تفسیر روشن

[ویکی اهل البیت] تالیف علامه میرزا حسن مصطفوی (1334-1426 ق)
مؤلف در مقدمه کوتاه خود بر تفسیر روشن انگیزه خود را چنین می نویسد: «چون از تألیف کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن» فراغت حاصل شده و تصمیم داشتم به مبنای این کتاب به تفسیری به لغت عربی اشتغال بورزم، متوجه شدم که تفسیر به زبان عربی بسیار نوشته شده و در دسترس همه طبقات از هر صنفی و در هر رشته ای موجود است و متأسفانه تفسیری به زبان فارسی که از جهات الفاظ و معانی و نظم و تحقیق و قاطع بودن ممتاز باشد، وجود ندارد. بخصوص طبقه عموم مردم (که در اصطلاحات و علوم رسمی، تخصصی ندارند و) قدرت استفاده از اقوال مختلف و تأویلات گوناگون و مطالب متفرقه و مباحث دور از أفهام را ندارند. در این نیت تا حدودی تردید داشتم. از خداوند متعال بوسیله کتاب او درخواست تکلیف نمودم، آیه 84 سوره شعراء «...واجعل لی لسان صدق فی الآخرین...» آمد. پس برای انجام این وظیفه الهی از پروردگار متعال یاری طلبید و از هر جهت به فیوضات و توجهات او نیازمند هستم».
تفسیر روشن اثر حسن مصطوفی به زبان فارسی و شامل کل قرآن و با تفصیل و گسترده است که شامل 16 جلد می شود. مفسر پس از تألیف«  التحقیق» و بر اساس دیدگاههای واژه شناسی خود و تأکید بر غیرمجازی بودن کلمات قرآن و همچنین اهتمام به بعد تربیتی و سیر و سلوکی، پایه های تفسیر روشن را پاریزی کرده است. مخاطبان این تفسیر افراد متوسط و عموم مؤمنین می باشند.
ایشان در جلد نخست کتاب، مقدمه ای مختصر به نگارش درآورده و به خصوصیات تفسیر و اصول پذیرفته شده خود اشاره کرده است. توضیحات او در خصوصیات تفسیرش در قالب 12 مقدمه به قرار ذیل بیان شده است:
روش عمومی تفسیر وی به این گونه است که: ابتدای هر سوره فقط به ذکر نامی از آن اکتفا می نماید و البته بندرت به ثواب تلاوت و نامهای دیگر سوره اشاره دارد. پس از ضبط یک یا چند آیه، لغات مشکل و غیرمشکل را معنا می کند. ایشان در معنا و ترجمه لغات در مقدمه اول می نویسد که: تمام ترجمه های لغات از کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن» اخذ شده است و چون یکایک کلمات در آن کتاب، بحث و تحقیق و مورد دقت قرار گرفته است، به کتابهای دیگر لغت احتیاجی نداشتیم، مگر در بعضی از موارد که لازم باشد».
در این باره در مقدمه دوم می نویسد: «ما معتقدیم که تمام کلمات در قرآن مجید به معنای حقیقیه آنها استعمال شده و معنای مجازی در کلام خداوند متعال نیست و این مطلب در کتاب «التحقیق» برهانا و عملاً ثابت شده است، در نتیجه اکثر آراء مخالف و اقوال مختلف و احتمالات خلاف و سست، قهرا از میان برداشته می شود».
سپس آیات را ترجمه می نماید، درباره ترجمه آیات در مقدمه هفتم می نویسد: ترجمه کردن قرآن مجید به زبانهای دیگر مشکل تر از تفسیر است، زیرا لازم است که در مقام ترجمه، تمام مقصود و منظور متکلم تفهیم شده و کوچکترین تحریفی در بیان مراد او پیش نیاید و این معنا اضافه بر شرایط تفسیر، محتاج است بر تسلط کامل به جهت بیان و قلم که بتواند مفهوم آیه را به تعبیر کوتاه و مختصر و در عین حال مفید و روشن و تمام تحویل بدهد».

[ویکی فقه] تفسیر روشن (کتاب). تفسیر روشن، تالیف علامه میرزا حسن مصطفوی (۱۳۳۴- ۱۴۲۶ ق) است.
مؤلف در مقدمه کوتاه خود بر تفسیر روشن انگیزه خود را چنین می نویسد: «چون از تالیف کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن» فراغت حاصل شده و تصمیم داشتم به مبنای این کتاب به تفسیری به لغت عربی اشتغال بورزم، متوجه شدم که تفسیر به زبان عربی بسیار نوشته شده و در دسترس همه طبقات از هر صنفی و در هر رشته ای موجود است. و متاسفانه تفسیری به زبان فارسی که از جهات الفاظ و معانی و نظم و تحقیق و قاطع بودن ممتاز باشد، وجود ندارد. بخصوص طبقه عموم مردم (که در اصطلاحات و علوم رسمی، تخصصی ندارند و) قدرت استفاده از اقوال مختلف و تاویلات گوناگون و مطالب متفرقه و مباحث دور از افهام را ندارند. در این نیت تا حدودی تردید داشتم، از خداوند متعال بوسیله کتاب او درخواست تکلیف نمودم، آیه «... و اجعل لی لسان صدق فی الآخرین...» (شعراء :۸۴ )آمد. پس برای انجام این وظیفه الهی از پروردگار متعال یاری طلبید، و از هر جهت به فیوضات و توجهات او نیازمند هستم.»
معرفی تفسیر
تفسیر روشن اثر حسن مصطوفی به زبان فارسی و شامل کل قرآن و با تفصیل و گسترده است. که شامل ۱۶ جلد می شود. مفسر پس از تالیف «التحقیق» و بر اساس دیدگاههای واژه شناسی خود و تاکید بر غیر مجازی بودن کلمات قرآن و همچنین اهتمام به بعد تربیتی و سیر و سلوکی، پایه های تفسیر روشن را پاریزی کرده است. مخاطبان این تفسیر افراد متوسط و عموم مؤمنین می باشند. ایشان در جلد نخست کتاب، مقدمه ای مختصر به نگارش در آورده و به خصوصیات تفسیر و اصول پذیرفته شده خود اشاره کرده است. توضیحات او در خصوصیات تفسیرش در قالب ۱۲ مقدمه به قرار ذیل بیان شده است: ۱- راجع به لغات قرآن و ترجمه آنها، ۲- لغات و معانی حقیقی، ۳- نفی تحریف در قرآن، ۴- اختلاف قراءات، ۵- اعجاز قرآن، ۶- تفسیر به رای، ۷- ترجمه آیات، ۸- نقل اقوال ۹- احادیث مربوط به آیات، ۱۰- ناسخ و منسوخ، ۱۱- محکم و متشابه، ۱۲- شان نزول آیات.
روش تفسیر
روش عمومی تفسیر وی به این گونه است که: ابتدای هر سوره فقط به ذکر نامی از آن اکتفا می نماید و البته بندرت به ثواب تلاوت و نامهای دیگر سوره اشاره دارد. پس از ضبط یک یا چند آیه، لغات مشکل و غیر مشکل را معنا می کند. ایشان در معنا و ترجمه لغات در مقدمه اول می نویسد که: تمام ترجمه های لغات از کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن» اخذ شده است، و چون یکایک کلمات در آن کتاب، بحث و تحقیق و مورد دقت قرار گرفته است، به کتابهای دیگر لغت احتیاجی نداشتیم، مگر در بعضی از موارد که لازم باشد.» در این باره در مقدمه دوم می نویسد: «ما معتقدیم که: تمام کلمات در قرآن مجید به معنای حقیقیه آنها استعمال شده، و معنای مجازی در کلام خداوند متعال نیست، و این مطلب در کتاب «التحقیق» برهانا و عملا ثابت شده است، در نتیجه اکثر آراء مخالف و اقوال مختلف و احتمالات خلاف و سست، قهرا از میان برداشته می شود.»
← ترجمه آیات
...