[ویکی اهل البیت] مؤلف تفسیر، واعظ محترم شیخ محمد هویدی بغدادی متولد 1360 ق، از نویسندگان معاصر عراقی می باشد.
نام کامل کتاب« التفسر المعین للواعظین و المعظین» می باشد، که به زبان عربی و در یک مجلد، در حاشیه و اطراف قرآن به چاپ رسیده و مخاطب عمده آن طلاب و وعاظ هستند. هدف از نگارش آن، راهنمایی این گروه به مباحث موضوعی هر آیه و توجه به موضوعات مختلف اجتماعی و اخلاقی در کنار تبیین ساده و موجز آیات است. به همین جهت در ذیل کتاب به روایات مناسب هر آیه اشاره کرده است.
مفسر در مقدمه کوتاه بر تفسیر خود انگیزه و سیر تألیف آن را چنین بیان می کند: برای سخنرانیهای خود نیاز ضروری به مجموعه ای داشتم که موضوعات اسلامی را با احادیث و آیات یکجا داشته باشد، به حاشیه نویسی در کنار آیات پرداختم، بعد از تکمیل موردپسند عده ای از علما و اساتید واقع شد، با مراجعه به تفاسیر مختلف و مختصر، شیوه فعلی انتخاب گردید، که در نوع خود جدید محسوب می شود. به این ترتیب، زمینه استفاده از تفسیر و حدیث را در تلاوتهای قرآنی برای افراد فراهم نمودم، هدف من استفاده تلاوت کنندگان هنگام تلاوت بود، بدین جهت در شرح و تفسیر لغات و فرازهای آیات و موضوعات قرآنی که با حدیث شکل یافته، به مختصر آن کفایت نمودم و سطح آن را مناسب عموم تلاوت کنندگان قرآنی قرار دادم.
مفسر بنا را بر اختصار نهاده و تفسیر وی از جمله تفاسیر وجیز محسوب می گردد. بر این اساس در ابتدای هر سوره به ذکر یک روایت از پیامبر« صلّی اللّه علیه و آله» یا ائمه علیهم السّلام در فضل آن اکتفا می نماید، روایت فضیلت را گاه از ابن عباس و نیز در موارد اندکی بدون ذکر قائل بیان می کند.( مانند المعین ص 151.) روایات فضائل را غالبا از کتاب ثواب الاعمال نقل نموده است. در این بین تفسیر سه سوره ناس- ضحی و انشراح، بدون ذکر فضیلت آغاز شده اند.
پس از ذکر فضیلت، به توضیح لغوی یا تفسیری کلمات و فرازهای آیات می پردازد که چون تمام کلمات و آیات را شامل نمی شود با ذکر شماره هر آیه مطلب خود را بیان می نماید. مفسر در این بخش بیش از 7000 کلمه و نص قرآنی را شرح داده است.
در بیان معنای لغوی غالبا به یک معنا اکتفا شده است امّا گاهی دو معنا برای یک کلمه ذکر می شود. مانند کلمه رغدا در صفحه 6 که به« واسعا او هنیئا لا تعب فیه» معنا شده است. در مواردی نیز در یک صفحه ذیل دو آیه معنای یک کلمه را تکرار نموده اند. مانند کلمه« عصبة»( المعین صفحه 236). به سبب اختصار در تفسیر کلمات و فرازهای آیات به ذکر یک قول اکتفا نموده، حتی در موارد مشهور به وجود اختلاف قول، از ذکر اقوال خودداری می نماید. مانند« علّم آدم الاسماء» که آن را به« علمّه جمیع اسماء المخلوقات» تفسیر کرده است.( المعین صفحه 6). هنگام مواجهه با حروف مقطعه فقط به قرائت آنان اشاره دارد و هیچ معنا یا نظری را در مورد آنها بیان نمی کند.
تفاوت اساسی این تفسیر با تفاسیر وجیز دیگر در بخش دوم آن است که در هر صفحه ذیل آیات ذکر شده است، و آن بحث موضوعی روائی می باشد. در این بحث با انتخاب یک موضوع از مواضیع مطرح در آیات، روایاتی از پیامبر( ص) و ائمه( ع) از منابع شیعه و اهل سنت نقل نموده، بوسیله آنها موضوع را توضیح و تکمیل می نماید.
در انتخاب موضوع روائی، محور، آیات موجود در همان صفحه می باشد، و موضوع به همراه شماره آیه مطرح می شود. با مرور اجمالی بر موضوعات متنوع، می توان آنها را به دو دسته تقسیم کرد، یکدسته موضوعاتی که قرآن بطور صریح آنها را مطرح می نماید، مانند حج، زکاة، جهاد و... و دیگر موضوعاتی که آیات فقط به آنها اشاره دارد، مانند: تاریخ، فرصت، تجربه، زهد، عشق، وقار و... موضوعات انتخاب شده تناسب کامل با موضوع آیات دارد و سعی نموده، موضوع را با محور برجسته آن آیات، قرین نماید. مانند موضوع مباهله ذیل آیه 61 سوره آل عمران.( المعین صفحه 57). در احادیث متعددی که در یک موضوع از پیامبر( ص) نقل می شود به جهت اختصار فقط در حدیث اول نام حضرت ذکر می شود و در بقیه موارد با اعداد به آن اشاره می شود. موضوعات مطرح شده به طور معمول در هر صفحه یک موضوع بوده، اما در مواردی به دلیل اهمیت موضوع چند صفحه را دربر می گیرد مانند:« الانبیاء و ما ورد فیهم من الاحادیث» که 4 صفحه را تشکیل می دهد.( المعین صفحه 476) مفسر سعی نموده در موضوعات مطرح شده، مباحثی نیز در زمینه علل احکام با ذکر روایات مطرح نماید. مانند علت تحریم خمر( المعین ص 124).
شیوه انتخاب شده در این تفسیر مجالی برای نقل شأن نزول آیات باقی نمی گذارد، اما با توجه به اهمیت آن گاهی در قالب موضوع مطرح می شود. مانند شأن نزول آیه قبله( 144 سوره بقره)( المعین ص 22). مجموعه موضوعات مطرح شده، بیش از 500 موضوع قرآنی است که 5000 روایت را به دنبال خود دارد. مفسر در مقدمه خود بر این تفسیر ضمن بیان مختصری از روش خود می فرماید: در این تفسیر بین متن قرآن و تفسیر آن تناسب رعایت شده هر دو در یک صفحه درج شده اند. این تفسیر مناسب حال قاری است و برای محققین و پژوهندگان ممکن است سودی نداشته باشد. در این تفسیر سعی نموده ام نصوص غامض را شرح و تفسیر نمایم و این تفسیر با رعایت استعداد فکری، فرهنگی و روحی قاری است.
محمد هویدی منابعی برای بخش اول تفسیر خود که شرح و توضیح کلمات و فرازهای آیات می باشد ذکر نکرده اند، در بخش دوم( موضوعات قرآنی) نیز بطور مستقل، منابع را ذکر نمی کند، امّا در پایان هر روایت، منبع روائی و تفسیری خود را بیان می نماید. عمده منابع بخش موضوعات قرآنی از این قرار است:
مفسر بنا را بر اختصار نهاده و تفسیر وی از جمله تفاسیر وجیز محسوب می گردد. بر این اساس در ابتدای هر سوره به ذکر یک روایت از پیامبر« صلّی اللّه علیه و آله» یا ائمه علیهم السّلام در فضل آن اکتفا می نماید، روایت فضیلت را گاه از ابن عباس و نیز در موارد اندکی بدون ذکر قائل بیان می کند.( مانند المعین ص 151.) روایات فضائل را غالبا از کتاب ثواب الاعمال نقل نموده است. در این بین تفسیر سه سوره ناس- ضحی و انشراح، بدون ذکر فضیلت آغاز شده اند.
پس از ذکر فضیلت، به توضیح لغوی یا تفسیری کلمات و فرازهای آیات می پردازد که چون تمام کلمات و آیات را شامل نمی شود با ذکر شماره هر آیه مطلب خود را بیان می نماید. مفسر در این بخش بیش از 7000 کلمه و نص قرآنی را شرح داده است.
در بیان معنای لغوی غالبا به یک معنا اکتفا شده است امّا گاهی دو معنا برای یک کلمه ذکر می شود. مانند کلمه رغدا در صفحه 6 که به« واسعا او هنیئا لا تعب فیه» معنا شده است. در مواردی نیز در یک صفحه ذیل دو آیه معنای یک کلمه را تکرار نموده اند. مانند کلمه« عصبة»( المعین صفحه 236). به سبب اختصار در تفسیر کلمات و فرازهای آیات به ذکر یک قول اکتفا نموده، حتی در موارد مشهور به وجود اختلاف قول، از ذکر اقوال خودداری می نماید. مانند« علّم آدم الاسماء» که آن را به« علمّه جمیع اسماء المخلوقات» تفسیر کرده است.( المعین صفحه 6). هنگام مواجهه با حروف مقطعه فقط به قرائت آنان اشاره دارد و هیچ معنا یا نظری را در مورد آنها بیان نمی کند.
تفاوت اساسی این تفسیر با تفاسیر وجیز دیگر در بخش دوم آن است که در هر صفحه ذیل آیات ذکر شده است، و آن بحث موضوعی روائی می باشد. در این بحث با انتخاب یک موضوع از مواضیع مطرح در آیات، روایاتی از پیامبر( ص) و ائمه( ع) از منابع شیعه و اهل سنت نقل نموده، بوسیله آنها موضوع را توضیح و تکمیل می نماید.
در انتخاب موضوع روائی، محور، آیات موجود در همان صفحه می باشد، و موضوع به همراه شماره آیه مطرح می شود. با مرور اجمالی بر موضوعات متنوع، می توان آنها را به دو دسته تقسیم کرد، یکدسته موضوعاتی که قرآن بطور صریح آنها را مطرح می نماید، مانند حج، زکاة، جهاد و... و دیگر موضوعاتی که آیات فقط به آنها اشاره دارد، مانند: تاریخ، فرصت، تجربه، زهد، عشق، وقار و... موضوعات انتخاب شده تناسب کامل با موضوع آیات دارد و سعی نموده، موضوع را با محور برجسته آن آیات، قرین نماید. مانند موضوع مباهله ذیل آیه 61 سوره آل عمران.( المعین صفحه 57). در احادیث متعددی که در یک موضوع از پیامبر( ص) نقل می شود به جهت اختصار فقط در حدیث اول نام حضرت ذکر می شود و در بقیه موارد با اعداد به آن اشاره می شود. موضوعات مطرح شده به طور معمول در هر صفحه یک موضوع بوده، اما در مواردی به دلیل اهمیت موضوع چند صفحه را دربر می گیرد مانند:« الانبیاء و ما ورد فیهم من الاحادیث» که 4 صفحه را تشکیل می دهد.( المعین صفحه 476) مفسر سعی نموده در موضوعات مطرح شده، مباحثی نیز در زمینه علل احکام با ذکر روایات مطرح نماید. مانند علت تحریم خمر( المعین ص 124).
شیوه انتخاب شده در این تفسیر مجالی برای نقل شأن نزول آیات باقی نمی گذارد، اما با توجه به اهمیت آن گاهی در قالب موضوع مطرح می شود. مانند شأن نزول آیه قبله( 144 سوره بقره)( المعین ص 22). مجموعه موضوعات مطرح شده، بیش از 500 موضوع قرآنی است که 5000 روایت را به دنبال خود دارد. مفسر در مقدمه خود بر این تفسیر ضمن بیان مختصری از روش خود می فرماید: در این تفسیر بین متن قرآن و تفسیر آن تناسب رعایت شده هر دو در یک صفحه درج شده اند. این تفسیر مناسب حال قاری است و برای محققین و پژوهندگان ممکن است سودی نداشته باشد. در این تفسیر سعی نموده ام نصوص غامض را شرح و تفسیر نمایم و این تفسیر با رعایت استعداد فکری، فرهنگی و روحی قاری است.
محمد هویدی منابعی برای بخش اول تفسیر خود که شرح و توضیح کلمات و فرازهای آیات می باشد ذکر نکرده اند، در بخش دوم( موضوعات قرآنی) نیز بطور مستقل، منابع را ذکر نمی کند، امّا در پایان هر روایت، منبع روائی و تفسیری خود را بیان می نماید. عمده منابع بخش موضوعات قرآنی از این قرار است:
wikiahlb: تفسیر_معین