[ویکی نور] تفسیر البغوی المسمّی معالم التنزیل تألیف حسین بن مسعود بغوی
از مشهورترین و گرانقدرترین تفاسیر نقلی (مأثور) اهل سنت محسوب می گردد. به رغم مختصر بودنش، پالوده بودن از احادیث موضوع و اسرائیلیات غریب و آرای بدعت آمیز (نسبت به برخی تفاسیر پیش از خود) را از ویژگی های مهم آن بر شمرده اند.
نویسنده در این تفسیر که به زبان عربی است، از تفسیر الکشف و البیان ثعلبی بسیار متأثر بوده (بلکه اصل این تفسیر و محور آن بوده است) و به نقل مأثورات اکتفا نکرده بلکه وجوه معانی، قراءات، لغات، اعراب، تفسیر، تأویل، احکام و فقه، حکم و اشارات و نقدهایی بر آرای بدعت آمیز و احادیث جعلی تفسیر ثعلبی، در آن یافت می شود.
از ابن تیمیه پرسیدند: از تفاسیر زمخشری و قرطبی و بغوی کدامیک به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) نزدیک تر است؟ پاسخ داد:سالم ترین آنها از جهت بدعت و احادیث ضعیف، تفسیر بغوی است که گر چه خلاصة تفسیر ثعلبی است، بغوی احادیث جعلی و بدعت آمیز آن را حذف کرده است.
علاء الدین علی بن محمد بغدادی معروف به خازن (متوفای 725ق) که تفسیر بغوی را تلخیص کرده است، علت انتخاب خود را چنین بیان می کند: «زیرا کتاب معالم التنزیل نوشته علامه جلیل، عالم کامل، احیاکننده سنت، قدوه و پیشوای امت، ابومحمد حسین بن مسعود بغوی، جزو بهترین و ارزشمندترین تألیفات در تفسیر بود. (این کتاب) جامع آراء صحیحه، عاری از شبهه و تحریف و آراسته به زیور احادیث نبویه و احکام شرعیه بود و در شیواترین عبارات و زیباترین اسلوب شکل گرفته بود؛ از این رو خواستم تا از گوهرهای تابناک آن بهره فراوان ببرم».
استاد عبدالرزاق مهدی، محقق دار احیاء التراث العربی بیروت در مقدمه تفسیر بغوی می نویسد: «این تفسیر از شیواترین کتب تفسیری به شمار می رود، نثر آن روان و منسجم است و متضمن احادیثی است که سند همه آنها صحیح یا حسن است».البته باید متذکر شد که احادیث جعلی و ضعیف نیز در این تفسیر به ندرت یافت می شود، بدین جهت این تهذیب و تعریف ها را باید به حالت غالبی در نظر گرفت. از این رو دکتر محمد حسین ذهبی در التفسیر و المفسرون می نویسد: «روی هم رفته، این تفسیر، بهترین و سالم ترین تفسیر نقلی است که در دسترس اهل علم قرار دارد». باید اضافه نمود که این مقایسه ها در رابطه با تفاسیر نقلی اهل سنت صورت گرفته است.
از مشهورترین و گرانقدرترین تفاسیر نقلی (مأثور) اهل سنت محسوب می گردد. به رغم مختصر بودنش، پالوده بودن از احادیث موضوع و اسرائیلیات غریب و آرای بدعت آمیز (نسبت به برخی تفاسیر پیش از خود) را از ویژگی های مهم آن بر شمرده اند.
نویسنده در این تفسیر که به زبان عربی است، از تفسیر الکشف و البیان ثعلبی بسیار متأثر بوده (بلکه اصل این تفسیر و محور آن بوده است) و به نقل مأثورات اکتفا نکرده بلکه وجوه معانی، قراءات، لغات، اعراب، تفسیر، تأویل، احکام و فقه، حکم و اشارات و نقدهایی بر آرای بدعت آمیز و احادیث جعلی تفسیر ثعلبی، در آن یافت می شود.
از ابن تیمیه پرسیدند: از تفاسیر زمخشری و قرطبی و بغوی کدامیک به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) نزدیک تر است؟ پاسخ داد:سالم ترین آنها از جهت بدعت و احادیث ضعیف، تفسیر بغوی است که گر چه خلاصة تفسیر ثعلبی است، بغوی احادیث جعلی و بدعت آمیز آن را حذف کرده است.
علاء الدین علی بن محمد بغدادی معروف به خازن (متوفای 725ق) که تفسیر بغوی را تلخیص کرده است، علت انتخاب خود را چنین بیان می کند: «زیرا کتاب معالم التنزیل نوشته علامه جلیل، عالم کامل، احیاکننده سنت، قدوه و پیشوای امت، ابومحمد حسین بن مسعود بغوی، جزو بهترین و ارزشمندترین تألیفات در تفسیر بود. (این کتاب) جامع آراء صحیحه، عاری از شبهه و تحریف و آراسته به زیور احادیث نبویه و احکام شرعیه بود و در شیواترین عبارات و زیباترین اسلوب شکل گرفته بود؛ از این رو خواستم تا از گوهرهای تابناک آن بهره فراوان ببرم».
استاد عبدالرزاق مهدی، محقق دار احیاء التراث العربی بیروت در مقدمه تفسیر بغوی می نویسد: «این تفسیر از شیواترین کتب تفسیری به شمار می رود، نثر آن روان و منسجم است و متضمن احادیثی است که سند همه آنها صحیح یا حسن است».البته باید متذکر شد که احادیث جعلی و ضعیف نیز در این تفسیر به ندرت یافت می شود، بدین جهت این تهذیب و تعریف ها را باید به حالت غالبی در نظر گرفت. از این رو دکتر محمد حسین ذهبی در التفسیر و المفسرون می نویسد: «روی هم رفته، این تفسیر، بهترین و سالم ترین تفسیر نقلی است که در دسترس اهل علم قرار دارد». باید اضافه نمود که این مقایسه ها در رابطه با تفاسیر نقلی اهل سنت صورت گرفته است.
wikinoor: تفسیر_البغوی