تنگری باوری

تنگری باوری یا شمن باوری زرد، یک مذهب التقاطی در آسیای میانه است که ترکیبی از شمن باوری، روح باوری، توتم پرستی، چندخدایی، یکتاپرستی را در خود دارد. این دین ترکی - مغولی می باشد و ریشه آن را می توان در منطقه جغرافیایی استپ اوراسیا یافت. تنگری باوری مذهب غالب قدیم ترک ها، مغول ها، مجارها و هون ها بود. آثاری از آن در زبان و باور ترک تبارها باقی است. بنیاد اصلی این دین بر الهه آسمانی بنام تنگری می گردد.
به عقیده بسیاری از منابع دانشگاهی، تنگریسم مذهبی عمدتاً چندخداپرستی مبتنی بر مفهوم شمنیستی جاندارانگاری بود و در دوره امپراتوری، به ویژه در قرن ۱۲ تا ۱۳، تنگریسم بیشتر به یکتاپرستی تبدیل شده بود. [ ۱] عبدالقادر اینان استدلال می کند که یاقوت ها و مردم آلتای شمنیسم کاملاً برابر با مذهب ترکی باستان نیستند. [ ۲]
این اصطلاح همچنین به چندین آموزه و جنبش دینی معاصر بومی ترک - مغولی جنبش های مذهبی را توصیف می کند. همه طرفداران مدرن تنگریسم «سیاسی» یکتاپرست هستند. [ ۳]
تنگریسم در محافل روشنفکری فهرست سرزمین های ترک نشین آسیای مرکزی ( قرقیزستان با قزاقستان ) و روسیه ( تاتارستان، باشقیرستان ) از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در طول دهه ۱۹۹۰. هنوز در بوریاتیا، یاقوتستان، خاکاس ها، مردم طوایی و سایر ملل ترک در سیبری احیا شده است. مردم آلتای بورخانیسم و مردم چوواش واتیسن یالی جنبش هایی شبیه به تنگریسم هستند.
اصطلاح «تنگری» یا می تواند به خدای آسمان اشاره کند یا به خدایان دیگر نیز اشاره کند ( این را با مفهوم کامی در شینتومقایسه کنید ) . تنگریسم شامل پرستش «تنگری» ( خدایان ) ، با «تنگری» ( بهشت، خدای بهشت ) است. در حالی که خدایان دیگر، مانند اولگن یا کایرا، خدایان تجسمی هستند، تنگری یک «پدیده انتزاعی» است. [ ۴] :   ۲۳ 
در آیین عامیانه مغولی، چنگیز خان اگر نگوییم تجسم اصلی اراده تنگری یکی از تجسم ها به شمار می رود. [ ۵]
• یک خدای متعال به نام تنگری وجود دارد. او غیرقابل شناخت است و همه چیز را می داند. او اعمال خیر و شر انسان را داوری می کند. می تواند انسان را از فرش به عرش برساند و بالعکس. اقداماتش غیرقابل پیش بینی است و دانستن اسلوبش سخت است.
• تنگری، آگاهی و قدرت پنهان در پس طبیعت است. همه چیز به او متصل است.
• ارواح یا ایزدان بسیاری همراه تنگری هستند. این ایزدان متفاوت هستند، می توانند خوب، بد یا ترکیبی از هر دو باشند. می توانند ایزدان عالم های بالاتر، ارواح جهان زیرین، ارواح زمین، آب، ستارگان و گیاهان یا ارواح نیاکان باشند. با این ارواح می توان تماس گرفت، اما مردم عادی این توانایی را ندارند و این قدرت فقط در اختیار برگزیدگان یا شمن ها می باشد؛ بنابراین شمن ها رابط بین انسان ها و خدایان هستند.