تئاتر در مشهد
تئاتر در مشهدخراسان سرزمینی کهن در گسترة پهناور خاک ایران است که پیشینه ای از هنرهای نمایشی به همان درازا دارد. نقطه نقطه عطف تئاتر مدرن در مشهد به سال ۱۲۹۰ش باز می گردد که «اعتبارالسطنه غفاری» سالنی با گنجایش ۳۰۰ صندلی در کوچه کنسولگری افغان تأسیس می کند و با همکاری روس های مهاجر و به زبان ترکی تئاتر اجرا می شود. در این دوره مردان زن پوشی بودند، ازجمله: «اکبر فاطمیان»، «مژده» و «علی اکبر اژدری» و در کنار آنان زنانی که خود گام بر صحنه داشتند: «مادام سیرانوش» و «مریم گرجی». مترجم و کارگردان این زمان «پرویز آذرخشی»، با همکاری «احسان آذرخشی»، «حکمی»، «عباس حیدری»، حبیب اژدری و ... در کار تئاتر فعالیت می کردند. شیخ یوسف قازیانی، «شیخ اسماعیل خان قازیانی»، «میرزا علی اکبرخان جمانی»، «محمدعلی اژدری، «عماد آشفته» از دیگر کسانی بودند که در کار تئاتر دست داشتند. تاریخچۀ ایجاد سالن و شکل گیری گروه های تئاتری، بعد از این تاریخ، در مشهد به این قرار است: سالن «باغ ملی» (تابستانی) در سال ۱۲۹۷ش به تشویق «کلنل محمدتقی خان پسیان» که «عارف قزوینی» هم در نقش اول نمایش «رستاخیز سلاطین» پا بر صحنة این سالن نهاده است؛ ارکان حرب (باشگاه افسران) ۱۳۰۳ش. به تشویق «قوام السلطنه»؛ سالن دبیرستان «فردوسی» ۱۳۱۲؛ سالن «شیر وخورشید» (بعدها خانه جوانان) ۱۳۱۲ش، با گنجایش ۴۵۰ صندلی که «عبدالحسین نوشین» در این سالن برنامه اجرا کرده است. سرپرست این سالن «امیرحسین مهرپور» و کسانی چون «اژدری»، «پاشایی» و «خوشنویسان» از بازیگران آن جا بودند. «تئاتر ملی» ۱۳۱۸ش. به همت «گلزار»، مدیریت مهمانخانه ملی تأسیس شد و بازیگرانی همچون «باقر سیاوشی و همسرش»، «دست ورز»، «امیررسا»، «شاهقدمی» و «مجید شهباز» و سیاه بازانی چون: شاهپور، وحیدی و قفقازی در آن جا فعالیت داشتند. در سال هایی که پروفسور «دیویدسون» آمریکایی در تهران کلاس آموزش تئاتر دایر کرده بود، به دعوت هنرمندان مشهد به سالن شیر و خورشید آمد و ۱۵ روز آموزش تئاتر در این شهر برپا کرد؛ «تئاتر هنرمندان» ۱۳۲۸ش؛ «تماشاخانه گلشن» ۱۳۲۴ش؛ «سینما تئاتر ایران» ۱۳۲۷ش توسط «مسیو زاخاز»؛ «تماشاخانه نادر» ۱۳۳۶ش با همکاری «ملکوتی و همسرش و «مهدی صدیق». منصور همایونی یکی از پیشکسوتان تئاتر مشهد که در آن زمان «گروه مانی» را داشت، در سال ۱۳۳۷ش. این سالن را خریداری کرد؛ «تالار رازی» ۱۳۳۹ش. (دانشکده پزشکی مشهد)؛ سالن «خیمه شب بازی فردوسی» ۱۳۴۶ش؛ «سالن خیریه پروین» ۱۳۲۶ و ... و تشکیل گروه ها: گروه هنری «ایران فیلم» ۱۳۲۶ش. به سرپرستی «حلمی» که از تحصیلات دانشگاهی در رشته تئاتر برخوردار بود؛ «مانی» ۴۰ ـ ۱۳۳۶؛ «آپادانا» به سرپرستی «خسرو هوشیار» و حضور «محمد مطیع»، «داریوش ارجمند»، «منوچهر خادم زاده» و ...؛ «پارت» به سرپرستی «داود کیانیان» و حضور «منصور همایونی»؛ «تئاتر دانشگاه» به سرپرستی «عباس غریب»، «اصغر رستگار» و «ایرج صغیری»؛ میترا به سرپرستی «فریدون صلاحی» و حضور «رضا صابری»، خسرو نیک آموز؛ رودکی با حضور داریوش ارجمند، رضا صابری، «محبوبه بیات»، «انوشیروان ارجمند»، «فریدون جیرانی و...؛ «نیما» به سرپرستی فریدون صلاحی و بعد رضا صابری و «محمد حامد»؛ و در سال ۱۳۴۹ش مرکز آموزش تئاتر خراسان به سرپرستی «محمدعلی لطفی» و سپس «داریوش ارجمند» دایر شد. جالب توجه حضور مؤثر هنرمندان سیار شوروی در دوران اشغال خراسان است که با برنامه هایی جهت تماشای نیروهای مقیم و گاه برای استفاده عموم اجرا می کردند. گویی همکاری روس های مهاجر در آغاز فعالیت تئاتری این خطه و حضور شوروی ها برای ایجاد و فضا جهت رسیدن به این همه تنوع «سالن» و «گروه» و بازدهی هنرمندان این دیار بی تأثیر نبوده است.
تئاتر در مشهدخراسان سرزمینی کهن در گسترة پهناور خاک ایران است که پیشینه ای از هنرهای نمایشی به همان درازا دارد. نقطه نقطه عطف تئاتر مدرن در مشهد به سال ۱۲۹۰ش باز می گردد که «اعتبارالسطنه غفاری» سالنی با گنجایش ۳۰۰ صندلی در کوچه کنسولگری افغان تأسیس می کند و با همکاری روس های مهاجر و به زبان ترکی تئاتر اجرا می شود. در این دوره مردان زن پوشی بودند، ازجمله: «اکبر فاطمیان»، «مژده» و «علی اکبر اژدری» و در کنار آنان زنانی که خود گام بر صحنه داشتند: «مادام سیرانوش» و «مریم گرجی». مترجم و کارگردان این زمان «پرویز آذرخشی»، با همکاری «احسان آذرخشی»، «حکمی»، «عباس حیدری»، حبیب اژدری و ... در کار تئاتر فعالیت می کردند. شیخ یوسف قازیانی، «شیخ اسماعیل خان قازیانی»، «میرزا علی اکبرخان جمانی»، «محمدعلی اژدری، «عماد آشفته» از دیگر کسانی بودند که در کار تئاتر دست داشتند. تاریخچۀ ایجاد سالن و شکل گیری گروه های تئاتری، بعد از این تاریخ، در مشهد به این قرار است: سالن «باغ ملی» (تابستانی) در سال ۱۲۹۷ش به تشویق «کلنل محمدتقی خان پسیان» که «عارف قزوینی» هم در نقش اول نمایش «رستاخیز سلاطین» پا بر صحنة این سالن نهاده است؛ ارکان حرب (باشگاه افسران) ۱۳۰۳ش. به تشویق «قوام السلطنه»؛ سالن دبیرستان «فردوسی» ۱۳۱۲؛ سالن «شیر وخورشید» (بعدها خانه جوانان) ۱۳۱۲ش، با گنجایش ۴۵۰ صندلی که «عبدالحسین نوشین» در این سالن برنامه اجرا کرده است. سرپرست این سالن «امیرحسین مهرپور» و کسانی چون «اژدری»، «پاشایی» و «خوشنویسان» از بازیگران آن جا بودند. «تئاتر ملی» ۱۳۱۸ش. به همت «گلزار»، مدیریت مهمانخانه ملی تأسیس شد و بازیگرانی همچون «باقر سیاوشی و همسرش»، «دست ورز»، «امیررسا»، «شاهقدمی» و «مجید شهباز» و سیاه بازانی چون: شاهپور، وحیدی و قفقازی در آن جا فعالیت داشتند. در سال هایی که پروفسور «دیویدسون» آمریکایی در تهران کلاس آموزش تئاتر دایر کرده بود، به دعوت هنرمندان مشهد به سالن شیر و خورشید آمد و ۱۵ روز آموزش تئاتر در این شهر برپا کرد؛ «تئاتر هنرمندان» ۱۳۲۸ش؛ «تماشاخانه گلشن» ۱۳۲۴ش؛ «سینما تئاتر ایران» ۱۳۲۷ش توسط «مسیو زاخاز»؛ «تماشاخانه نادر» ۱۳۳۶ش با همکاری «ملکوتی و همسرش و «مهدی صدیق». منصور همایونی یکی از پیشکسوتان تئاتر مشهد که در آن زمان «گروه مانی» را داشت، در سال ۱۳۳۷ش. این سالن را خریداری کرد؛ «تالار رازی» ۱۳۳۹ش. (دانشکده پزشکی مشهد)؛ سالن «خیمه شب بازی فردوسی» ۱۳۴۶ش؛ «سالن خیریه پروین» ۱۳۲۶ و ... و تشکیل گروه ها: گروه هنری «ایران فیلم» ۱۳۲۶ش. به سرپرستی «حلمی» که از تحصیلات دانشگاهی در رشته تئاتر برخوردار بود؛ «مانی» ۴۰ ـ ۱۳۳۶؛ «آپادانا» به سرپرستی «خسرو هوشیار» و حضور «محمد مطیع»، «داریوش ارجمند»، «منوچهر خادم زاده» و ...؛ «پارت» به سرپرستی «داود کیانیان» و حضور «منصور همایونی»؛ «تئاتر دانشگاه» به سرپرستی «عباس غریب»، «اصغر رستگار» و «ایرج صغیری»؛ میترا به سرپرستی «فریدون صلاحی» و حضور «رضا صابری»، خسرو نیک آموز؛ رودکی با حضور داریوش ارجمند، رضا صابری، «محبوبه بیات»، «انوشیروان ارجمند»، «فریدون جیرانی و...؛ «نیما» به سرپرستی فریدون صلاحی و بعد رضا صابری و «محمد حامد»؛ و در سال ۱۳۴۹ش مرکز آموزش تئاتر خراسان به سرپرستی «محمدعلی لطفی» و سپس «داریوش ارجمند» دایر شد. جالب توجه حضور مؤثر هنرمندان سیار شوروی در دوران اشغال خراسان است که با برنامه هایی جهت تماشای نیروهای مقیم و گاه برای استفاده عموم اجرا می کردند. گویی همکاری روس های مهاجر در آغاز فعالیت تئاتری این خطه و حضور شوروی ها برای ایجاد و فضا جهت رسیدن به این همه تنوع «سالن» و «گروه» و بازدهی هنرمندان این دیار بی تأثیر نبوده است.
wikijoo: تیاتر_در_مشهد