تی مور شرقی

تی مُور شرقی (East Timor)
تی مُور شرقی
تی مُور شرقی
موقعیت. کشور تی مور شرقی در بخش شرقی جزیرۀ تی مور (مجمع الجزایر اندونزی) و در آسیای جنوب شرقی واقع است. مساحت آن ۱۷,۲۲۰ کیلومتر مربع و پایتخت آن شهر دیلی۱ است.سیمای طبیعی. بخش عمده و اصلی کشور تی مور شرقی را قسمت شرقی جزیرۀ تی مور، با مساحت ۱۴,۶۰۵ کیلومتر مربع تشکیل داده و ناحیۀ اوسکوسو ـ آمبنو۲، (که در تی مور غربی محصور است و ۱,۴۶۰ کیلومتر مربع مساحت دارد) و جزایر آتائورو۳ در شمال، با مساحت ۱۴۵ کیلومتر مربع، و ژاکو۴ در شرق، با مساحت ۱۰ کیلومتر مربع، بقیۀ نواحی کشور را تشکیل می دهند. کشور تی مور شرقی سرزمینی کوهستانی است که منشأ آتشفشانی و آذرین دارد و از جنگل های انبوه بارانی پوشیده است. نواحی جنوبی این سرزمین نسبتاً هموار است و کشتزارهای وسیعی دارد. نواحی شمالی را ارتفاعاتی تشکیل داده است که بلندی آن ها به ۲,۹۶۰ متر، (کوه گونونگ تاتا۵) می رسد. اقلیم این سرزمین گرم و مرطوب و پرباران است و میانگین دمای آن در نواحی شمالی ۲۴ درجۀ سانتی گراد است. میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۱,۵۰۰ میلی متر می رسد و میزان بارندگی در نواحی جنوبی به ۲هزار میلی متر بالغ می شود.
اقتصاد. نفت و گاز از مهم ترین و اقتصادی ترین منابع زیرزمینی تی مور شرقی است و ذخیرۀ آن واقع در آب های جنوبی، بعد از منابع خاورمیانه، عظیم ترین ذخایر جهان است. بهره برداری جدی از ذخایر مزبور هنوز آغاز نشده و فقط مقدار کمی از آن استخراج می شود. علاوه بر منابع هیدروکربن، طلا، آهن، مس، و کُرُم نیز از دیگر کانی های ارزشمند تی مور شرقی است. با وجود این که کشاورزی این سرزمین، به ویژه پس از رفتن پرتغالی ها، رو به کاستی نهاده است، چوب صندل و قهوه و فرآورده های دامی هنوز از مهم ترین اقلام کشاورزی و صادراتی آن است و صید و صدور ماهی و غذاهای دریایی، از دیگر منابع درآمدزای کشور تی مور شرقی به حساب می آیند. این کشور از نظر صنعت بسیار ضعیف است و ۸۰ درصد از نیروی کار آن از بیکاری رنج می برند. بیشتر مواد غذایی آن مانند برنج، شکر و آرد از خارج وارد می شود و در مقابل صادرات آن فقط به قهوه و دام محدود است.
حکومت و سیاست. نوع حکومت تی مور شرقی جمهوری دموکراتیک چندحزبی با یک مجلس قانون گذاری است. برطبق قانون اساسی این کشور، که در سال ۲۰۰۲ تدوین شده، شمار اعضای مجلس ملی آن ۸۸ نفر است که هر چهار سال یک بار انتخاب می شوند و رئیس جمهور را نیز اعضای مجلس مؤسسان هر پنج سال یک بار برمی گزینند.
مردم و تاریخ. جمعیت کشور نوبنیاد تی مور شرقی حدود ۱,۱۲۴,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی جمعیت آن به ۷۵ نفر در کیلومتر مربع می رسد. بزرگ ترین شهر تی مور شرقی، دیلی است که حدود ۲۰۰هزار نفر جمعیت دارد. بومیان تی مور شرقی ۸۰ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند و مابقی از اقوام پرتغالی، سوماترایی ، جاوه ای و سولاواسی اند و زبان رسمی آنان پرتغالی و زبان ملی شان تتوم است. رشد سالانۀ جمعیت آن به۱.۷ درصد می رسد و میانگین امید به زندگی ۴۸ سال است. تی مور از دیرباز به سبب داشتن چوب های جنگلی مرغوب شناخته شده بوده است. پرتغالی ها و هلندی ها در قرن ۱۶ به تی مور وارد شدند و آن جا را تصرف کردند. در ۱۸۵۹، هلند و پرتغال جزیرۀ تی مور را بین خود تقسیم کردند و بخش شرقی آن به پرتغال واگذار شد و پس از تأسیس اندونزی به آن کشور تعلق گرفت. نهضت های استقلال طلبانۀ مردم تی مور شرقی در دهۀ ۱۹۷۰ آغاز شد؛ آنان در ۱۹۷۵ جدایی از اندونزی و استقلال کشور خود را خواستار شدند. حملۀ نظامی اندونزی به تی مور شرقی نارضایتی و شورش مردم را شدت بخشید و در ۱۹۸۹ سازمان ملل متحد و نیز دربار واتیکان از استقلال طلبی مردم این کشور حمایت کردند. با سرنگونی ژنرال سوهارتو، دولت اندونزی سیاست خود را در مقابل تی مور شرقی تغییر داد. همه پرسی ۳۰ اوت ۱۹۹۹ به سود مردم تی مور شرقی پایان یافت و کشور جمهوری دموکراتیک تی مور شرقی با حمایت نیروهای پاسدار صلح سازمان ملل متحد تأسیس شد. این کشور سرزمینی نوبنیاد است و تا یافتن ثبات و فعال شدن سازمان های اداری و پیداکردن شیوۀ مناسب زندگی و احساس موجودیت، راه درازی در پیش دارد؛ به ویژه آن که غالب شهرها و تأسیسات آن در شورش ها و جنگ های داخلی ویران شده است.نیز ← تی مورDili Oscussu Ambeno Atauro Jaco Gunung Tata