تنبکتی
لغت نامه دهخدا
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] تنبکتی (ابهام زدایی). تنبکتی ممکن است اسم برای اشخاص ذیل باشد: • احمدبابا تنبکتی، فقیه مالکی و محدّث و زندگینامه نویس سودانی قرن یازدهم• محمود تنبکتی، تُنْبُکْتی، محمود بن عمر بن محمد اَقیت صِنهاجی مَسّوفی (۸۶۸- رمضـان ۹۵۵ق/۱۴۶۴ ـ اکتبر ۱۵۴۸م)، فقیه و قاضی مالکی
...
...
wikifeqh: تنبکتی_(ابهام_زدایی)
پیشنهاد کاربران
تُنْبُکتی ، احمدبابا، فقیه مالکی و محدّث و زندگینامه نویس سودانی قرن یازدهم . مکنّا به ابوالعباس . او را صنهاجی سودانی نیز خوانده اند. در 963 در سودان در خاندان اَقیت ، که به علم مشهور بودند، به دنیا آمد ( تنبکتی ، ص 27؛ ناصری ، ج 5، ص 129؛ محبی ، ج 1، ص 170 ) . مراکشی ( ج 2، ص 302 ) ولادت او را 960 گفته است . نحو را از عمویش ، شیخ صالح ابی بکربن اقیت ( 932ـ991 ) ، آموخت و کتب حدیث و منطق و مقامات حریری را از پدرش احمد فرا گرفت . نزد برخی چون عاقب بن محمود ( متوفی 991 ) و شیخ یحیی بن محمد حَطّاب ( متوفی بعد از 993 ) درس خواند و از آنها اجازة روایت حدیث دریافت کرد. سالها ملازم محمد بن محمود بَغْیُع ( 930 ـ 1002 ) ، فقیه مالکی ساکن تمبوکتو/ تنبکتو، بود و تفسیر، حدیث ، فقه و اصول ، ادب عربی ، تصوف ، نجوم و منطق را از او فرا گرفت ( تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 12؛ محبی ، همانجا ) .
... [مشاهده متن کامل]
هنگامی که منصور ذَهَبی ( حک : 986ـ 1012 ) ، چهارمین سلطان از شریفان سعدی ، سودان را فتح کرد، از ترس شورش خاندان اقیت ، بسیاری از آنان را در 1002 به اسارت به مراکش برد که تنبکتی نیز جزو آنان بود. تنبکتی از رنجهای دورة اسارتش خود به تلخی یاد کرده است . سلطان منصور، پس از دو سال تنبکتی را به شرط ماندن در مراکش آزاد کرد. تنبکتی با تدریس فقه و حدیث و دادن فتوا، در مراکش مشهور شد ( تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 13ـ14؛ ناصری ، ج 5، ص 129ـ 130؛ د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «احمد بابا» ) .
بعد از مرگ سلطان منصور، پسرش زیدان بن منصور به خاندان اقیت اجازة بازگشت به وطن داد. تنبکتی ابتدا به حج رفت و سپس به تمبوکتو بازگشت و با استقبال مردم مواجه شد. وی در همانجا اقامت گزید ( تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 14؛ یفرنی ، ص 97ـ 98؛ د. اسلام ، همانجا ) و بنا بر برخی منابع ( از جمله مقری ، ص 314 ) ریاست منصب قضا را در آنجا برعهده داشت . برخی ( برای نمونه رجوع کنید به مراکشی ، ج 2، ص 306 ) سال بازگشت ایشان را به وطن 1014 گفته اند در حالی که اواخر 1015 یا 1016 به وطن بازگشتند ( رجوع کنید به تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 14ـ 15؛ د. اسلام ، همانجا ) . تنبکتی در سودان نیز شهرت یافت و از برخی فقها اجازة افتاء دریافت کرد. همچنین جمع کثیری در درس او حاضر می شدند، از جمله قاضی احمدبن محمد مقَّری صاحب نفح الطّیب ، ابوالقاسم غَسّانی مفتیِ فاس ، ابوالعباس احمدبن محمد مکناسی مشهور به ابن قاضی صاحب جذوة الاقتباس ، و شیخ رَجراجی مفتی مراکش ( تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 16؛ مراکشی ، ج 2، ص 305 ) . شماری از آنان از تنبکتی اجازه دریافت کردند ( برای نمونه رجوع کنید به مقَّری ، ص 304ـ 312 ) . تنبکتی در 1036 در زادگاهش از دنیا رفت ( ناصری ، ج 5، ص 131 ) . محمد محبّی ( ج 1، ص 172 ) و اسماعیل بغدادی ( هدیة العارفین ، ج 1، ستون 155 ) وفات او را در 1032 دانسته اند.
در اوایل دهة 1350 ش / 1970 به احترام احمدبابا مرکزی به نام «مرکز اسناد و تحقیقات احمدبابا» در تمبوکتو تأسیس شد که بیش از شش هزار نسخة خطی در آن گردآوری شده است ( رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «تمبوکتو» ) . برخی آثار احمدبابا نیز در آنجا موجود است ( برای نمونه رجوع کنید به عباس ، ج 2، ص 315، 350، ج 3، ص 368ـ369 ) .
تنبکتی بالغ بر چهل اثر در موضوعات مختلف چون فقه ، حدیث ، نحو و تصوف داشته است . مهمترین اثر وی نِـیل الابتِهاج بِتَطریزالدّیباج است که آن را در تکمیل الدیباج المُذَهَّب فی معرفة أعیانِ عُلماءالمَذْهَب نوشته است . الدیباج المذهّب ، معجم فقهای مالکی و تألیف ابن فَرحون یَعْمُری ( متوفی 799 ) است . تنبکتی تألیف کتاب خود را در 1005 در مراکش به پایان رساند. این کتاب ، که مهمترین مرجع در شرح حال بزرگان مالکی در مراکش است ، در 1317 در فاس چاپ سنگی شد و در 1329 در قاهره ، ذیل کتاب الدیباج المذهب ، چاپ گردید و در 1989 به کوشش هرامه در طرابلس چاپ شد ( تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 14، 16 ـ 17، 19 ـ 20؛ سرکیس ، ج 1، ستون 380؛ مخلوف ، ص 298 ) .
از دیگر آثار اوست : کِفایة المُحتاج لمَعرفة من لیس فی الدّیباج ؛ نیل الامل فی تفضیل النیةِ علی العمل در شرح حدیث نیةُالمومن أبلَغُ مِن عَمَلِه ؛ التَحدیث والتأنیس فی الاحتجاج بابن ادریس ؛ النکت الوفیة بشرح ( لِشروح ) الالفیة ؛ تنبیه الواقف علی تحریر نیة الحالف ؛ و فوائدالنکاح در شرح الوَشّاح منسوب به سیوطی ( مقَّری ، ص 303ـ304؛ بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1، ستون 230، 328، ج 2، ستون 211، 374، 697؛ تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 17؛ برای آثار او رجوع کنید به تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 17 ـ 18 ) .
منابع : اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1ـ2، در حاجی خلیفه ، ج 3ـ4؛ همو، هدیة العارفین ، ج 1، در حاجی خلیفه ، ج 5؛ احمدبابابن احمد تنبکتی ، نیل الابتهاج بتطریزالدیباج ، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامه ، طرابلس 1398/1989؛ سرکیس ؛ عبدالمحسن عباس ، فهرس مخطوطات مرکز احمدبابا للتوثیق و البحوث التاریخیة بتنبکتو ، لندن ج 2، 1417/1996، ج 3، 1418/1997؛ ج 3، محمدامین بن فضل اللّه محبی ، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر ، بیروت ] بی تا. [ ؛ محمد مخلوف ، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة ، دارالکتاب
العربی ، بیروت 1350؛ عباس بن ابراهیم مراکشی ، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام ، رباط 1974؛ احمدبن محمد مقَّری ، روضة الاس العاطرة الانفاس فی ذکر من لقیته من اعلام الحضرتین مراکش و فاس ، رباط 1403/1983؛ احمدبن خالد ناصری ، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی ، چاپ جعفر ناصری و محمد ناصری ، دارالبیضاء 1954ـ1956؛ محمد صغیربن محمد یفرنی ، نزهة الحادی با اخبار ملوک القرن الحادی ، مکتبة الطالب 1888؛
EI 2 , s. vv. "Ahmad Ba ¦ba ¦" ( by E. Le ¨vi Provenµal ) , "Timbuktu" ( by J. O. Hunwick ) .
/ لیلی کریمیان /
... [مشاهده متن کامل]
هنگامی که منصور ذَهَبی ( حک : 986ـ 1012 ) ، چهارمین سلطان از شریفان سعدی ، سودان را فتح کرد، از ترس شورش خاندان اقیت ، بسیاری از آنان را در 1002 به اسارت به مراکش برد که تنبکتی نیز جزو آنان بود. تنبکتی از رنجهای دورة اسارتش خود به تلخی یاد کرده است . سلطان منصور، پس از دو سال تنبکتی را به شرط ماندن در مراکش آزاد کرد. تنبکتی با تدریس فقه و حدیث و دادن فتوا، در مراکش مشهور شد ( تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 13ـ14؛ ناصری ، ج 5، ص 129ـ 130؛ د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «احمد بابا» ) .
بعد از مرگ سلطان منصور، پسرش زیدان بن منصور به خاندان اقیت اجازة بازگشت به وطن داد. تنبکتی ابتدا به حج رفت و سپس به تمبوکتو بازگشت و با استقبال مردم مواجه شد. وی در همانجا اقامت گزید ( تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 14؛ یفرنی ، ص 97ـ 98؛ د. اسلام ، همانجا ) و بنا بر برخی منابع ( از جمله مقری ، ص 314 ) ریاست منصب قضا را در آنجا برعهده داشت . برخی ( برای نمونه رجوع کنید به مراکشی ، ج 2، ص 306 ) سال بازگشت ایشان را به وطن 1014 گفته اند در حالی که اواخر 1015 یا 1016 به وطن بازگشتند ( رجوع کنید به تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 14ـ 15؛ د. اسلام ، همانجا ) . تنبکتی در سودان نیز شهرت یافت و از برخی فقها اجازة افتاء دریافت کرد. همچنین جمع کثیری در درس او حاضر می شدند، از جمله قاضی احمدبن محمد مقَّری صاحب نفح الطّیب ، ابوالقاسم غَسّانی مفتیِ فاس ، ابوالعباس احمدبن محمد مکناسی مشهور به ابن قاضی صاحب جذوة الاقتباس ، و شیخ رَجراجی مفتی مراکش ( تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 16؛ مراکشی ، ج 2، ص 305 ) . شماری از آنان از تنبکتی اجازه دریافت کردند ( برای نمونه رجوع کنید به مقَّری ، ص 304ـ 312 ) . تنبکتی در 1036 در زادگاهش از دنیا رفت ( ناصری ، ج 5، ص 131 ) . محمد محبّی ( ج 1، ص 172 ) و اسماعیل بغدادی ( هدیة العارفین ، ج 1، ستون 155 ) وفات او را در 1032 دانسته اند.
در اوایل دهة 1350 ش / 1970 به احترام احمدبابا مرکزی به نام «مرکز اسناد و تحقیقات احمدبابا» در تمبوکتو تأسیس شد که بیش از شش هزار نسخة خطی در آن گردآوری شده است ( رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل «تمبوکتو» ) . برخی آثار احمدبابا نیز در آنجا موجود است ( برای نمونه رجوع کنید به عباس ، ج 2، ص 315، 350، ج 3، ص 368ـ369 ) .
تنبکتی بالغ بر چهل اثر در موضوعات مختلف چون فقه ، حدیث ، نحو و تصوف داشته است . مهمترین اثر وی نِـیل الابتِهاج بِتَطریزالدّیباج است که آن را در تکمیل الدیباج المُذَهَّب فی معرفة أعیانِ عُلماءالمَذْهَب نوشته است . الدیباج المذهّب ، معجم فقهای مالکی و تألیف ابن فَرحون یَعْمُری ( متوفی 799 ) است . تنبکتی تألیف کتاب خود را در 1005 در مراکش به پایان رساند. این کتاب ، که مهمترین مرجع در شرح حال بزرگان مالکی در مراکش است ، در 1317 در فاس چاپ سنگی شد و در 1329 در قاهره ، ذیل کتاب الدیباج المذهب ، چاپ گردید و در 1989 به کوشش هرامه در طرابلس چاپ شد ( تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 14، 16 ـ 17، 19 ـ 20؛ سرکیس ، ج 1، ستون 380؛ مخلوف ، ص 298 ) .
از دیگر آثار اوست : کِفایة المُحتاج لمَعرفة من لیس فی الدّیباج ؛ نیل الامل فی تفضیل النیةِ علی العمل در شرح حدیث نیةُالمومن أبلَغُ مِن عَمَلِه ؛ التَحدیث والتأنیس فی الاحتجاج بابن ادریس ؛ النکت الوفیة بشرح ( لِشروح ) الالفیة ؛ تنبیه الواقف علی تحریر نیة الحالف ؛ و فوائدالنکاح در شرح الوَشّاح منسوب به سیوطی ( مقَّری ، ص 303ـ304؛ بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1، ستون 230، 328، ج 2، ستون 211، 374، 697؛ تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 17؛ برای آثار او رجوع کنید به تنبکتی ، مقدمة هرامه ، ص 17 ـ 18 ) .
منابع : اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1ـ2، در حاجی خلیفه ، ج 3ـ4؛ همو، هدیة العارفین ، ج 1، در حاجی خلیفه ، ج 5؛ احمدبابابن احمد تنبکتی ، نیل الابتهاج بتطریزالدیباج ، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامه ، طرابلس 1398/1989؛ سرکیس ؛ عبدالمحسن عباس ، فهرس مخطوطات مرکز احمدبابا للتوثیق و البحوث التاریخیة بتنبکتو ، لندن ج 2، 1417/1996، ج 3، 1418/1997؛ ج 3، محمدامین بن فضل اللّه محبی ، خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر ، بیروت ] بی تا. [ ؛ محمد مخلوف ، شجرة النور الزکیة فی طبقات المالکیة ، دارالکتاب
العربی ، بیروت 1350؛ عباس بن ابراهیم مراکشی ، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام ، رباط 1974؛ احمدبن محمد مقَّری ، روضة الاس العاطرة الانفاس فی ذکر من لقیته من اعلام الحضرتین مراکش و فاس ، رباط 1403/1983؛ احمدبن خالد ناصری ، کتاب الاستقصاء لاخبار دول المغرب الاقصی ، چاپ جعفر ناصری و محمد ناصری ، دارالبیضاء 1954ـ1956؛ محمد صغیربن محمد یفرنی ، نزهة الحادی با اخبار ملوک القرن الحادی ، مکتبة الطالب 1888؛
EI 2 , s. vv. "Ahmad Ba ¦ba ¦" ( by E. Le ¨vi Provenµal ) , "Timbuktu" ( by J. O. Hunwick ) .
/ لیلی کریمیان /