تفکر قالبی

تفکر قالبی ( به انگلیسی: stereotype ) به یک نظر از پیش تشکیل شده در ذهن جمعی گروه هایی از جامعه اشاره دارد، که مانع قضاوت و شناخت منطقی افراد نسبت به دیگران شده و ویژگی های خاصی را به تمام اعضای یک گروه دیگر یا مجموعه ای متفاوت نسبت می دهد. این امر سبب می گردد افراد برپایهٔ اطلاعاتی ناچیز و تصورهای کلیشه ای خود که غالباً برگرفته از جامعه یا رسانه ها است، بدون آنکه شناخت کافی از دیگران داشته باشند، نسبت به آن ها قضاوت کنند.
این لغت اگر در معنی منفی آن به کار رود، فرضی ساده انگارانه، اغراق شده و تحقیرآمیز را به اعضای یک گروه به دلیل عضویت در آن گروه نسبت می دهد. کلیشه ها احترام یا مشروعیت را از اشخاص به دلیل تعلّقشان به آن گروه می گیرند یا برعکس، کلیشه ی مثبت احترام، ارزش و محبوبیتی غیرواقعی و برپایه ای غیرمنطقی برای عده ای بدون دلیل خاصی به وجود می آورند. به عنوان مثال قضاوت در مورد افراد برپایهٔ نوع لباس آن ها یا شکل ظاهری آنها.
جوئل شارون در کتاب ده پرسش از دیدگاه جامعه شناسی، تصور قالبی را اینگونه تعریف می کند: «تصورات قالبی نگرش های بیش از حد ساده شده و مبالغه شده واقعیت هستند. آن ها به ویژه برای افرادی جذابیت دارند که به قضاوت ارزشی درباره دیگران می پردازند و کسانی را که متفاوت با خودشان هستند زود محکوم می کنند. . . ». وی به طور کلی 6 ویژگی را برای تصور قالبی برمی شمارد: 1. تصور قالبی نقادانه است 2. تصور قالبی معمولا طبقه بندی مطلقی است 3. تصور قالبی نوعی طبقه بندی است که همه ی طبقه بندی های دیگر را در ذهن مشاهده گر تحت الشعاع قرار می دهد 4. تصور قالبی با پیدایش شواهد و مدارک جدید تغییر نمی کند 5. تصور قالبی اصولا به گونه ای دقیق ایجاد نمی شود 6. تصور قالبی مانع جستجو برای درک دلیل تفاوت انسان ها با یکدیگر می شود.
واژه استریوتایپ، از استریو، کلمه ای یونانی به معنی «سخت، مستحکم، غیرقابل تغییر» و کلمهٔ تایپ، کلمه ای یونانی به معنی «تأثیر» می باشد. در نتیجه کلمهٔ استریوتایپ به معنی تأثیر غیرقابل تغییر ( تأثیر مستحکم ) می باشد.
طبق یکی از تعاریف کلیشه، برای شکل گیری کلیشه دو نوع نگرش لازم است، وجود یک دیدگاه و طرز فکر درون گروهی و دیگری وجود یک دیدگاه و روش برون گروهی.
بدین ترتیب در ذهن هرکس، افراد گروهی که وی در آن قرار دارد افرادی طبیعی و برتر به نظر می رسند و گروه او گروهی به نظر می رسد که دیگران تمایل دارند در آن عضو باشند و باقی افراد، افراد بیرون گروه او هستند که پست تر و پایین تر از افراد هم گروه هستند.