[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است
توحید خداوند ــ پس از اثبات وجود او که از نخستین مباحث الاهیات به معنای اخص به شمار می رود ــ یکی از مهمترین مسائل در فلسفه اسلامی است . در تصدیقِ توحید حق تعالی و اذعان به آن ، میان حکما سازگاری عام و کاملی برقرار است اما گاهی به نظر میرسد که شیوه های متفاوتی در تبیین و اثبات توحید برگزیده اند. این تفاوت حاکی از اختلاف آرا نیست بلکه نشانه توسعه و تکمیل روشها و وجوه گوناگونِ تحقیق و بررسی در این باب است .
به طور کلی مسئله توحید در فلسفه اسلامی از سه جهت بررسی شده است : توحید ذاتی، توحید صفاتی و توحید افعالی.
توحید ذاتی، عبارت است از یگانگی (واحدیت ) و بساطت (احدیت ) ذات خداوند. یگانگی خداوند ناظربه تنزیه او از هر گونه شریک و مِثل و مانند است و بساطت خداوند ناظر به نفی هر گونه ترکیب و ترکّب از ذات اوست .
در راهها و شیوه های اثبات توحید، چند امر مشترک وجود دارد. از جمله این که تقریباً همه فیلسوفان مسلمان ، استدلال خود را در اثبات توحید به صورت برهان خُلْف اقامه کرده و پیوسته اصل تناهی علل را به عنوان مبنا و فرض مسئله توحید در نظر گرفته اند که در اکثر موارد مراد از علل ، علل فاعلی است .
بر اساس اصل مذکور، زنجیره علل باید به یک علت غیرمعلول منتهی گردد. بنابراین وجود جهان به ضرورت نشانه آن است که یک علت غیرمعلول وجود دارد که جهان معلول اوست . حال اگر این علت ، یگانه و بی همتا نباشد، ترکیب و ترکّب در ذات و هویت او، خواه به صورت ترکیب از جنس و فصل و خواه به صورت ترکیب از ذات و اعراض ، لازم می آید.
از طرفی اگر این ذات به نحوی مرکب باشد به علتی نیازمند است که این ترکیب را پدید آورد و این مستلزم تحقق علتی ورای این علت نهایی است . در این صورت خُلف لازم میآید، یعنی زنجیره علل غیرمتناهی میشود در حالی که تناهی علل ، بنابر استدلالی دیگر، مسلّم گردیده است . پس ترکیب در ذات خدا و در نتیجه تعدد او (نفی توحید) نیز باطل و محال است . به این ترتیب ، توحید اثبات میگردد.
موضوع توحید و راههای تبیین و اثبات آن را در سیر تحولِ اندیشه حکمای اسلامی می توان به این شرح گزارش کرد: نظریه توحید و راههای اثبات آن تا پیش از ابن سینا غالباً بر محور ارتباط خدا با جهان آفرینش ، یعنی وحدت آفریننده جهان از جهت آفرینندگی او در نظر بوده است . کندی در رساله ای که در پاسخ به علی بن جَهْم نگاشته ، خدا را به عنوان مُحدِث جهان ، واحد خوانده و برای اثبات این مطلب به اقامه استدلال به شیوه مذکور پرداخته است . برای فارابی (1405، ص 102) نیز اساس تبیین و اثبات توحید، همین رابطه آفرینندگی خدا نسبت به جهان است .
توحید خداوند ــ پس از اثبات وجود او که از نخستین مباحث الاهیات به معنای اخص به شمار می رود ــ یکی از مهمترین مسائل در فلسفه اسلامی است . در تصدیقِ توحید حق تعالی و اذعان به آن ، میان حکما سازگاری عام و کاملی برقرار است اما گاهی به نظر میرسد که شیوه های متفاوتی در تبیین و اثبات توحید برگزیده اند. این تفاوت حاکی از اختلاف آرا نیست بلکه نشانه توسعه و تکمیل روشها و وجوه گوناگونِ تحقیق و بررسی در این باب است .
به طور کلی مسئله توحید در فلسفه اسلامی از سه جهت بررسی شده است : توحید ذاتی، توحید صفاتی و توحید افعالی.
توحید ذاتی، عبارت است از یگانگی (واحدیت ) و بساطت (احدیت ) ذات خداوند. یگانگی خداوند ناظربه تنزیه او از هر گونه شریک و مِثل و مانند است و بساطت خداوند ناظر به نفی هر گونه ترکیب و ترکّب از ذات اوست .
در راهها و شیوه های اثبات توحید، چند امر مشترک وجود دارد. از جمله این که تقریباً همه فیلسوفان مسلمان ، استدلال خود را در اثبات توحید به صورت برهان خُلْف اقامه کرده و پیوسته اصل تناهی علل را به عنوان مبنا و فرض مسئله توحید در نظر گرفته اند که در اکثر موارد مراد از علل ، علل فاعلی است .
بر اساس اصل مذکور، زنجیره علل باید به یک علت غیرمعلول منتهی گردد. بنابراین وجود جهان به ضرورت نشانه آن است که یک علت غیرمعلول وجود دارد که جهان معلول اوست . حال اگر این علت ، یگانه و بی همتا نباشد، ترکیب و ترکّب در ذات و هویت او، خواه به صورت ترکیب از جنس و فصل و خواه به صورت ترکیب از ذات و اعراض ، لازم می آید.
از طرفی اگر این ذات به نحوی مرکب باشد به علتی نیازمند است که این ترکیب را پدید آورد و این مستلزم تحقق علتی ورای این علت نهایی است . در این صورت خُلف لازم میآید، یعنی زنجیره علل غیرمتناهی میشود در حالی که تناهی علل ، بنابر استدلالی دیگر، مسلّم گردیده است . پس ترکیب در ذات خدا و در نتیجه تعدد او (نفی توحید) نیز باطل و محال است . به این ترتیب ، توحید اثبات میگردد.
موضوع توحید و راههای تبیین و اثبات آن را در سیر تحولِ اندیشه حکمای اسلامی می توان به این شرح گزارش کرد: نظریه توحید و راههای اثبات آن تا پیش از ابن سینا غالباً بر محور ارتباط خدا با جهان آفرینش ، یعنی وحدت آفریننده جهان از جهت آفرینندگی او در نظر بوده است . کندی در رساله ای که در پاسخ به علی بن جَهْم نگاشته ، خدا را به عنوان مُحدِث جهان ، واحد خوانده و برای اثبات این مطلب به اقامه استدلال به شیوه مذکور پرداخته است . برای فارابی (1405، ص 102) نیز اساس تبیین و اثبات توحید، همین رابطه آفرینندگی خدا نسبت به جهان است .
wikiahlb: توحید_در_فلسفه