تکوک

تکوک واژه ای است از پارسی میانه که امروزه به جز فارسی در زبان های ارمنی و گرجی هم به جا مانده است. [۲] یونانیان به آن ریتون گفته و هیتیتی ها آنرا بیبرو نامیده اند. در اعصار پیش و پس از تاریخ بجز در مراسم مذهبی و درباری برای نوشیدن شراب، کاربرد دیگری نداشته و وسیله ای تجملی بوده است. [۳]
دسته بندی ریتون ها [ویرایش]
ریتون ها بر حسب شکل ظاهری خود به سه دسته اصلی تقسیم می شوند. [۴]
ریتون هایی که ساغر آن ها با قسمت قدامی مجسمه زاویه قائمه می سازند.
ریتون هایی که ساغر آن ها با انحنای ملایمی به شیر غران قسمت قدامی مجسمه متصل می شوند
ریتون هایی که ساغر آن ها مستقیما بر سر یا گرده مجسمه نصب شده اند.
تاریخچه ریتون [ویرایش]
سابقه هنر ریتون سازی به هزاره چهارم قبل از میلاد یعنی به حدود ۶۰۰۰ سال قبل باز می گردد. از هزاره چهارم پیش از میلاد تا قرن های هفتم و هشتم پیش از میلاد ( ۲۸۰۰ سال قبل ) تعداد ناچیزی ریتون کشف شده است. در طول دوران حکومت مادها، هنر ریتون سازی پیشرفت بسیار کرد. این هنر در دوران هخامنشیان به اوج خود رسید. [۵]
یونانیان پس از پیروزی در جنگی با ایران، شمار بسیار زیادی از ظرف های زرین و سیمین ایران، از جمله تکوک های زیادی را با خود به غنیمت بردند. در آتن، ناگهان پس از جنگ با ایران تکوک های ایرانی بسیاری دیده می شود. ساخت این تکوک ها از سوی یونانیان تقلید شد و به یونانی ریتون نام گرفت. [۶]
تکوک های بسیاری در ایران از دوران مادها، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و اسلامی به جا مانده است که در موزه های سراسر جهان موجودند. یکی از مهم ترین تکوک های در موزه ها، تکوکی است از یک ریخته گر زرتشتی به نام روزبه پسر افریدون پسر بزرین که در سال ۶۰۳ قمری ساخته شده است. [۷]
ریتون های مادی [ویرایش]
اغلب ریتون های کشف شده که می توان با تقریب خوبی آن ها را به مادها نسبت داد، از نوع ریتون های گروه سوم هستند. در میان این ریتون ها، ریتون سفالی یافت شده در کلاردشت، اهمیت خاصی دارد. در این ریتون بخش ساغر از بدنه مجسمه جدا نبوده و مجسمه توخالی ساغر را نیز تشکیل می دهد. [۸]
ریتون های هخامنشی [ویرایش]
ریتون ها در میان آثار هنری دوره هخامنشی، جایگاه خاصی دارند. ظرافت این ظروف در دوره هخامنشی، اوج هنر و در حقیقت نوعی افراط گرایی و تجمل پرستی را تداعی می کند. ریتون های هخامنشی عمدتا ریشه در هنر ریتون سازی مادها داشته و کمتر از ریتون های اورارتویی، آشوری و سکایی اثر گرفته اند. ریتون هخامنشی اوج صنعت فلزکاری باستانی است و نمونه های آن در بسیاری از موزه های معتبر جهان یافت می شود. [۹]
پس از هخامنشیان [ویرایش]
با آغاز سلطنت سلوکیان، هنر ریتون سازی تا مدتها فراموش شد. فقط پس از ظهور ساسانیان بود که هنرمندان به تدریج، مجددا به این صنعت روی آوردند. استفاده از ریتون تا قرنها پس از حمله اعراب به ایران دوام یافت. [۱۰]
این یک نوشتار خُرد باستان شناسی است. با گسترش آن به ویکی پدیا کمک کنید.
منابع [ویرایش]
↑ لغت نامهٔ دهخدا، سرواژهٔ تکوک.
↑ ناطق، هما، در بزم حافظ خوش خوان، پاریس: انتشارات خاوران، ۱۳۸۳ - ۲۰۰۴، صص ۳۷۷ - ۳۹۲. شابک: ۲۹۱۲۴۹۰۵۴۹
↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی. «باستان شناسی و هنر ماد». در باستان شناسی و هنر دوران تاریخی. عفاف، ۱۳۷۵. 78 تا 81 و 155.
↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی. «باستان شناسی و هنر ماد». در باستان شناسی و هنر دوران تاریخی. عفاف، ۱۳۷۵. 79 و 80.
↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی. «باستان شناسی و هنر ماد». در باستان شناسی و هنر دوران تاریخی. عفاف، ۱۳۷۵. 80.
↑ Bakker, Janine, Persian influence on Greece, in: Iran chamber society، بازدید: ژانویه ۲۰۰۹.
↑ ناطق، هما، در بزم حافظ خوش خوان، پاریس: انتشارات خاوران، ۱۳۸۳ - ۲۰۰۴، صص ۳۷۷ - ۳۹۲. شابک: ۲۹۱۲۴۹۰۵۴۹
↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی. «باستان شناسی و هنر ماد». در باستان شناسی و هنر دوران تاریخی. عفاف، ۱۳۷۵. 78 تا 81.
↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی. «باستان شناسی و هنر ماد». در باستان شناسی و هنر دوران تاریخی. عفاف، ۱۳۷۵. 154 تا 158.
↑ حسین محسنی - محمدجعفر سروقدی. «باستان شناسی و هنر ماد». در باستان شناسی و هنر دوران تاریخی. عفاف، ۱۳۷۵. 154 تا 158.
در ویکی انبار پرونده هایی دربارهٔ تکوک موجود است.
[نهفتن]
ن • ب • و
سفالگری در یونان باستان
شراب خوری ها
خم همزنی · سبوی دسته دار · کوزه شبدری · زیغال · تُنگ شکم دار · آب گردان · تکوک · جام خرگوشی · روغن ریز · کوتیلا · خمره یونانی
عطردان ها و ظروف عروسی
کوزه عروسی · گرمابه دان · روزانویی · مرمرینه · روغندانک · خمره روغن
ظروف سوگواری و آیینی
ظرف نذورات · خمره روغن · گرمابه دان · پیاله
ظروف آذوقه
سبوی دودسته · تغار یونانی · سبوی انبار · ایستانده · آبدان
فنون
نقش سرخ گون · نقش سیاه گون · شیوه سرخ و سیاه · فن سیکس · فن سفیدزمینه
نگارگران
فهرست نقاشان سفال های یونانی · آماسیس نقاش · اگزکیاس · گروه پیشگام · دوریس · میدیاس نقاش · یوفرونیوس · نقاش داریوش
جستارهای وابسته
گونه شناسی · کتیبه نگاری کالوس · سیمپوزیوم · مجموعه سفالینه های عتیق · جان بیزلی · سبوی بازی های سراسری آتن · جنوب ایتالیا
رده های صفحه: نوش افزارظرف هااشیای ایران باستان