تفکر در دین

[ویکی فقه] تفکر در دین شریف اسلام جایگاه ویژه ای دارد. قرآن کریم در تعلیمات خود، برای رسیدن به مقاصد و معارف اسلامی ، سه راه را در دسترس پیروان خود قرار داده است: الف: ظواهر دینی. ب: حجّت عقلی (تفکّر فلسفی) و ج: درک معنوی. در دین مبین اسلام علاوه بر عبادات بدنی (چون نماز و روزه.) و مالی (چون خمس و زکات.) نوع دیگر از عبادت وجود دارد که عبارت است از: «عبادت فکری» که اگر در مسیر بیداری و آگاهی بخشی انسان به کار گرفته شود، از سال ها عبادت بدنی هم برتر می باشد.
اهمیت تفکر و تعقل در زندگی آدمی تا بدان جاست که از آن به عنوان وجه تمایز اصلی انسان و سایر جانداران نام می برند. در واقع آنچه انسان را از سایر موجودات متمایز می سازد توانایی عظیم قدرت تفکر و تعقل اوست. این واقعیت که: «هر فردی تا چه میزان از عقل خود در راه تعالی و در مسیر عمل استفاده می نماید؟» یکی از عوامل اساسی می باشد که از طریق آن انسان ها در جوامع مختلف بشری محک خورده و توسط دیگران مورد ارزیابی قرار می گیرند. اگر بخواهیم به صورت کلی نگاهی به رابطه عقل و دین هم داشته باشیم باید به این نکته اشاره نماییم که دین ضمن تائید عقل به عنوان یکی از راه های اساسی شناخت همواره از آن برای درک صحیح مسائل و قواعد دینی و فقهی بهره می گیرد. بر همین اساس متکلمین و اصولیون، تلازم عقل و شرع را قاعده ملازمه می نامند و می گویند: «کل ما حکم به العقل حکم به الشرع؛ یعنی هر چه عقل حکم کند شرع هم طبق آن حکم می کند.»
مفهوم شناسی تفکر و تعقل
تفکر به معنای دقیق و صحیح کلمه، ویژگی اساسی انسان را تشکیل می دهد. «تفکر و تعقل» به معنای؛ «به کار گرفتن نیروی عقل و اندیشه ، برای استنتاج امور مثمر ثمر است.»؛ چنانکه «تفکر علمی»، یک «نظر علمی» را نتیجه می دهد. عقل یکی از منابع چهارگانه احکام است. مقصود این است که گاهی ما یک حکم شرعی را به دلیل عقل کشف می کنیم. یعنی از راه استدلال و برهان عقلی کشف می کنیم که در فلان مورد فلان حکم وجوبی یا تحریمی وجود دارد و یا فلان حکم چگونه است و چگونه نیست.حجیت عقل، هم به حکم عقل ثابت است. (آفتاب آمد دلیل آفتاب) و هم به تائید شرع. اساساً ما که حقانیت شرع و اصول دین را به حکم عقل ثابت می کنیم، چگونه ممکن است از نظر شرعی عقل را حجت ندانیم. حضرت علی (علیه السّلام) می فرمایند: «لایستعان علی الدهر الابالعقل.» تنها از طریق عقل می توان بر زمانه پیروز شد. حل مسائل شخصی، اجتماعی، بین المللی و تحکیم مناسبات انسانی و غیره در سایه تفکر میسر است.
تعقل و تفکّر دینی
تعقل و تفکر در دین شریف اسلام جایگاه ویژه ای دارد. قرآن کریم در تعلیمات خود، برای رسیدن به مقاصد و معارف اسلامی ، سه راه را در دسترس پیروان خود قرار داده است: الف: ظواهر دینی. ب: حجّت عقلی (تفکّر فلسفی) و ج: درک معنوی. در دین مبین اسلام علاوه بر عبادات بدنی (چون نماز و روزه.) و مالی (چون خمس و زکات.) نوع دیگر از عبادت وجود دارد که عبارت است از: «عبادت فکری» که اگر در مسیر بیداری و آگاهی بخشی انسان به کار گرفته شود، از سال ها عبادت بدنی هم برتر می باشد. دین ما نه تنها با قدرت تعقل و تفکر مخالفت و مبارزه نکرده، بلکه تقریباً در تمام جهات از آن کمک و تائید خواسته و به نحو عجیبی هم بر آن تاکید نموده است. ارزش واقعی دین مبین اسلام و انطباق آن با فطرت در همین جا مشخص می شود. درحالی که ادیان دیگر، قوه عقل انسان راحتی در جزئی ترین مسائل راکد و منجمد نگه داشته اند، اسلام آن قدر آن را محترم و آزاد دانسته که حتی درباره اصول عقیدتی خود که تحصیل آنها بر همگان مفروض است، نه تنها تقلید و تعبد را ناکافی و مردود دانسته، بلکه خوان تعقل و تفکر انسان رانیز در ساحت آن گسترده و الزام داشته که هر فردی، مستقل وآزادانه صحت آنها را کسب کند. پیش از اسلام، دین را به عنوان حقیقتی در تضاد با عقل می دانستند. علی الخصوص در تعالیم آیین تحریف شده مسیحیت، این طرزفکر غلط وجود داشته و دارد. آنان معتقد بوده و هستند که دین امری ربانی است و انسان را توان و اجازه تفکر در آن نیست و از همین روی زمینه انسداد فکری و بن بست عقلانی در عالم مسیحیت به وجود آمد و آنچه که امروز شاهد آنیم به وقوع پیوست! تفکّر و تعقّل دینی نیز مانند سایر تفکّرات ، منبع و ماخذی می خواهد تا مواد فکری از آن سرچشمه بگیرد. منبع و ماخذ تفکر و تعقل در اسلام، همانا قرآن کریم مدرک قطعی و همیشگی پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله وسلّم) می باشد.
تفکر و تعقل در قرآن
...