرنگی در ایران به شمار می آیند. به علاوه حیرت و شگفت زدگی ناصرالدین شاه در سفر به اروپا (۱۸۷۳م) و مواجهه شدنش با تئاتر فرنگی ـ که درسفرنامة ناصرالدین شاه منعکس شده است ـ به تمامی حکایت از این دارد که تاریخ تئاتر مدرن در ایران از این پس آغاز می شود. روزگاری که تئاتر در کشورهای اروپایی بالنده و شکوفا بود، ایرانیان در آستانة آشنایی با این«عالم غریب» قرار گرفتند. نخستین گام ها برداشته شد؛ مدرسة دارالفنون دارای تماشاخانه ای با گنجایش ۳۰۰ نفر شد (۱۲۶۶ش،۱۸۸۷م). میرزاآقا تبریزی، که یکی از همراهان گروه اعزامی برای پوزش خواهی از دولت تزار روس بود، نخستین نمایش نویس به زبان فارسی است که نامش بر تارک تاریخ تئاتر ایران می درخشد. پیش از او میرزافتحعلی آخوندزاده از نخستین نمایش نگارانی است که نوشته های او در تبریز پیش از میرزاآقا، به زبان ترکی، رواج داشته است و تأثیر این نویسندة ترک¬زبان بر نمایش نویسان فارسی زبان در آثار و مکاتبات وی به خوبی مشهود است. نخستین نمایش نامة اروپایی که توجة شیفتگان تئاتر را جلب کرد، مردم گریز یا میرزانتروپ اثر مولیر بود که توسط میرزاحبیب اصفهانی به فارسی برگردانده شد (۱۲۴۷ش ۱۸۶۹م). پس از آن، کسانی هم چون محمدحسن خان اعتمادالسلطنه و میرزاجعفر قراچه داغی و حاجی محمد طاهرمیرزا و دیگران پا در میدان ترجمه گذاشتند و بدین ترتیب سیاق ترجمه و ترک رسم اقتباس و «آداپته» یا خودمانی کردن آثار بیگانگان، سرمشق تئاتر مدرن در ایران شد و تا امروزه نیز همچنان با تمام توان در پهنة تئاتر کشور باقی است. در این هنگام نخستین «تروپ های تئاتری» یکی پس از دیگری در پارک های «ظل السلطان»، «امین الدوله» و «اتابک» در کار نمایش شدند. با آغاز حکومت رضاخان (۱۳۰۴ش)، سایه ای تیره و سخت بر تئاتر نوپای ایران افکنده شد. کسانی که سودای انسانی خود را در بیان تئاتری یافته بودند، با تفتیش عقاید استبدادی و «پرورش افکار» پلیسی پهلوی مواجه شدند. گزمه ها با لودگان نمایش هم سفره بودند؛ تنها تسمه از گردة آنانی می کشیدند که شیفتگان راستین تئاتر بودند. در این بین پاکانی هم چون «میرسیف الدین کرمانشاهی» و «محمودآقا ظهرالدینی» پرپر شدند. آنان که ماندند با کارزاری رودررو بودند که هر لحظه بیم هلاک¬شان می رفت. در فاصلة ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۷ش (سال شلیک نافرجام به سوی محمدرضا پهلوی) گروه های تئاتری، به ویژه هنرمندانی که با عبدالحسین نوشین همکاری داشتند، جای خود را میان مردم باز کردند. دیگر تئاتر فقط هنری برای فرهیختگان نبود و عامة مردم نیز به آن گرایش داشتند. از سال ۱۳۲۷ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش. کنش های تئاتری سیر قهقرایی پیمودند. نمایش های برانگیزنده، با بگیر و ببند برهم زده می شدند. تئاتر فردوسی تعطیل می شود. سالن تئاتر فرهنگ آتش می گیرد و می سوزد (۱۳۲۸ش). احمد دهقان در اتاق کارش به قتل می رسد (۱۳۲۹ش). نوشین به بند و زندان کشیده می شود. تئاتر سعدی را به آتش می زنند و به کلی می سوزد (۱۳۳۲ش). گروه «هنر ملی» با بینشی دگرگونه به کوشش «عباس جوانمرد» و «علی نصیریان» و تنی چند پا می گیرد (۱۳۳۵ش). اساتید تئاتر از خارج کشور به داخل دعوت شدند تا شیفتگان این هنر را آموزش دهند. دکتر «دیویدسون»، پروفسور «کویمبی» و دکتر «بلچر» از آن جمله اند که کلاس های درس تئاتر تشکیل دادند. شاهین سرکیسیان از فرانسه به ایران بازگشت و گروهی از علاقه ¬مندان را گرد آورد. اسکویی ها از مسکو به ایران بازگشته و بنیانگذار تئاتر «آناهیتا» شدند (۱۳۳۷ش). بدین ترتیب، دهة چهل با آغاز فعالیت رشتة نمایش در دانشکدة «هنرهای زیبا» و پیدایش گروه های متعدد تئاتری کارنامة تئاتر در ایران را وزین کرد و نمایش نویسانی همچون اکبر رادی، غلامحسین ساعدی، بهرام بیضایی، اسماعیل خلج، بهمن فرسی، عباس نعلبندان و... با کار و تلاش خود بر اوراق تاریخ تئاتر نشان نیکو گذاشتند. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران (۱۳۵۷ش)، تئاتر در مسیری پر افت وخیز افتاد. اجراهای گوناگون از نویسندگان شهیری همچون گورکی، چخوف، برشت، پدیدار شدن جریانی به نام «تئاتر خیابانی» و رونق تئاترهای کارگری، جزء خیزهای این دوره از تاریخ تئاتر به شمار می آیند. تردیدی نیست که دهه های چهل و پنجاه شمسی را باید دورۀ اوج و شکوفایی تئاتر ایران دانست.
تئاتر مدرن در ایران، تاریخدر زمان پادشاهی کریم خان زند سفیری از فرنگستان به ایران آمد و در خدمت آن پادشاه شرحی در تعریف تئاترهای حزن انگیز بیان کرد. خان زند تعبیری غریبه و دگرگونه، ولی آشنا با ذهنیت خود از آن کرد. به دور از گمان نیست که سفیر فرنگی از تراژدی سخن در میان آورده باشد، ولی کریم خان پس از شنیدن بیانات وی دستور داد که صحنه هایی از وقایع کربلا و سرگذشت ۷۲ تن ساخته و از آن حوادث غم انگیز مذهبی نمایش هایی ترتیب داده شود. سپس آقامحمدخان قاجار در یورش خود به گرجستان و تصرف تفلیس (۱۱۷۳ش، ۱۷۳۵م) دستور داد تا بازیگران آن نواحی را گردن بزنند و پردة خونینی در صحنة تئاتر برپا کرد. آنگاه به دنبال کشته شدن الکساندر گریبایدوف، سفیر روس در ایران (۱۸۲۹م)، هیئتی ایرانی به سرپرستی خسرومیرزا، پسر عباس میرزای ولیعهد، برای عذرخواهی رهسپار روسیة تزاری شد. اعضای همراه این هیئت، پس از این بنیانگذاران تئاتر فرنگی در ایران به شمار می آیند. به علاوه حیرت و شگفت زدگی ناصرالدین شاه در سفر به اروپا (۱۸۷۳م) و مواجهه شدنش با تئاتر فرنگی ـ که درسفرنامة ناصرالدین شاه منعکس شده است ـ به تمامی حکایت از این دارد که تاریخ تئاتر مدرن در ایران از این پس آغاز می شود. روزگاری که تئاتر در کشورهای اروپایی بالنده و شکوفا بود، ایرانیان در آستانة آشنایی با این«عالم غریب» قرار گرفتند. نخستین گام ها برداشته شد؛ مدرسة دارالفنون دارای تماشاخانه ای با گنجایش ۳۰۰ نفر شد (۱۲۶۶ش،۱۸۸۷م). میرزاآقا تبریزی، که یکی از همراهان گروه اعزامی برای پوزش خواهی از دولت تزار روس بود، نخستین نمایش نویس به زبان فارسی است که نامش بر تارک تاریخ تئاتر ایران می درخشد. پیش از او میرزافتحعلی آخوندزاده از نخستین نمایش نگارانی است که نوشته های او در تبریز پیش از میرزاآقا، به زبان ترکی، رواج داشته است و تأثیر این نویسندة ترک¬زبان بر نمایش نویسان فارسی زبان در آثار و مکاتبات وی به خوبی مشهود است. نخستین نمایش نامة اروپایی که توجة شیفتگان تئاتر را جلب کرد، مردم گریز یا میرزانتروپ اثر مولیر بود که توسط میرزاحبیب اصفهانی به فارسی برگردانده شد (۱۲۴۷ش ۱۸۶۹م). پس از آن، کسانی هم چون محمدحسن خان اعتمادالسلطنه و میرزاجعفر قراچه داغی و حاجی محمد طاهرمیرزا و دیگران پا در میدان ترجمه گذاشتند و بدین ترتیب سیاق ترجمه و ترک رسم اقتباس و «آداپته» یا خودمانی کردن آثار بیگانگان، سرمشق تئاتر مدرن در ایران شد و تا امروزه نیز همچنان با تمام توان در پهنة تئاتر کشور باقی است. در این هنگام نخستین «تروپ های تئاتری» یکی پس از دیگری در پارک های «ظل السلطان»، «امین الدوله» و «اتابک» در کار نمایش شدند. با آغاز حکومت رضاخان (۱۳۰۴ش)، سایه ای تیره و سخت بر تئاتر نوپای ایران افکنده شد. کسانی که سودای انسانی خود را در بیان تئاتری یافته بودند، با تفتیش عقاید استبدادی و «پرورش افکار» پلیسی پهلوی مواجه شدند. گزمه ها با لودگان نمایش هم سفره بودند؛ تنها تسمه از گردة آنانی می کشیدند که شیفتگان راستین تئاتر بودند. در این بین پاکانی هم چون «میرسیف الدین کرمانشاهی» و «محمودآقا ظهرالدینی» پرپر شدند. آنان که ماندند با کارزاری رودررو بودند که هر لحظه بیم هلاک¬شان می رفت. در فاصلة ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۷ش (سال شلیک نافرجام به سوی محمدرضا پهلوی) گروه های تئاتری، به ویژه هنرمندانی که با عبدالحسین نوشین همکاری داشتند، جای خود را میان مردم باز کردند. دیگر تئاتر فقط هنری برای فرهیختگان نبود و عامة مردم نیز به آن گرایش داشتند. از سال ۱۳۲۷ تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش. کنش های تئاتری سیر قهقرایی پیمودند. نمایش های برانگیزنده، با بگیر و ببند برهم زده می شدند. تئاتر فردوسی تعطیل می شود. سالن تئاتر فرهنگ آتش می گیرد و می سوزد (۱۳۲۸ش). احمد دهقان در اتاق کارش به قتل می رسد (۱۳۲۹ش). نوشین به بند و زندان کشیده می شود. تئاتر سعدی را به آتش می زنند و به کلی می سوزد (۱۳۳۲ش). گروه «هنر ملی» با بینشی دگرگونه به کوشش «عباس جوانمرد» و «علی نصیریان» و تنی چند پا می گیرد (۱۳۳۵ش). اساتید تئاتر از خارج کشور به داخل دعوت شدند تا شیفتگان این هنر را آموزش دهند. دکتر «دیویدسون»، پروفسور «کویمبی» و دکتر «بلچر» از آن جمله اند که کلاس های درس تئاتر تشکیل دادند. شاهین سرکیسیان از فرانسه به ایران بازگشت و گروهی از علاقه ¬مندان را گرد آورد. اسکویی ها از مسکو به ایران بازگشته و بنیانگذار تئاتر «آناهیتا» شدند (۱۳۳۷ش). بدین ترتیب، دهة چهل با آغاز فعالیت رشتة نمایش در دانشکدة «هنرهای زیبا» و پیدایش گروه های متعدد تئاتری کارنامة تئاتر در ایران را وزین کرد و نمایش نویسانی همچون اکبر رادی، غلامحسین ساعدی، بهرام بیضایی، اسماعیل خلج، بهمن فرسی، عباس نعلبندان و... با کار و تلاش خود بر اوراق تاریخ تئاتر نشان نیکو گذاشتند. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران (۱۳۵۷ش)، تئاتر در مسیری پر افت وخیز افتاد. اجراهای گوناگون از نویسندگان شهیری همچون گورکی، چخوف، برشت، پدیدار شدن جریانی به نام «تئاتر خیابانی» و رونق تئاترهای کارگری، جزء خیزهای این دوره از تاریخ تئاتر به شمار می آیند. تردیدی نیست که دهه های چهل و پنجاه شمسی را باید دورۀ اوج و شکوفایی تئاتر ایران دانست.
wikijoo: تیاتر_مدرن_در_ایران،_تاریخ