[ویکی فقه] گردش خورشید در مدارش در طول یک سال و گردش ماه در مدار خود در یک ماه واحدهای زمانی ماه و سال را بوجود می آورند که در قرآن هم به آن ها اشاره شده است.
در قرآن کریم برای محاسبه زمان به ابزار متعددی توجه شده است؛ در آیاتی خورشید و ماه وسیله ای برای به دست آوردن زمان به شمار آمده اند:«والشَّمسَ والقَمَرَ حُسبانًا». این آیه به عقیده جمعی از مفسران، به گردش خورشید در مدارش در طول یک سال و گردش ماه در مدار خود در یک ماه اشاره دارد. این گردش منظم در مدار و تنظیم سرعت این دو، پیدایش روز و شب را سبب شده و اندازه آن ها را مشخص می کند. واحدهای زمانی ماه و سال نیز برگرفته از همین نظم دقیق است. به لحاظ اهمیت فوق العاده این نظم، قرآن کریم آن را به تقدیر آفریدگاری دانا نسبت می دهد :«ذلِک تَقدیرُ العَزیزِ العَلیم».
← ماه در قرآن
(۱) آثار الباقیه، ابوریحان بیرونی (م ۴۴۰ ق)، ترجمه:داناسرشت، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۳ ش. (۲) ارشاد العقل السلیم، ابوالسعود (م ۹۸۲ ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۱ ق. (۳) انوار التنزیل، البیضاوی (م ۶۸۵ ق)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ ق. (۴) بحارالانوار، المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق. (۵) البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی (م ۷۵۴ ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۲ ق. (۶) تاج العروس، الزبیدی (م ۱۲۰۵ ق)، بیروت، مکتبة الحیات. (۷) تاریخ تمدن، ویل دورانت (م ۱۹۸۱ م)، ترجمه:آرام و دیگران، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸ ش. (۸) التبیان، الطوسی (م ۴۶۰ ق)، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی. (۹) ترتیب العین، خلیل (م ۱۷۵ ق)، به کوشش المخزومی و دیگران، دارالهجرة، ۱۴۰۹ ق. (۱۰) تفسیر الصافی، الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق. (۱۱) تفسیر القرآن الکریم، صدرالمتالهین (م ۱۰۵۰ ق)، به کوشش خواجوی، قم، بیدار، ۱۳۶۶ ش. (۱۲) التفسیر الکاشف، المغنیة، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۱ م. (۱۳) التفسیر الکبیر، الفخر الرازی (م ۶۰۶ ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ ق. (۱۴) تفسیر کنزالدقایق، المشهدی، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ ق. (۱۵) تفسیر منهج الصادقین، فتح الله کاشانی (م ۹۸۸ ق)، به کوشش مرتضوی، غفاری، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۸۵ ق. (۱۶) التفسیر المنیر، وهبة الزحیلی، بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۱ ق. (۱۷) تفسیر نورالثقلین، العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش. (۱۸) تقویم و تقویم نگاری در تاریخ، ابوالفضل نبیّ، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۵ ش. (۱۹) جامع البیان، الطبری (م ۳۱۰ ق)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق. (۲۰) الجامع لأحکام القرآن، القرطبی (م ۶۷۱ ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق. (۲۱) الجواهر الحسان، الثعالبی (م ۸۷۵ ق)، به کوشش ابومحمد الغماری، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ ق. (۲۲) الدرالمنثور، السیوطی (م ۹۱۱ ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق. (۲۳) روض الجنان، ابوالفتوح رازی (م ۵۵۴ ق)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ ش. (۲۴) الصحاح، الجوهری (م ۳۹۳ ق)، به کوشش عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ ق. (۲۵) عجائب الآثار، عبدالرحمن الجبرتی (م ۱۲۲۷ ق)، بیروت، دارالجبل. (۲۶) فتح القدیر، الشوکانی (م ۱۲۵۰ ق)، بیروت، دارالمعرفه. (۲۷) لغت نامه، دهخدا (م ۱۳۳۴ ش) و دیگران، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ ش. (۲۸) الکشاف، الزمخشری (م ۵۳۸ ق)، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ ق. (۲۹) کشف الاسرار، میبدی (م ۵۲۰ ق)، به کوشش حکمت، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۱ ش. (۳۰) لسان العرب، ابن منظور (م ۷۱۱ ق)، قم، ادب الحوزة، ۱۴۰۵ ق. (۳۱) مجمع البیان، الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق. (۳۲) مدارک التنزیل، النسفی (م ۷۰۱ ق)، به کوشش ابراهیم محمد، بیروت، دارالقلم، ۱۴۰۸ ق. (۳۳) معجم مقاییس اللغه، ابن فارس (م ۳۹۵ ق)، به کوشش عبدالسلام محمد، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ ق. (۳۴) المفصل، جواد علی، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۷۶ م. (۳۵) المیزان، الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
در قرآن کریم برای محاسبه زمان به ابزار متعددی توجه شده است؛ در آیاتی خورشید و ماه وسیله ای برای به دست آوردن زمان به شمار آمده اند:«والشَّمسَ والقَمَرَ حُسبانًا». این آیه به عقیده جمعی از مفسران، به گردش خورشید در مدارش در طول یک سال و گردش ماه در مدار خود در یک ماه اشاره دارد. این گردش منظم در مدار و تنظیم سرعت این دو، پیدایش روز و شب را سبب شده و اندازه آن ها را مشخص می کند. واحدهای زمانی ماه و سال نیز برگرفته از همین نظم دقیق است. به لحاظ اهمیت فوق العاده این نظم، قرآن کریم آن را به تقدیر آفریدگاری دانا نسبت می دهد :«ذلِک تَقدیرُ العَزیزِ العَلیم».
← ماه در قرآن
(۱) آثار الباقیه، ابوریحان بیرونی (م ۴۴۰ ق)، ترجمه:داناسرشت، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۳ ش. (۲) ارشاد العقل السلیم، ابوالسعود (م ۹۸۲ ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۱ ق. (۳) انوار التنزیل، البیضاوی (م ۶۸۵ ق)، به کوشش عبدالقادر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۶ ق. (۴) بحارالانوار، المجلسی (م ۱۱۱۰ ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق. (۵) البحر المحیط، ابوحیان الاندلسی (م ۷۵۴ ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۲ ق. (۶) تاج العروس، الزبیدی (م ۱۲۰۵ ق)، بیروت، مکتبة الحیات. (۷) تاریخ تمدن، ویل دورانت (م ۱۹۸۱ م)، ترجمه:آرام و دیگران، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۸ ش. (۸) التبیان، الطوسی (م ۴۶۰ ق)، به کوشش احمد حبیب العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی. (۹) ترتیب العین، خلیل (م ۱۷۵ ق)، به کوشش المخزومی و دیگران، دارالهجرة، ۱۴۰۹ ق. (۱۰) تفسیر الصافی، الفیض الکاشانی (م ۱۰۹۱ ق)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۲ ق. (۱۱) تفسیر القرآن الکریم، صدرالمتالهین (م ۱۰۵۰ ق)، به کوشش خواجوی، قم، بیدار، ۱۳۶۶ ش. (۱۲) التفسیر الکاشف، المغنیة، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۱ م. (۱۳) التفسیر الکبیر، الفخر الرازی (م ۶۰۶ ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ ق. (۱۴) تفسیر کنزالدقایق، المشهدی، به کوشش درگاهی، تهران، وزارت ارشاد، ۱۴۱۱ ق. (۱۵) تفسیر منهج الصادقین، فتح الله کاشانی (م ۹۸۸ ق)، به کوشش مرتضوی، غفاری، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ۱۳۸۵ ق. (۱۶) التفسیر المنیر، وهبة الزحیلی، بیروت، دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۱ ق. (۱۷) تفسیر نورالثقلین، العروسی الحویزی (م ۱۱۱۲ ق)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش. (۱۸) تقویم و تقویم نگاری در تاریخ، ابوالفضل نبیّ، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۵ ش. (۱۹) جامع البیان، الطبری (م ۳۱۰ ق)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق. (۲۰) الجامع لأحکام القرآن، القرطبی (م ۶۷۱ ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ ق. (۲۱) الجواهر الحسان، الثعالبی (م ۸۷۵ ق)، به کوشش ابومحمد الغماری، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۶ ق. (۲۲) الدرالمنثور، السیوطی (م ۹۱۱ ق)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۴ ق. (۲۳) روض الجنان، ابوالفتوح رازی (م ۵۵۴ ق)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ ش. (۲۴) الصحاح، الجوهری (م ۳۹۳ ق)، به کوشش عبدالغفور، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۴۰۷ ق. (۲۵) عجائب الآثار، عبدالرحمن الجبرتی (م ۱۲۲۷ ق)، بیروت، دارالجبل. (۲۶) فتح القدیر، الشوکانی (م ۱۲۵۰ ق)، بیروت، دارالمعرفه. (۲۷) لغت نامه، دهخدا (م ۱۳۳۴ ش) و دیگران، تهران، مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ ش. (۲۸) الکشاف، الزمخشری (م ۵۳۸ ق)، قم، بلاغت، ۱۴۱۵ ق. (۲۹) کشف الاسرار، میبدی (م ۵۲۰ ق)، به کوشش حکمت، تهران، امیر کبیر، ۱۳۶۱ ش. (۳۰) لسان العرب، ابن منظور (م ۷۱۱ ق)، قم، ادب الحوزة، ۱۴۰۵ ق. (۳۱) مجمع البیان، الطبرسی (م ۵۴۸ ق)، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۰۶ ق. (۳۲) مدارک التنزیل، النسفی (م ۷۰۱ ق)، به کوشش ابراهیم محمد، بیروت، دارالقلم، ۱۴۰۸ ق. (۳۳) معجم مقاییس اللغه، ابن فارس (م ۳۹۵ ق)، به کوشش عبدالسلام محمد، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۰۴ ق. (۳۴) المفصل، جواد علی، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۷۶ م. (۳۵) المیزان، الطباطبایی (م ۱۴۰۲ ق)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ ق.
wikifeqh: تقویم_شمسی_و_قمری