تفیء

[ویکی الکتاب] ریشه کلمه:
فی ء (۸ بار)

(به فتح فاء) رجوع. «فاءَ فَیْئاً:رَجَعَ» گویند:«هُوَ سَریعُ الْفیْ‏ء عَنْ غَضَبِهِ»یعنی او از خشمش زود برمی گردد . با گروه متجاوز بجنگید تا بطاعت خدا برگردد. . اگر ایلاء کنندگان به زنانشان برگشتند و کفاره دادند خدا آمرزنده و مهربان است. . سایه‏های آن از راست و چپ در حال خضوع به خدا بر می گردد. فی‏ء رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله . یعنی اموال و زمینهائیکه خدا از بنی نضیر بر پیامبرش برگردانده شما اسبان و شتران بر آنها نتاختید... ظهور آیه اول آن است که فی‏ء (اموال و زمین هائیکه بدون جنگ از کفار رسیده) مال رسول خداست و کسی را در آن حقی نیست «اَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ». این قسمت اموال و اراضی از انفال است و انفال نیز مخصوص خدا و رسول می‏باشد چنانکه فرموده: . فقها در «مالَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ وَ لارِکاب» فقط اراضی را فرموده‏اند ولی ظهور «ما اَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ اَهْلِ الْقُری‏» در اراضی و اموال هر دو است. آیه دوم مانند آیه خمس است که «فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی» هر سه با لام اختصاص آمده و «لِذِی الْقُرْبی» نیز مفرد است، باید یک فرد بیشتر نباشد و آن قهراً امام است که هم ذی القربی و هم جانشین پیغمبر «صلی الله علیه و اله» است اما «وَالْیَتامی وَالْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ» همه بدون لام وعطف بر«ذِی الْقُرْبی»اند و این نشان می‏دهد که گروه سه گانه باید از سادات باشند چنانکه از ائمه اهل بیت علیهم السلام نقل شده است. و نیز آیه دوم بیان مصرف فی‏ء است یعنی اموال بنی النضیر( به موجب آیه اول) و مطلق آنچه به پیغمبر از اهل قریه‏ها رسیده( به موجب آیه دوم) مال رسول خداست پیغمبر آنها را در موارد شش گانه مصرف می‏کند: در راه خدا، برای خود، برای ذی القربی و یتامی و مساکین و ابن سبیل آنها، در باره «لِلْفُقَراء» در آیه سوم گفته‏اند: بدل است از ذی القربی و مابعد آن در این صورت فی‏ء مختص است به رسول خدا و فقراء مهاجرین و گفته‏اند بدل است از یتامی و مساکین و ابن سبیل، آن وقت فی‏ء مخصوص رسول خدا و ذی القربی و یتامی و مساکین و ابن سبیل مهاجرین است. ولی بهتر از همه قول المیزان است که فرموده: انسب آن است که «لِلْفُقَراء الْمُهاجِرینَ» بیان مصداق برای مصرف سهم الله باشد که با «فَلِلَّه»اشاره شده نه اینکه فقراء مهاجرین از سهیمان فی ءاند بلکه صرف فی‏ء در آنها صرف در فی سبیل الله است. و نیز انسب آن است که «وَ الَّذینَ تَبَّوَ ؤُ الدَّارَ» و «وَ الَّذینَ جاءُو مِنْ بَعْدِهِمْ» عطف بر مهاجرین باشد و همه مصداق صرف سهم الله باشند و اینکه نقل شده: رسول خدا«صلی اللَّه علیه و آله» فی‏ء بنی نضیررا به مهاجرین و به سه یا دو نفر از فقراء انصار داد این معنی را تأیید می‏کند (به اختصار). نگارنده گوید: بنابر آنکه نقل شدفی‏ء مال خدا و رسول و ذی القربی است رسول خدا و امام سهم الله را در راه خدا و سهم رسول و ذی القربی را در موارد پنجگانه مصرف می‏کنندبدین طریق فی‏ء در نیازمندی‏های عموم اعم از سادات و غیره مصرف می‏شود چنانکه موارد ششگانه آیه خمس نیز چنین است و الحمدالله. در مجمع ذیل آیات فوق ازمنهال بن عمر و از امام سجاد«علیه السلام» نقل کرده گوید: گفتم: قول خدا «وَلِذِی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکینِ وَابْنِ‏السَّبیلِ» ؟فرمود: آنها اقرباء ما، مساکین ما و ابناء سبیل مااندبعد فرموده: همه فقهاء (از اهل سنت) گفته‏اند: آنها یتامای عموم مردم اند همچنین مساکین و ابناء سبیل، این مطلب از ائمه علیهم السلام نیز نقل شده است. ناگفته نماند: فقهاء اهل سنت در آیات دقت نکرده‏اند و آنچه از اهل بیت علیهم السلام وارد شده ظاهراًدر باره مصرف سهم الله است تا هر دو نقل قابل جمع باشد.