تئاتر ایران
در ۱۲۳۸ش یکی از نمایش نامه های مولیر به نام مردم گریز توسط میرزا حبیب اصفهانی به فارسی ترجمه شد. از ۱۲۵۰ چند نمایش نامه در تهران به چاپ رسید. تمثیلات نوشتۀ میرزا فتحعلی آخوندزاده (با ترجمۀ محمدجعفر قراچه داغی) مهم ترین نمایش نامه ای بود که در این دوره منتشر شد. پس از آن، میرزا آقا تبریزی نمایش نامه هایی در سبک و سیاق آخوندزاده به چاپ رساند. در ۱۲۶۴ش تماشاخانۀ دارالفنون، که ویژۀ درباریان و اشراف زادگان قاجار بود، افتتاح شد و گروه های تقلید نمایش هایی، که اغلب اقتباس از کمدی های مولیر بود، در این تماشاخانه اجرا کردند. پس از انقلاب مشروطیت چند گروه نمایشی مثل «شرکت فرهنگ» و «تئاتر ملی» تشکیل شد، و در ۱۲۹۶ «کمدی ایران» و در ۱۲۹۸ «کمدی موزیکال» فعالیت خود را آغاز کردند. در فاصلۀ سال های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ «کانون ایران جوان»، «کلوپ موزیکال»، «کمدی اخوان» و «جامعۀ باربد» شکل گرفت. رضا کمال (شهرزاد)، غلام علی فکری، ساتوپری آقابابوف، حسن مقدم، آرتو تریان، هایک کاراکاش، سیدعلی نصر، لرتا هایراپتیان، فضل الله بایگان، محمود ظهیرالدینی، نعمت الله مصیری، رفیع حالتی، اسماعیل مهرتاش، علی دریابیگی، عبدالحسین نوشین، و رقیه چهره آزاد از چهره های فعال تئاتر در این دوره بودند، و جامعۀ ایران را با تئاتر و نمایش های مدرن آشنا می کردند. در آذر ۱۳۰۸ «اولین تئاتر دایمی ملی ایران» به نام «تئاتر سیروس» (در خیابان قوام السلطنه، کوچۀ شاهرخ) با نمایش ماهیار (یک قربانی دیگر) به همت آرداشس نازاریان و آرتو تریان افتتاح شد. متعاقب آن «تئاتر دایمی نکیسا» نیز به همت ارباب افلاطون شاهرخ، حسین خیرخواه، نصرت الله محتشم، ایران دفتری، و علی اصغر گرمسیری و استودیو درام کرمانشاهی توسط میرسیف الدین کرمانشاهی آغاز به کار کرد. در سال های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۵ تروپ نوشین، جمعیت پری، کلوپ فردوسی، کانون بانوان، و تئاتر شهرداری نیز شکل گرفت. در ۱۳۱۸ پس از تشکیل «سازمان پرورش افکار» هنرستان هنرپیشگی تهران، در باغ علاءالدوله (در شمال میدان سپه سابق)، به ریاست مهدی نامدار تأسیس شد، و هنرجویان زیر نظر نصر، نوشین، رفیع حالتی، علی دریابیگی، و معزدیوان فکری با برنامه ای که منطبق با پروگرام کنسرواتوار هنرهای دراماتیک۱ پاریس بود به تحصیل پرداختند. در نخستین دورۀ هنرستان ۵۲ دانشجو (دوازده نفر زن و بقیه مرد)، که بعدها از بازیگران نام آور عرصۀ تئاتر شدند، تحصیل کردند. هوشنگ سارنگ، هوشنگ بهشتی، مجید محسنی، تقی ظهوری، عطاالله زاهد، عبدالله بقایی، غلام حسین نقشینه، عزت الله وثوق، رضا رخشانی، حمید قنبری، نصرت الله کریمی، مصطفی اسکویی، و محمدعلی زرندی از شاگردان این هنرستان بودند. پس از شهریور ۱۳۲۰ تا مقطع کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ گروه های دیگری در «تئاتر نو»، «تماشاخانۀ هنر»، «تماشاخانۀ فرهنگ»، «تئاتر کشور»، «تئاتر فردوسی»، «تئاتر سعدی»، و «تئاتر گوهر» شکل گرفت، و امثال نصر، نوشین، و احمد دهقان تئاتر ایران را به مبانی تئاتر مدرن و نوین نزدیک کردند. در سال های پس از کودتای ۲۸ مرداد، نمایش های ساز و ضربیِ بی محتوا همراه رقص و آواز در تماشاخانه های لاله زار برگزار شد، و نمایش های حرفه ای ـ به ویژه پس از گریختن نوشین به شوروی ـ در منطقۀ لاله زار به کلی از میان رفت. در ۱۳۳۵ به همت مسئولان دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران یک کارگردان امریکایی به نام فرانک سی دیویدسون برای تدریس به ایران دعوت شد، و با حضور و تدریس جورج کوئین بی و دکتر بلچر حرکت جدیدی برای احیای تئاتر نوین ایران در ادارۀ کل هنرهای زیبای کشور و ادارۀ هنرهای دراماتیک به راه افتاد. همچنین با تأسیس تلویزیون ایران (در ۱۳۳۷) برنامه های زنده ای در تلویزیون اجرا شد که همگی به تحول تئاتر ایران کمک کردند. در ۱۳۴۳ تالار ۲۵ شهریور (سنگلج) با یک جشنوارۀ نمایشی آغاز به کار کرد، در آذر ۱۳۴۵ رشتۀ موسیقی و هنرهای نمایشی به رشتۀ تحصیلی دانشکدۀ هنرهای زیبا دانشگاه تهران افزوده شد، در ۱۳۴۶ نخستین «جشن هنر شیراز» برگزار گردید، و در ۱۳۴۷ وزارت فرهنگ و هنر به تشکیل مراکز آموزش نمایش در شهرهای ایران اهتمام ورزید که هر یک به نوبۀ خود گام بلندی در جهت تحول بیشتر تئاتر ایران به شمار می رفت. این روند تا بهمن ۱۳۵۷ ادامه یافت. در سال های پس از انقلاب، گروه های مستقل تجربی و دانشجویی (در پایتخت و شهرستان ها) تشکیل شدند که چه از حیث کمی و چه از جهت کیفی فعالیت نظرگیر و درخور توجهی داشتند. برگزاری سالانۀ جشنوارۀ تئاتر فجر نیز در تشویق گروه های تئاتری سهم و نقش مؤثری ایفا کرد.
Conservatoire D’Art Dramatique
در ۱۲۳۸ش یکی از نمایش نامه های مولیر به نام مردم گریز توسط میرزا حبیب اصفهانی به فارسی ترجمه شد. از ۱۲۵۰ چند نمایش نامه در تهران به چاپ رسید. تمثیلات نوشتۀ میرزا فتحعلی آخوندزاده (با ترجمۀ محمدجعفر قراچه داغی) مهم ترین نمایش نامه ای بود که در این دوره منتشر شد. پس از آن، میرزا آقا تبریزی نمایش نامه هایی در سبک و سیاق آخوندزاده به چاپ رساند. در ۱۲۶۴ش تماشاخانۀ دارالفنون، که ویژۀ درباریان و اشراف زادگان قاجار بود، افتتاح شد و گروه های تقلید نمایش هایی، که اغلب اقتباس از کمدی های مولیر بود، در این تماشاخانه اجرا کردند. پس از انقلاب مشروطیت چند گروه نمایشی مثل «شرکت فرهنگ» و «تئاتر ملی» تشکیل شد، و در ۱۲۹۶ «کمدی ایران» و در ۱۲۹۸ «کمدی موزیکال» فعالیت خود را آغاز کردند. در فاصلۀ سال های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۵ «کانون ایران جوان»، «کلوپ موزیکال»، «کمدی اخوان» و «جامعۀ باربد» شکل گرفت. رضا کمال (شهرزاد)، غلام علی فکری، ساتوپری آقابابوف، حسن مقدم، آرتو تریان، هایک کاراکاش، سیدعلی نصر، لرتا هایراپتیان، فضل الله بایگان، محمود ظهیرالدینی، نعمت الله مصیری، رفیع حالتی، اسماعیل مهرتاش، علی دریابیگی، عبدالحسین نوشین، و رقیه چهره آزاد از چهره های فعال تئاتر در این دوره بودند، و جامعۀ ایران را با تئاتر و نمایش های مدرن آشنا می کردند. در آذر ۱۳۰۸ «اولین تئاتر دایمی ملی ایران» به نام «تئاتر سیروس» (در خیابان قوام السلطنه، کوچۀ شاهرخ) با نمایش ماهیار (یک قربانی دیگر) به همت آرداشس نازاریان و آرتو تریان افتتاح شد. متعاقب آن «تئاتر دایمی نکیسا» نیز به همت ارباب افلاطون شاهرخ، حسین خیرخواه، نصرت الله محتشم، ایران دفتری، و علی اصغر گرمسیری و استودیو درام کرمانشاهی توسط میرسیف الدین کرمانشاهی آغاز به کار کرد. در سال های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۵ تروپ نوشین، جمعیت پری، کلوپ فردوسی، کانون بانوان، و تئاتر شهرداری نیز شکل گرفت. در ۱۳۱۸ پس از تشکیل «سازمان پرورش افکار» هنرستان هنرپیشگی تهران، در باغ علاءالدوله (در شمال میدان سپه سابق)، به ریاست مهدی نامدار تأسیس شد، و هنرجویان زیر نظر نصر، نوشین، رفیع حالتی، علی دریابیگی، و معزدیوان فکری با برنامه ای که منطبق با پروگرام کنسرواتوار هنرهای دراماتیک۱ پاریس بود به تحصیل پرداختند. در نخستین دورۀ هنرستان ۵۲ دانشجو (دوازده نفر زن و بقیه مرد)، که بعدها از بازیگران نام آور عرصۀ تئاتر شدند، تحصیل کردند. هوشنگ سارنگ، هوشنگ بهشتی، مجید محسنی، تقی ظهوری، عطاالله زاهد، عبدالله بقایی، غلام حسین نقشینه، عزت الله وثوق، رضا رخشانی، حمید قنبری، نصرت الله کریمی، مصطفی اسکویی، و محمدعلی زرندی از شاگردان این هنرستان بودند. پس از شهریور ۱۳۲۰ تا مقطع کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ گروه های دیگری در «تئاتر نو»، «تماشاخانۀ هنر»، «تماشاخانۀ فرهنگ»، «تئاتر کشور»، «تئاتر فردوسی»، «تئاتر سعدی»، و «تئاتر گوهر» شکل گرفت، و امثال نصر، نوشین، و احمد دهقان تئاتر ایران را به مبانی تئاتر مدرن و نوین نزدیک کردند. در سال های پس از کودتای ۲۸ مرداد، نمایش های ساز و ضربیِ بی محتوا همراه رقص و آواز در تماشاخانه های لاله زار برگزار شد، و نمایش های حرفه ای ـ به ویژه پس از گریختن نوشین به شوروی ـ در منطقۀ لاله زار به کلی از میان رفت. در ۱۳۳۵ به همت مسئولان دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران یک کارگردان امریکایی به نام فرانک سی دیویدسون برای تدریس به ایران دعوت شد، و با حضور و تدریس جورج کوئین بی و دکتر بلچر حرکت جدیدی برای احیای تئاتر نوین ایران در ادارۀ کل هنرهای زیبای کشور و ادارۀ هنرهای دراماتیک به راه افتاد. همچنین با تأسیس تلویزیون ایران (در ۱۳۳۷) برنامه های زنده ای در تلویزیون اجرا شد که همگی به تحول تئاتر ایران کمک کردند. در ۱۳۴۳ تالار ۲۵ شهریور (سنگلج) با یک جشنوارۀ نمایشی آغاز به کار کرد، در آذر ۱۳۴۵ رشتۀ موسیقی و هنرهای نمایشی به رشتۀ تحصیلی دانشکدۀ هنرهای زیبا دانشگاه تهران افزوده شد، در ۱۳۴۶ نخستین «جشن هنر شیراز» برگزار گردید، و در ۱۳۴۷ وزارت فرهنگ و هنر به تشکیل مراکز آموزش نمایش در شهرهای ایران اهتمام ورزید که هر یک به نوبۀ خود گام بلندی در جهت تحول بیشتر تئاتر ایران به شمار می رفت. این روند تا بهمن ۱۳۵۷ ادامه یافت. در سال های پس از انقلاب، گروه های مستقل تجربی و دانشجویی (در پایتخت و شهرستان ها) تشکیل شدند که چه از حیث کمی و چه از جهت کیفی فعالیت نظرگیر و درخور توجهی داشتند. برگزاری سالانۀ جشنوارۀ تئاتر فجر نیز در تشویق گروه های تئاتری سهم و نقش مؤثری ایفا کرد.
Conservatoire D’Art Dramatique
wikijoo: تیاتر_ایران