[ویکی فقه] در این مقال، برآنیم که به بررسی این نکته پردازیم: آیا تواتر و شیاع، دو راه مستقل در اثبات هلال هستند، یا یک راه؟
از قدما، ابن جنید، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی، در گاه شمارش راههای ثبوت هلال، از شیاع و تواتر، نامی نبرده اند. امّا شیخ طوسی، از شیاع فقط نام می برد:فان لم تره لترکک التّراءی له، و رؤی فی البلد رؤیة شایعه، وجب ایضاً علیک الصوم . اگر ماه را، به خاطر عدم اقدام برای رؤیت، رؤیت نکردی و در شهر، شایع شد که ماه را دیده اند، بر تو روزه واجب است.ابن براج ، ابن حمزه و شهید اول و … تنها شیاع را متذکر شده اند و از تواتر، سخنی به میان نیاورده اند. علاء الدین حلبی و ابن سعید هزلی از تواتر، به عنوان راهی که می تواند قائم مقام, رؤیت شود و هلال را به اثبات برساند, نام می برند. از تواتر، به عنوان راهی که می تواند قائم مقام، رؤیت شود و هلال را به اثبات برساند، نام می برند.علاء الدین حلبی می نویسد: و یثبت العلم بدخول شهر رمضان … برؤیة الهلال او ما تقوم مقامها من قیام البیّنه او التواتر بها . علم به دخول ماه رمضان … با رؤیت هلال. یا آنچه به جای رؤیت می نشیند، مثل: بیّنه و تواتر، ثابت می شود.ابن ادریس در سرائر، تواتر و شیاع را با هم آورده است: و کذلک ان تواتر الخبر برؤیته و شاع ذلک وجب ایضاً الصوّم . همچنین اگر خبر رؤیت هلال، به حدّ تواتر برسد و در میان مردم شایع شود، روزه واجب است. از عبارت ابن ادریس فهمیده می شود که ایشان، تواتر و شیاع را به یک معنی به کار برده است. بیشتر معاصرین همچون: مرحوم یزدی در عروة الوثقی و حاشیه نویسان بر عروه، تواتر و شیاع را دو راه مستقل برای اثبات هلال دانسته اند.سید کاظم یزدی طباطبایی می نویسد: الثانی، التواتر، الثالث الشیاع المفید للعلم، و فی حکمه کلّ ما یفید العلم … . دوّم، تواتر، سوّم شیاع مفید علم است. در حکم شیاع است، هر آنچه مفید علم باشد.از آنچه آوردیم روشن شد که فقها در این مسأله اتفاق ندارند. برخی شیاع، برخی تواتر و برخی هر دو را، راهی برای اثبات هلال به شمار آورده اند.
تعریف تواتر
فقها در تعریف تواتر نوشته اند: اخبار جماعة یمتنع تواطئهم علی الکذب و صدورهم جمیعاً عن خطاءٍ او اشتباه او خداع حواس . گروهی خبری را نقل کنند که هماهنگی و هم آوایی آنان بر دروغ، و فرو افتادن آنان در خطا و اشتباه، ممکن نباشد.خبر جماعه یفید بنفسه القطع بصدقه . خبر جماعتی که به خودی خود، به راستی و درستی خبر، قطع پیدا شود. در شرایط خبر متواتر گفته اند: اخبار این جماعت، باید مستند به حس باشد و شمار آنان به قدری باشد که از خبرشان علم حاصل آید. در رؤیت هلال نیز، چنین حکمی سریان دارد.تواتر، به خودی خود، علم آور است و حجیتش ذاتی . در تواتر، از قرائن و شواهد خارجی علم حاصل نمی شود، بلکه خود خبر، این علم را برای ما، پدید می آورد.
تعریف شیاع
فقها، در تعریف شیاع نوشته اند: الشیاع عباره عن اشاعة الشی .شیاع: شیوع پیدا کردن مطلبی است.علاّمه، شیاع را مرادف شهرت و اذاعه دانسته است. لوروی الهلال فی البلد رؤیة شایعه و اشتهر و ذاع بین الناس … شیاع به معنای استفاضه:الاستفاضه التی تسمّی الشیاع الذّی یحصل غالبا منه سکون النفس و اطمئنانها بمضمونه استفاضه ای که شیاع نامیده شده است، غالباً، آنچه که به مضمون آن، آرامش و اطمینان پیدا می شود.و در تعریف خبر مستفیض گفته اند: خبری است که به حد تواتر نرسد و راویان آن، پیش از از سه نفر باشند.کاشف الغطاء ، در تعریف شیاع می نویسد: الشیاع المفید للعلم او الظن الموافی له و مداره علی ان تلهج الناس برویة الهلال او بمضی ثلاثین من الشهر الاول من غیر ضبط لعددهم شیاع مفید علم و یا ظن نزدیک به آن، از علامات دیگر اثبات هلال است. و معیار آن: شیوع و رواج دیدن ماه و یا گذشت سی روز، بر سر زبانهاست.از مجموع گفته ها و نوشته ها بر می آید که شیوع و رواج خبر را، شیاع گویند. خبری که سر زبانها افتد و شهرت بیابد. مردمان بسیاری، اعم از کوچک و بزرگ، زن و مرد، آن را باز گویند. چنین خبری، به خودی خود، مفید علم و قطعی نیست، مگر این که با قرائن خارجی همراه باشد.اگر شیاع، مفید علم و قطع شد و نوع مردم از رواج و شهرت خبری، یقین به اثبات هلال و یا گذشت سی روز پیدا کردند، حجت است و موضوع و یا حکم با تواتر فرقی ندارد. بر همین اساس، ابن ادریس تواتر و شیاع را مرادف یکدیگر به کار برده است. علاّمه نیز در منتهی و تذکره، شیاع مفید علم را، نوعی از تواتر می داند:لوروی الهلال فی البلد رویة شایعه … وجب الصیام اجماعا لانه نوع تواتر یفید العلم . اگر ماه، در شهر به نحو شیاع دیده شد … به اجماع همه علما، روزه واجب می شود؛ چون شیاع نوعی تواتر و مفید علم است.از معاصرین، مرحوم آملی در مصباح الهدی و آیة اللّه حکیم در مستمسک و آیة اللّه خویی در مستند، تواتر و شیاع مفید علم را یکی دانسته اند. مرحوم آملی می نویسد: لا فرق بین الشیاع المفید للعلم والتواتر موضوعا، اذ المراد بالتواتر هو اخبار جماعه یمتنع تواطئهم علی الکذب اذ لا محاله یحصل العلم من اخبارهم علی صدق ما یخبروا به والشیاع عبارة عن اشاعة الشی و مع تقییده بکونه مفیداً للعلم یکون هو التواتر .بین شیاع مفید علم و تواتر، از نظر موضوع، تفاوتی وجود ندارد؛ زیرا تواتر، عبارت است از: خبر دادن گروهی که همداستان شدن آنان بر دروغ، معمولاً، ممکن نیست و از خبر آنان، علم حاصل می شود به راستی و درستی خبر.شیاع، عبارت است از: شیوع و انتشار چیزی. در صورت تقیّد آن به علم، می شود تواتر.از آنچه آوردیم، روشن شد: اگر مقصود از شیاع، شیاع مفید علم باشد، با تواتر همخوانی دارد. و به گفته صاحب جواهر: بدون خلاف و اشکال روزه بر اساس آن واجب خواهد بود. زیرا علم، محور تکالیف است افزون بر علم، در اثبات هلال چیزی لازم نیست . هر دلیلی اقامه شود برای تواتر، در شیاع مفید علم نیز، می توان از آن بهره برد.
دلائل حجیت تواتر و شیاع مفید علم
...
از قدما، ابن جنید، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی، در گاه شمارش راههای ثبوت هلال، از شیاع و تواتر، نامی نبرده اند. امّا شیخ طوسی، از شیاع فقط نام می برد:فان لم تره لترکک التّراءی له، و رؤی فی البلد رؤیة شایعه، وجب ایضاً علیک الصوم . اگر ماه را، به خاطر عدم اقدام برای رؤیت، رؤیت نکردی و در شهر، شایع شد که ماه را دیده اند، بر تو روزه واجب است.ابن براج ، ابن حمزه و شهید اول و … تنها شیاع را متذکر شده اند و از تواتر، سخنی به میان نیاورده اند. علاء الدین حلبی و ابن سعید هزلی از تواتر، به عنوان راهی که می تواند قائم مقام, رؤیت شود و هلال را به اثبات برساند, نام می برند. از تواتر، به عنوان راهی که می تواند قائم مقام، رؤیت شود و هلال را به اثبات برساند، نام می برند.علاء الدین حلبی می نویسد: و یثبت العلم بدخول شهر رمضان … برؤیة الهلال او ما تقوم مقامها من قیام البیّنه او التواتر بها . علم به دخول ماه رمضان … با رؤیت هلال. یا آنچه به جای رؤیت می نشیند، مثل: بیّنه و تواتر، ثابت می شود.ابن ادریس در سرائر، تواتر و شیاع را با هم آورده است: و کذلک ان تواتر الخبر برؤیته و شاع ذلک وجب ایضاً الصوّم . همچنین اگر خبر رؤیت هلال، به حدّ تواتر برسد و در میان مردم شایع شود، روزه واجب است. از عبارت ابن ادریس فهمیده می شود که ایشان، تواتر و شیاع را به یک معنی به کار برده است. بیشتر معاصرین همچون: مرحوم یزدی در عروة الوثقی و حاشیه نویسان بر عروه، تواتر و شیاع را دو راه مستقل برای اثبات هلال دانسته اند.سید کاظم یزدی طباطبایی می نویسد: الثانی، التواتر، الثالث الشیاع المفید للعلم، و فی حکمه کلّ ما یفید العلم … . دوّم، تواتر، سوّم شیاع مفید علم است. در حکم شیاع است، هر آنچه مفید علم باشد.از آنچه آوردیم روشن شد که فقها در این مسأله اتفاق ندارند. برخی شیاع، برخی تواتر و برخی هر دو را، راهی برای اثبات هلال به شمار آورده اند.
تعریف تواتر
فقها در تعریف تواتر نوشته اند: اخبار جماعة یمتنع تواطئهم علی الکذب و صدورهم جمیعاً عن خطاءٍ او اشتباه او خداع حواس . گروهی خبری را نقل کنند که هماهنگی و هم آوایی آنان بر دروغ، و فرو افتادن آنان در خطا و اشتباه، ممکن نباشد.خبر جماعه یفید بنفسه القطع بصدقه . خبر جماعتی که به خودی خود، به راستی و درستی خبر، قطع پیدا شود. در شرایط خبر متواتر گفته اند: اخبار این جماعت، باید مستند به حس باشد و شمار آنان به قدری باشد که از خبرشان علم حاصل آید. در رؤیت هلال نیز، چنین حکمی سریان دارد.تواتر، به خودی خود، علم آور است و حجیتش ذاتی . در تواتر، از قرائن و شواهد خارجی علم حاصل نمی شود، بلکه خود خبر، این علم را برای ما، پدید می آورد.
تعریف شیاع
فقها، در تعریف شیاع نوشته اند: الشیاع عباره عن اشاعة الشی .شیاع: شیوع پیدا کردن مطلبی است.علاّمه، شیاع را مرادف شهرت و اذاعه دانسته است. لوروی الهلال فی البلد رؤیة شایعه و اشتهر و ذاع بین الناس … شیاع به معنای استفاضه:الاستفاضه التی تسمّی الشیاع الذّی یحصل غالبا منه سکون النفس و اطمئنانها بمضمونه استفاضه ای که شیاع نامیده شده است، غالباً، آنچه که به مضمون آن، آرامش و اطمینان پیدا می شود.و در تعریف خبر مستفیض گفته اند: خبری است که به حد تواتر نرسد و راویان آن، پیش از از سه نفر باشند.کاشف الغطاء ، در تعریف شیاع می نویسد: الشیاع المفید للعلم او الظن الموافی له و مداره علی ان تلهج الناس برویة الهلال او بمضی ثلاثین من الشهر الاول من غیر ضبط لعددهم شیاع مفید علم و یا ظن نزدیک به آن، از علامات دیگر اثبات هلال است. و معیار آن: شیوع و رواج دیدن ماه و یا گذشت سی روز، بر سر زبانهاست.از مجموع گفته ها و نوشته ها بر می آید که شیوع و رواج خبر را، شیاع گویند. خبری که سر زبانها افتد و شهرت بیابد. مردمان بسیاری، اعم از کوچک و بزرگ، زن و مرد، آن را باز گویند. چنین خبری، به خودی خود، مفید علم و قطعی نیست، مگر این که با قرائن خارجی همراه باشد.اگر شیاع، مفید علم و قطع شد و نوع مردم از رواج و شهرت خبری، یقین به اثبات هلال و یا گذشت سی روز پیدا کردند، حجت است و موضوع و یا حکم با تواتر فرقی ندارد. بر همین اساس، ابن ادریس تواتر و شیاع را مرادف یکدیگر به کار برده است. علاّمه نیز در منتهی و تذکره، شیاع مفید علم را، نوعی از تواتر می داند:لوروی الهلال فی البلد رویة شایعه … وجب الصیام اجماعا لانه نوع تواتر یفید العلم . اگر ماه، در شهر به نحو شیاع دیده شد … به اجماع همه علما، روزه واجب می شود؛ چون شیاع نوعی تواتر و مفید علم است.از معاصرین، مرحوم آملی در مصباح الهدی و آیة اللّه حکیم در مستمسک و آیة اللّه خویی در مستند، تواتر و شیاع مفید علم را یکی دانسته اند. مرحوم آملی می نویسد: لا فرق بین الشیاع المفید للعلم والتواتر موضوعا، اذ المراد بالتواتر هو اخبار جماعه یمتنع تواطئهم علی الکذب اذ لا محاله یحصل العلم من اخبارهم علی صدق ما یخبروا به والشیاع عبارة عن اشاعة الشی و مع تقییده بکونه مفیداً للعلم یکون هو التواتر .بین شیاع مفید علم و تواتر، از نظر موضوع، تفاوتی وجود ندارد؛ زیرا تواتر، عبارت است از: خبر دادن گروهی که همداستان شدن آنان بر دروغ، معمولاً، ممکن نیست و از خبر آنان، علم حاصل می شود به راستی و درستی خبر.شیاع، عبارت است از: شیوع و انتشار چیزی. در صورت تقیّد آن به علم، می شود تواتر.از آنچه آوردیم، روشن شد: اگر مقصود از شیاع، شیاع مفید علم باشد، با تواتر همخوانی دارد. و به گفته صاحب جواهر: بدون خلاف و اشکال روزه بر اساس آن واجب خواهد بود. زیرا علم، محور تکالیف است افزون بر علم، در اثبات هلال چیزی لازم نیست . هر دلیلی اقامه شود برای تواتر، در شیاع مفید علم نیز، می توان از آن بهره برد.
دلائل حجیت تواتر و شیاع مفید علم
...
wikifeqh: شیاع_در_ثبوت_هلال