تئاتر ارمنیان تهران
تئاتر ارمنیان تهراندر سال ۱۲۵۷ شمسی گروهی از جوانان ارمنی در تهران نخستین نمایش نامة خود با نام اوستا بدروس را با امکانات ابتدایی، در محله ای در حوالی دروازه قزوین اجرا کردند. در آن دوره هنوز سالن دایمی تئاتر وجود نداشت و یکی از اعضای گروه به نام ماناس آبر، خانه ای مسکونی را برای چنین اجراهایی در اختیار دوستانش قرار داد. نمایش نامة بعدی گروه، دو گرسنه نام داشت که با اجرای آن مخالفت خوانی ها آغاز شد؛ اما گروه با جذب افراد دیگری مثل هووسپ طاطوسیان به فعالیت خود ادامه داد و نمایش نامة شوشانیگ/ دختر آسیابان را روی صحنه برد. به تدریج بر تعداد اعضا و هواداران گروه افزوده شد و عواید حاصل از فروش بلیت ها در اختیار هیئت مدیرة مدرسة هایگازیان قرار می گرفت تا برای امور تربیتی و پرورشی هزینه شود. در سال ۱۲۵۹، برای مدرسة هایگازیان در خیابان ارامنه (واقع در گذر محمدتقی کر) ساختمان جدیدی ساخته شد که در کنار آن سالن نمایشی با معماری فرنگی احداث گردید که از نخستین سالن های مدرن تئاتر در تهران بود. فعالیت های این مدرسه زیر نظر هیئت مدیرة مدرسه انجام می شد. در همین دوره «انجمن دوستداران تئاتر» تشکیل شد که هاروتیون ماردیروسیان از نخستین بازیگران و کارگردان های آن بود. در یک بازه زمانی کوتاه، مترجمانی مثل هوهانس ماسحیان (مساعدالسلطنته) به همکاری با انجمن شتافتند و نمایش نامه های خدعه های اسکاپن، طبیب اجباری، خسیس و ازدواج اجباری از مولیر را به ارمنی و فارسی ترجمه کردند. بر خلاف آن چه در دربار قاجار مرسوم بود یا بعدها، امثال حسن ناصر در گیلان در متن ترجمه های مولیر دخل و تصرف می کردند، ترجمه های ماسحیان وفادر به متن اصلی بودند. مترجمان دیگر این دوره، آودیس قرابگیان و اوانس طوماسیان بودند. در مدت سه سال، نمایش نامه هایی همچون نرسس کبیر و کمدی انجیر خچو روی صحنه اجرا شد و اگر نمایشی موسیقی لازم داشت دستة موزیک ارتش به سرپرستی سوقومون زاکاریان آن موسیقی را می نواختند. از هنرمندانی که در خلال سال های ۱۲۷۶ تا ۱۲۸۱ شمسی در صحنة تئاتر ارامنة تهران فعال بودند، هاروتیون ماردیروسیان، سیمولف بدلوسیان، قوکاس قوکاسیان، نرسس خان و هوسیگ پاپازیان از دیگران مشهورتر بودند. در همین سال ها نمایش نامه های شوشانیگ، آرشاگ دوم، نرسس کبیر و خاک های سیاه روی صحنه اجرا شدند و در سال ۱۲۸۱، با عزیمت دو خواهر به نام های وار تیتر و وانوش فلیگیان از تبریز به تهران، «گروه تئاتر بانوان تهران» تشکیل شد و تا سال ۱۲۸۲ که هر دو خواهر به مصر رفتند، نمایش نامه هایی را روی صحنه بردند. در سال ۱۲۸۴، «تالار مدرسة ارمنیان» در محلة حسن آباد افتتاح شد که در سال ۱۲۹۰، در ادامة فعالیت های خود، مجلس بزرگداشت ۳۰ سال فعالیت الکساندر شیروان زاده، نمایش نامه نویس ارمنی، را نیز برگزار کرد. اتفاق مهم در سال ۱۲۹۵، اجرای اپرت آرشین مالالان (عزیر حاجی بیگف) توسط اعضای «انجمن خیریة زنان ارمنی» زیر نظر هوهانس طوماسیان بود. از آن جا که قرار بود این نمایش نامه برای زنان ایرانی هم نمایش داده شود، همة بازیگران از میان زنان ارمنی انتخاب شده بودند. این نمایش نامه هم برای اهل حرم احمدشاه در کاخ گلستان و هم برای گروهی از زنان پایتخت اجرا شد و با اقبال مواجه گشت. بازیگران زن این نمایش، خانم ها آروسیاگ پطروسیان به نقش سلطان بیگ، شوشانیگ بارسقیان به نقش سلیمان، تاکوهی ساهاگیان به نقش خدمت کار، آروسیاگ گلندریان به نقش عسگر، مریم نیگوقوسیان به نقش نلی، کاترین سرکیسیان به نقش خاله، لوسیگ خاچاطوریان به نقش گلچهره و کناریک آبوویان به نقش آسیا بودند. این انجمن در همان سال منحل شد، اما اعضای آن به فعالیت های خود در عرصة نمایش ادامه دادند. در سال ۱۲۹۹ گروه های دیگری به فعالیت پرداختند که مهم ترین آن ها برادران ایپگیان (گاسپار و آرمناک) و آرتو طریان و مارگو گوستانیان و همسران شان آردو و میشا بودند. از همین سال گروه های ارمنی با هموطنان ایرانی خود فعالیت های نمایشی مشترکی را آغاز کردند و به ویژه نمایش نامه هایی از رضا کمال شهرزاد و حسن مقدم (مثل پریچهر و پریزاد، شب هزار و یکم و جعفرخان از فرنگ برگشته) را روی صحنه بردند. در سال های سلطنت پهلوی اول از ۱۳۰۵ به بعد، هنرمندان دیگری همچون هایک کاراکاش، داوید خانیان، آشوت آروستامیان، گقام استپانیان، هامو استپانیان، گریگور یقیکیان، واهرام پاپازیان و پری آقابابوف، خوانندة مشهور اپرا، روی صحنة تئاتر به فعالیت پرداختند و نمایش نامه هایی مثل مردی که شیطان را دیده است (گاستون لروبی)، فدایی (دئو موی)، عاشق غریب (ذوالفقار حاجی بیگف)، زن لال (آناتول فرانس)، اصلی و کرم (عزیر حاجی بیگف)، اتللو (ویلیام شکسپیر)، شرافت (هرمان زودرمان)، انوشیروان عادل و مزدک (گریگور یقیکیان)، مادام کاملیا (الکساندر دوما)، خدایان باستان (لئون شانت)، برای شرف (الکساندر شیروان زاده)، دختر کلیمی (سی بلوی)، پرنسس ناتاشا (شارول مری)، خانوادة جنایت کار (جیا کومتی) و ملکة قلعة مخروب (لئون شانت) را در تئاتر سیروس، باشگاه ارامنه، تئاتر ایران جوان، باشگاه سینا و تالار سیرک تهران روی صحنه بردند. از سال های دهة ۱۳۲۰ شمسی، هنرمندان دیگری فعالیت خود را آغاز کردند که با شکل های جدید و مدرن تر نمایش آشنا بودند و تئاتر ایران را بیش از گذشته متحول ساختند. تفاوت نسل جدید هنرمندان با نسل متقدم در این بود که اغلب هنرمندان ارمنی با هموطنان ایرانی خود به شکل گسترده و یک پارچه در گروه های نمایشی همکاری و مشارکت می کردند و قابل تفکیک از یک دیگر نبودند. از میان هنرمندانی که در این دوره فعالیت داشتند، هنریک استپانیان، ناپلئون سارواریان، مانوئل ماروتیان، واهان آقامالیان، ساموئل خاچیکیان، لرتا هایراپتیان، شاهین سرکیسیان، آربی اوانسیان، ادوارد اصلانیان، تونی آمادونی، سورن مناتساگیان، آرمناک آهارونیان و لوریکمیناسیان بیش از دیگران به شهرت رسیدند.
تئاتر ارمنیان تهراندر سال ۱۲۵۷ شمسی گروهی از جوانان ارمنی در تهران نخستین نمایش نامة خود با نام اوستا بدروس را با امکانات ابتدایی، در محله ای در حوالی دروازه قزوین اجرا کردند. در آن دوره هنوز سالن دایمی تئاتر وجود نداشت و یکی از اعضای گروه به نام ماناس آبر، خانه ای مسکونی را برای چنین اجراهایی در اختیار دوستانش قرار داد. نمایش نامة بعدی گروه، دو گرسنه نام داشت که با اجرای آن مخالفت خوانی ها آغاز شد؛ اما گروه با جذب افراد دیگری مثل هووسپ طاطوسیان به فعالیت خود ادامه داد و نمایش نامة شوشانیگ/ دختر آسیابان را روی صحنه برد. به تدریج بر تعداد اعضا و هواداران گروه افزوده شد و عواید حاصل از فروش بلیت ها در اختیار هیئت مدیرة مدرسة هایگازیان قرار می گرفت تا برای امور تربیتی و پرورشی هزینه شود. در سال ۱۲۵۹، برای مدرسة هایگازیان در خیابان ارامنه (واقع در گذر محمدتقی کر) ساختمان جدیدی ساخته شد که در کنار آن سالن نمایشی با معماری فرنگی احداث گردید که از نخستین سالن های مدرن تئاتر در تهران بود. فعالیت های این مدرسه زیر نظر هیئت مدیرة مدرسه انجام می شد. در همین دوره «انجمن دوستداران تئاتر» تشکیل شد که هاروتیون ماردیروسیان از نخستین بازیگران و کارگردان های آن بود. در یک بازه زمانی کوتاه، مترجمانی مثل هوهانس ماسحیان (مساعدالسلطنته) به همکاری با انجمن شتافتند و نمایش نامه های خدعه های اسکاپن، طبیب اجباری، خسیس و ازدواج اجباری از مولیر را به ارمنی و فارسی ترجمه کردند. بر خلاف آن چه در دربار قاجار مرسوم بود یا بعدها، امثال حسن ناصر در گیلان در متن ترجمه های مولیر دخل و تصرف می کردند، ترجمه های ماسحیان وفادر به متن اصلی بودند. مترجمان دیگر این دوره، آودیس قرابگیان و اوانس طوماسیان بودند. در مدت سه سال، نمایش نامه هایی همچون نرسس کبیر و کمدی انجیر خچو روی صحنه اجرا شد و اگر نمایشی موسیقی لازم داشت دستة موزیک ارتش به سرپرستی سوقومون زاکاریان آن موسیقی را می نواختند. از هنرمندانی که در خلال سال های ۱۲۷۶ تا ۱۲۸۱ شمسی در صحنة تئاتر ارامنة تهران فعال بودند، هاروتیون ماردیروسیان، سیمولف بدلوسیان، قوکاس قوکاسیان، نرسس خان و هوسیگ پاپازیان از دیگران مشهورتر بودند. در همین سال ها نمایش نامه های شوشانیگ، آرشاگ دوم، نرسس کبیر و خاک های سیاه روی صحنه اجرا شدند و در سال ۱۲۸۱، با عزیمت دو خواهر به نام های وار تیتر و وانوش فلیگیان از تبریز به تهران، «گروه تئاتر بانوان تهران» تشکیل شد و تا سال ۱۲۸۲ که هر دو خواهر به مصر رفتند، نمایش نامه هایی را روی صحنه بردند. در سال ۱۲۸۴، «تالار مدرسة ارمنیان» در محلة حسن آباد افتتاح شد که در سال ۱۲۹۰، در ادامة فعالیت های خود، مجلس بزرگداشت ۳۰ سال فعالیت الکساندر شیروان زاده، نمایش نامه نویس ارمنی، را نیز برگزار کرد. اتفاق مهم در سال ۱۲۹۵، اجرای اپرت آرشین مالالان (عزیر حاجی بیگف) توسط اعضای «انجمن خیریة زنان ارمنی» زیر نظر هوهانس طوماسیان بود. از آن جا که قرار بود این نمایش نامه برای زنان ایرانی هم نمایش داده شود، همة بازیگران از میان زنان ارمنی انتخاب شده بودند. این نمایش نامه هم برای اهل حرم احمدشاه در کاخ گلستان و هم برای گروهی از زنان پایتخت اجرا شد و با اقبال مواجه گشت. بازیگران زن این نمایش، خانم ها آروسیاگ پطروسیان به نقش سلطان بیگ، شوشانیگ بارسقیان به نقش سلیمان، تاکوهی ساهاگیان به نقش خدمت کار، آروسیاگ گلندریان به نقش عسگر، مریم نیگوقوسیان به نقش نلی، کاترین سرکیسیان به نقش خاله، لوسیگ خاچاطوریان به نقش گلچهره و کناریک آبوویان به نقش آسیا بودند. این انجمن در همان سال منحل شد، اما اعضای آن به فعالیت های خود در عرصة نمایش ادامه دادند. در سال ۱۲۹۹ گروه های دیگری به فعالیت پرداختند که مهم ترین آن ها برادران ایپگیان (گاسپار و آرمناک) و آرتو طریان و مارگو گوستانیان و همسران شان آردو و میشا بودند. از همین سال گروه های ارمنی با هموطنان ایرانی خود فعالیت های نمایشی مشترکی را آغاز کردند و به ویژه نمایش نامه هایی از رضا کمال شهرزاد و حسن مقدم (مثل پریچهر و پریزاد، شب هزار و یکم و جعفرخان از فرنگ برگشته) را روی صحنه بردند. در سال های سلطنت پهلوی اول از ۱۳۰۵ به بعد، هنرمندان دیگری همچون هایک کاراکاش، داوید خانیان، آشوت آروستامیان، گقام استپانیان، هامو استپانیان، گریگور یقیکیان، واهرام پاپازیان و پری آقابابوف، خوانندة مشهور اپرا، روی صحنة تئاتر به فعالیت پرداختند و نمایش نامه هایی مثل مردی که شیطان را دیده است (گاستون لروبی)، فدایی (دئو موی)، عاشق غریب (ذوالفقار حاجی بیگف)، زن لال (آناتول فرانس)، اصلی و کرم (عزیر حاجی بیگف)، اتللو (ویلیام شکسپیر)، شرافت (هرمان زودرمان)، انوشیروان عادل و مزدک (گریگور یقیکیان)، مادام کاملیا (الکساندر دوما)، خدایان باستان (لئون شانت)، برای شرف (الکساندر شیروان زاده)، دختر کلیمی (سی بلوی)، پرنسس ناتاشا (شارول مری)، خانوادة جنایت کار (جیا کومتی) و ملکة قلعة مخروب (لئون شانت) را در تئاتر سیروس، باشگاه ارامنه، تئاتر ایران جوان، باشگاه سینا و تالار سیرک تهران روی صحنه بردند. از سال های دهة ۱۳۲۰ شمسی، هنرمندان دیگری فعالیت خود را آغاز کردند که با شکل های جدید و مدرن تر نمایش آشنا بودند و تئاتر ایران را بیش از گذشته متحول ساختند. تفاوت نسل جدید هنرمندان با نسل متقدم در این بود که اغلب هنرمندان ارمنی با هموطنان ایرانی خود به شکل گسترده و یک پارچه در گروه های نمایشی همکاری و مشارکت می کردند و قابل تفکیک از یک دیگر نبودند. از میان هنرمندانی که در این دوره فعالیت داشتند، هنریک استپانیان، ناپلئون سارواریان، مانوئل ماروتیان، واهان آقامالیان، ساموئل خاچیکیان، لرتا هایراپتیان، شاهین سرکیسیان، آربی اوانسیان، ادوارد اصلانیان، تونی آمادونی، سورن مناتساگیان، آرمناک آهارونیان و لوریکمیناسیان بیش از دیگران به شهرت رسیدند.
wikijoo: تیاتر_ارمنیان_تهران