تگین شاه

تگین شاه ( Tegin Shah ) یا شاهی تگین فرزند برهاتگین[ ۲] ( حکومت ۶۸۰–۷۳۹ م. نزد چینی ها معروف به عنوان «تگین شاه خراسان» 散 特勤 灑 ) یک پادشاه تُرک شاهی بود. کابلستان مرکز قلمرو تُرک شاهیان بود که در بعضی مواقع شامل زابلستان و گنداره بود. [ ۳] همزمان با سلطنت تگین شاه، برادرزاده اش زیبیل در زابلستان حکومت می کرد، وی علی رغم احترام به عمویش تگین شاه، حکومتی مستقل داشت. [ ۴] زائر بودایی کُره ای هویچائو در طول سفر خود از طریق سرزمین های جنوب هندوکش در حدود سال ۷۲۶ م برای مدتی در دربار شاه کابل اقامت داشت، که احتمالاً «تگین شاه خراسان» بوده است. مطابق نقل هویچائو، کابل و زابل توسط پادشاهان تُرک که بودایی بودند اداره می شدند و پادشاه کابل عموی حاکم زابل بود. [ ۵] تگین شاه خراسان در سنین بالا و مدتها قبل از ۷۳۸ از قدرت کنار رفت. [ ۶]
تُرک شاهان در طول حکومت خود در حال درگیری مداوم با گسترش خلافت عباسی به سمت شرق بود. در حدود سال ۶۵۰ م، اعراب از غرب به قلمرو شاهی حمله کردند و کابل را تصرف کردند. اما تُرک شاهی توانست با انجام یک ضد حمله و عقب راندن اعراب، مناطق کابل و زابلستان ( اطراف غزنی ) و همچنین منطقه آراچوسیا تا قندهار را پس بگیرد. عربها در ۶۹۷–۶۹۸ م مجدداً به آنها حمله کردند ولی نتوانستند کابل و زابلستان را تصرف کنند و فرمانده اعراب، یزید بن زیاد در این نبرد کشته شد. [ ۷]
ترک شاهیان سرانجام در اواخر قرن نهم میلادی در برابر اعراب ضعیف شدند. قندهار، کابل و زابل به دست اعراب فتح شدند، در حالی که در گنداره هندوشاهیان زمام امور را در دست گرفتند.
ابوریحان بیرونی برهمن شاهی ها و کسانی را که بیشتر از آنها از کابل به جنوب هندوکش سلطنت کرده اند را به دو دسته «ترک شاهی» و «هندو یا برهمن شاهی» تقسیم نموده است. شاعر و مورخ کشمیر «کلهنه» هندوشاهی یا برهمن شاهی ها را به لقب «شاهی» یاد نموده. منابع چینی در نیمهٔ دوم قرن ۷ و نیمهٔ اول قرن ۸ از شاهانی در گندهارا و کاپیسا حرف می زنند که کلمه «تگین» در نام آنها داخل است و مدققین آنها را جزء دودمان «تگین شاهی» حساب می کنند. [ ۸]
در دوران سلطنت تگین شاه، یک زائر کُره ای به نام هوی چائو، در بازدید از منطقه گنداره در سال های ۷۲۳–۷۲۹ میلادی چنین بیان نموده که این مناطق توسط پادشاهان تُرک اداره می شدند:[ ۹] [ ۱۰]