تفسیر فقهی

[ویکی فقه] تفسیر فقهی، یکی از گرایشهای تفسیری قرآن که به تفکیک و دسته بندی و تحلیل و تفسیر آیاتی می پردازد که با احکام فقهی ارتباط می یابد، تفسیر فقهی است .
بدون شک دو دانش تفسیر و فقه در یک بستر تاریخی به وجود آمدند. و ازاین رو در اصول و شیوه های فهم و منابع با یکدیگر در ارتباط اند، زیرا در اعتقاد اسلامی اولین و مهمترین منبع تشریع و استنباط احکام ، قرآن است .
آیات فقهی
به نظر معرفت اگر از زاویه خاص سیاسی و اجتماعی، که گذشتگان از آن غافل مانده اند، به قرآن توجه شود، شمار آیات فقهی متجاوز از دوهزار خواهد بود، اما بنا بر قول مشهور شیعه تعداد این قسم از آیات ، حدود پانصدتاست .این آیات که بیانگر احکام عملی و تکالیف فقهی مسلمانان است ، موضوعات متنوعی نظیر احکام خانواده و احکام اجتماعی و اقتصادی را در بر دارد.
اختلاف واجتهاد
در قرآن احکام عملی معمولاً به صورت کلی بیان شده است .در بسیاری از آیات نیز حکم با الفاظی بیان می شود که دلالت آن قطعی و ظاهر نیست و راه را برای اجتهاد و دخالت ذهن هموار می سازد.علاوه بر این ، گاهی تأثیر رأی لغوی و نحویِ مفسر یا فقیه و نظر او در باره برخی از مباحث اصول فقه ، مانند عموم و خصوص یا اطلاق و تقیید و همچنین مسئله صحت و سقم و درجه اعتبار روایات ، باعث ایجاد اختلاف در استنباط احکام می شود. این اختلافات از همان ابتدا با وفات پیامبر آغاز شد، چنانکه گاهی صحابه نیز در فهم یک آیه و احکام ناشی از آن اختلاف نظر پیدا می کردند. این وضع تا زمان شکل گیری رسمی مذاهب فقهی ادامه یافت ، ضمن اینکه مسائل جدیدی نیز برای مسلمانان پیش آمد.
تقلید
...

[ویکی شیعه] تفسیر فقهی گرایشی تفسیری است که در آن مفسر، آیات الاحکام، یعنی آیاتِ بیانگر احکام شرعی متعلق به اعمال مکلفان را تفسیر و تبیین می کند. تفسیر فقهی در میان دیگر گرایش های تفسیر قرآن، اهمیت و ضرورت ویژه ای دارد؛ زیرا قرآن کریم از دیدگاه همه مذاهب اسلامی مهم ترین منبع تشریع احکام و قوانین اسلامی است و اعتبار و حجیت سنت که عمده احکام شرعی از آن استنباط و استخراج می شود نیز به قرآن باز می گردد.
در تعیین گستره مباحث فقهی و آیات الاحکام قرآن میان عالمان اسلامی دو دیدگاه وجود دارد: مشهور فقیهان و مفسران، محدوده آیات فقهی قرآن را منحصر به آیات بیانگر احکام فرعی و تکالیف عملی می دانند، اما برخی دیگر بر این باورند که افزون بر موضوعات یاد شده مباحث فقهی دیگری نیز در قرآن آمده است. دربارۀ تعداد آیات نیز دیدگاه های متفاوتی وجود دارد.
بر اساس آیاتی از قرآن، پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نخستین مفسر قرآن به شمار می رود که وظیفه دارد آیات قرآن از جمله آیات فقهی را برای مسلمانان تفسیر کند. پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله، اهل بیت علیهم السلام نیز به تفسیر آیات فقهی قرآن پرداختند. در دوره های بعد نیز مسلمانان از این روش تفسیری غفلت نکرده، کتاب هایی در این زمینه تألیف کردند.

[ویکی اهل البیت] تفسیر فقهی، یکی از گرایشهای تفسیری قرآن که به تفکیک و دسته بندی و تحلیل و تفسیر آیاتی می پردازد که با احکام فقهی ارتباط می یابد، تفسیر فقهی است . بدون شک دو دانش تفسیر و فقه در یک بستر تاریخی به وجود آمدند و از این رو در اصول و شیوه های فهم و منابع با یکدیگر در ارتباط اند، زیرا در اعتقاد اسلامی اولین و مهمترین منبع تشریع و استنباط احکام قرآن است .
به نظر معرفت اگر از زاویه خاص سیاسی و اجتماعی که گذشتگان از آن غافل مانده اند به قرآن توجه شود، شمار آیات فقهی متجاوز از دوهزار خواهد بود، اما بنابر قول مشهور شیعه تعداد این قسم از آیات ، حدود پانصدتاست . این آیات که بیانگر احکام عملی و تکالیف فقهی مسلمانان است ، موضوعات متنوعی نظیر احکام خانواده و احکام اجتماعی و اقتصادی را دربردارد.
در قرآن احکام عملی معمولاً به صورت کلی بیان شده است . در بسیاری از آیات نیز حکم با الفاظی بیان می شود که دلالت آن قطعی و ظاهر نیست و راه را برای اجتهاد و دخالت ذهن هموار می سازد. علاوه بر این ، گاهی تأثیر رأی لغوی و نحویِ مفسر یا فقیه و نظر او درباره برخی از مباحث اصول فقه ، مانند عموم و خصوص یا اطلاق و تقیید و همچنین مسئله صحت و سقم و درجه اعتبار روایات ، باعث ایجاد اختلاف در استنباط احکام می شود.
این اختلافات از همان ابتدا با وفات پیامبر آغاز شد، چنانکه گاهی صحابه نیز در فهم یک آیه و احکام ناشی از آن اختلاف نظر پیدا می کردند.
این وضع تا زمان شکل گیری رسمی مذاهب فقهی ادامه یافت ، ضمن این که مسائل جدیدی نیز برای مسلمانان پیش آمد. در این میان پیشوایان مذاهب با ادله و براهین مختلف و به دور از اغراض شخصی به آنچه از نظر خود صحیح می دانستند، فتوا می دادند اما پس از این دوران ، جریان تقلید از فقیهان و مکاتب فقهی شکل گرفت و هر مکتب فقهی با جانبداری از احکام و آرای فقهی پیشوای خود سعی در ترویج آن و ابطال آرای مخالفان داشت و با روی آوردن به تأویل و احیاناً قول به نسخ یا تخصیص تلاش می کرد آیات قرآن را شاهد بر رأی فقهی خود یا دست کم غیرمعارض با آن نشان دهد، به گونه ای که می توان قرن دوم و سوم را علاوه بر شکل گیری مذاهب فقهی، عصر تنظیم و ترتیب یافتن فقه و تفسیر فقهی بر پایه مذاهب دانست .
پس از این دوره ، پیروان هر مذهب فقهی بر حسب قواعدشان به استنباط احکام از آیات پرداختند و تفاسیری برای آیات احکام نوشتند که اختلافات مذاهب فقهی در آنها منعکس بود. در این آثار معمولاً مؤلف به هنگام تفسیر آیات ، ابتدا آرای فقها و بزرگان مذاهب دیگر را به همراه دلایل آنان بیان می کند، سپس با استفاده از دانش لغوی و نحوی و اصولی خود و با ارائه شواهد قرآنی و حدیثی نظرش را که همواره منطبق بر یکی از مذاهب شناخته شده فقهی است ، به اثبات می رساند. مثلاً در آیه ششم سوره مائده (آیه وضو) که دارای مسائل و احکام عبادی بسیاری است ، قواعد نحوی و اصولی، اشتراک معنایی حرف «واو» و روایات رسیده در این باب باعث اختلاف فراوان و در نتیجه قول به وجوب یا عدم وجوب ترتیب در وضو گردیده است .
تفسیر فقهی تنها به احکام تکلیفی و وضعی می پردازد. در این روش سعی مفسر بر استنباط حکم از آیاتی است که به صراحت یا اشاره متضمن حکمی شرعی است ، از این رو می توان آن را یکی از قدیمترین انواع تفسیر موضوعی به حساب آورد. این نوع تفسیر را از آن جهت که فقها آن را بر عهده دارند، از دقیقترین تفاسیر دانسته اند. تفاسیر فقهی همه احکام مرتبط با موضوع آیه را مطرح می نمایند، چنانکه به نظر رومی بین این تفاسیر و کتب فقه فرق چندانی نیست ؛ اما در تفاسیر دیگر، مفسران در ذیل آیات مربوط به احکام تنها به ارائه حکم فقهی صریح و رأی خودشان بسنده می کنند.

[ویکی فقه] تفسیر فقهی (علوم قرآنی). تفسیر آیات مشتمل بر احکام فقهی را تفسیر فقهی گویند.
"تفسیر فقهی" گونه ای از تفسیر موضوعی است که در آن، مفسر آیات دربرگیرنده احکام وضعی و تکلیفی مکلفان را تفسیر می کند.
پیشینه این شیوه
این شیوه پیشینه ای طولانی دارد؛ زیرا در قرآن، آیات مبین احکام فقهی وجود دارد و در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم مسلمانان می توانستند این احکام را استخراج و آن گاه که به مشکلی برمی خوردند به خود رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم مراجعه کنند.
اختلاف صحابه
پس از رحلت رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم صحابه برای استخراج این احکام از قرآن جد و جهد فراوان کردند. البته گاهی به حکم واحدی می رسیدند و گاهی نیز گرفتار اختلاف می شدند.
قرن ظهور مذاهب اسلامی
...