تفسیر ادبی

[ویکی شیعه] تفسیر ادبی گرایشی تفسیری است که مفسر به سابقه علایق شخصی یا تخصص خود عمدتاً به طرح مسائل ادبی قرآن یعنی مسائل صرفی، نحوی، لغوی و علوم بلاغی پرداخته و آیات شریف را از منظر این علوم تحلیل کرده و این دست مباحث در تفسیر نُمود بیشتری یافته اند.
تفسیر ادبی در طول تاریخ خود فراز و نشیب ها و تحولاتی داشته است؛ اما نقطه اوج کمال آن در دوره معاصر است که برخی از محققان عرب با تأکید بر ضرورت رویکرد ادبی به تفسیر قرآن برای این روش تفسیری مؤلفه هایی بیان کرده اند که تا حدود زیادی به تفسیر ادبی هویتی جدید بخشیده است.
از مجموع تلاش های تفسیری مفسران و دانشمندان با گرایش به علوم ادبی و زبانی از سده دوم به بعد سه شاخه تفسیری پدید آمده اند: تفسیر لغوی، تفسیر نحوی اعرابی، تفسیر بیانی بلاغی. برخی تفاسیر ادبی جامع نیز صبغه ادبی آن ها برجسته تر است.

[ویکی اهل البیت] تفسیر ادبی، تفسیری مشتمل بر مباحث زبانی و ادبی قرآن ، مانند لغت ، اِعراب و بلاغت می باشد. نخستین صبغه و گرایش اجتهادی، پرداختن به تفسیرهای ادبی است که گروهی از مفسران با گرایش به مباحث ادبی و نحوی به تفسیر اجتهادی قرآن می پردازند. در چنین تفسیرهایی، اهمیت فوق العاده ای به مباحث واژگان شناسی لغات زبان عرب داده شده و بر پژوهش های لفظی و عبارتی نیز برای کشف مفاهیم و مقاصد قرآن تاکید شده است.
چنین مفسرانی با کمک از علوم ادبی و تسلط بر آنها صرف و نحو به تفسیر آیات می پردازند و معانی آیات را با توجه به ترکیب کلمات و قرائت آنها، اجتهاد و بیان می کنند.
آگاهی به زبان عربی به شکل کامل و دربردارنده از نخستین ابزار فهم قرآن است و مفسران ادبی با تاکید بر آن به طور غالب راه تفسیر را پی گرفته اند. آنان معتقدند که قرآن به زبان عربی نازل شده و از این رو می بایست قواعدد آن را به طور کامل فراگرفت و بکار بست تا فهم معانی آن میسر میشود.
عبداللّه بن عباس (متوفی 68) در تفسیر لغات قرآن پیشقدم بوده و به اشعار عرب استشهاد می کرده است تا آنجا که او را بنیانگذار و پیشوای این شیوه از تفسیر دانسته اند. از ابن عباس نقل کرده اند که می گفته است برای فهم معنای واژه های غریب قرآن به شعر عرب مراجعه می کند زیرا شعر، دیوانِ عرب است . او این روش را به دیگران نیز توصیه می کرده است . نافع بن اَزرَق (متوفی 65) پرسشهایی از ابن عباس راجع به واژگان غریب قرآن کرده و ابن عباس با استشهاد از اشعار عرب به آنها پاسخ داده که خود نمونه ای از تفسیر ادبی قرآن کریم است .
عبداللّه بن عَطیّه (متوفی 383) از جمله مفسرانی است که امتیاز تفسیرش در استشهاد از شعر برای درک معانی قرآن است ولی از تفسیر او مطلب چندانی باقی نمانده است . ابن انباری نیز با استناد به روش صحابه و تابعین در استدلال به لغت و شعر عرب برای تبیین مشکلات قرآن ، شیوه نحویان را در این امر، صحیح و عقیده مخالفان را باطل می داند. در مقابل ، مخالفت هایی نیز با استشهاد از شعر برای بیان معانی کلمات قرآن ، صورت گرفت با این استدلال که قرآن برای همه چیز حجت و دلیل است و چیزی نمی تواند حجت بر قرآن باشد.
در قرن دوم نیز درباره مسائل لغوی قرآن کریم پژوهش هایی صورت گرفت و آثاری با عناوین غریب القرآن ، معانی القرآن ، مشکل القرآن و مجازالقرآن تألیف شد. پیشینیان این عناوین را مترادف می دانستند و آنها را به جای یکدیگر بکار می بردند.
برخی از لغت شناسان ضمن توضیح لغات ، از آیات قرآن استشهاد می کردند و علاوه بر معانی مفردات آیات به مباحث نحوی و قرائت های مختلف آنها نیز می پرداختند. دیدگاههای تفسیری خلیل بن احمد فراهیدی در کتاب العین به طور جداگانه گردآوری شده و با نام بَواکیر التفسیر القرآنی عندالخلیل بن احمد الفراهیدی به چاپ رسیده است .
در سده های بعد نیز آثاری با عنوان «لغات القرآن » تألیف شد. ابوحیّان غرناطی (متوفی 745) واژگان قرآن را دو قسم می داند: قسمی که عموم مُسْتَعْربِه (عربهای غیرخالص ) آن را درمی یابند و قسمی که فقط متبحران در عربی آن را می فهمند؛ از این رو، مؤلفان «غریب القرآن » برای شرح و توضیح قسم دوم ، کتاب نوشته اند. عبدالقاهر جرجانی (متوفی 471 یا 474) با تأمل در کتابهای غریب القرآن معتقد است که اصولاً تعداد واژه های غریب در قرآن محدود و اندک است و غرابت معانی این واژه ها بیشتر به سبب وجه استعاری آیات قرآن است نه دشواری الفاظ آنها.(ص 303)

[ویکی فقه] تفسیر ادبی (ابهام زدایی). تفسیر ادبی ممکن است در معانی ذیل به کار رفته و یا عنوان برای کتاب های ذیل باشد: مقالات• تفسیر ادبی (علوم قرآنی)، تفسیری مشتمل بر مباحث زبانی و ادبی قرآن ، مانند لغت ، اِعراب و بلاغت • تفسیر ادبی سنتی، تفسیر قرآن با لحاظ کردن فرهنگ و ادب مردم عصر نزول• تفسیر ادبی معاصر، تفسیر قرآن با نظرداشت فرهنگ و ادب مردم عصر نزول• انواع تفسیر ادبی، تفسیر قرآن کریم مبتنی بر علوم ادبی و فرهنگ و ادبیات مردم عصر نزول کتاب ها• تفسیر ادبی قرآن (اسلامی پناه)، تألیف مهدی اسلامی پناه یزدی از علمای معاصر
...

[ویکی فقه] تفسیر ادبی (علوم قرآنی). تفسیر ادبی، تفسیری مشتمل بر مباحث زبانی و ادبی قرآن ، مانند لغت ، اِعراب و بلاغت می باشد.
بسیاری از دانشمندان و مؤلفان علوم قرآنی ، تسلط بر علوم ادبی، همچون لغت و صرف و نحو و اشتقاق و علوم بلاغی را لازمه کار مفسر دانسته اند.
تقسیم کلی تفاسیر توسط ابن خلدون
ابن خلدون در یک تقسیم بندی کلی، تفاسیر را به دو گونه تقسیم کرده است : تفاسیر روایی (مبتنی بر آثار و روایات ) و تفاسیر ادبی. تفسیر لغوی نوع بارزی از تفسیر ادبی است .
بنیانگذار تفسیر لغات قرآن
در روایاتی که از پیامبر اسلام و امامان علیهم السلام درباره مفاهیم آیات قرآنی نقل شده ، برخی واژگان قرآن معنا و تفسیر شده است . عبداللّه بن عباس (متوفی ۶۸) در تفسیر لغات قرآن پیشقدم بوده و به اشعار عرب استشهاد می کرده است ، تا آن جا که او را بنیانگذار و پیشوای این شیوه از تفسیر دانسته اند. از ابن عباس نقل کرده اند که می گفته است برای فهم معنای واژه های غریب قرآن به شعر عرب مراجعه می کند زیرا شعر، دیوانِ عرب است .او این روش را به دیگران نیز توصیه می کرده است . نافع بن اَزرَق (متوفی ۶۵) پرسش هایی از ابن عباس راجع به واژگان غریب قرآن کرده و ابن عباس با استشهاد از اشعار عرب به آن ها پاسخ داده ، که خود نمونه ای از تفسیر ادبی قرآن کریم است مجموعه هایی به نام ابن عباس گرد آمده که محور آن ها مسائل لغوی قرآن کریم است .بیشتر مطالب این مجموعه ها شرح معانی واژگان آیات یا بیان مفاهیم تفسیری آن هاست .
امتیاز تفسیر ابن عطیه
...