تمثیل شاهد به غایب

[ویکی فقه] تمثیل شاهد به غایب یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای سرایت حکمِ جزئی محسوس به جزئیِ غیر محسوسِ مماثل است.
تمثیل از اقسام سه گانه حجت است؛ یعنی حکم به یک جزئی است از روی حکم جزئی دیگر که در معنای جامعی با آن موافق است؛ مانند اینکه از حرمت خمر به حرمت شراب خرما و مسکرات دیگر حکم کنند، زیرا شراب خرما در مسکر بودن همانند خمر است. تمثیل دارای چهار حد است اصل (شاهد)، فرع (غایب)، جامع و حکم.
اقسام تمثیل
تمثیل به لحاظ محسوس بودن یا نبودن اصل و فرع چند قسم است: ۱. تمثیل شاهد به شاهد؛ ۲. تمثیل شاهد به غایب؛ ۳. تمثیل غایب به غایب. شاهد، آن چیزی (اصل یا فرع) است که محسوس یا از توابع محسوسات باشد؛ مانند آن دسته امور و صفات نفسانی که انسان در نفس خود از آنها آگاه است؛ مثل علم، اراده و قدرت و غایب آن است که محسوس نباشد. در تمثیل شاهد بر غایب که نوعی از تمثیل است، حکم شاهد (محسوس) را برای غایب (نامحسوس) ثابت می کنند به سبب مشابهتی که میان آن دو است. در تمثیل شاهد به شاهد، حکم محسوسی را برای محسوس دیگر ثابت می کنند و در تمثیل غایب به غایب، حکم شیء غیرمحسوسی را برای غیر محسوس دیگر ثابت می کنند. کاربرد عام تری برای غایب و شاهد وجود دارد که مطابق آن، شاهد، نام دیگر اصل و غایب، نام دیگر فرع است. این کاربرد، بیشتر نزد متکلمان رایج است.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.• خوانساری، محمد، منطق صوری.• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.• ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان، البصائر النصیریه.• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
...