[ویکی نور] «سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی»، ادیب، متکلم و منطق دان سده 8ق در قریه تفتازان از توابع نسا، در نزدیکی سرخس، متولد شد. منابع سال تولد او را مختلف /722 738ق نقل کرده اند؛ اما در پایان نسخه ای از المطوّل به نقل از خود تفتازانی آمده است که وی در 728ق و در 16 سالگی، کتاب شرح التصریف را تألیف کرده است که بر طبق آن، سال ولادت او می بایست 712ق باشد. از تألیفات او چنین برمی آید که وی به شهرهای بسیاری در حوزه خراسان بزرگ؛ همچون سرخس، خوارزم، سمرقند، هرات، غجدوان، فریومد و جام سفر کرده است.
تفتازانی دانشمندی متأمل و معتدل است که همواره جهت اعتدال را رعایت می کند. او معمولاً در اختیار رأی، تابع دلیلی است که به نظرش قوی باشد. وی اغلب از انتساب خود به فرقه ای خاص خودداری می ورزد و فرقه های مخالف خود را با تعابیر رکیک و زننده مخاطب قرار نمی دهد. تفتازانی حتی در مواردی که از شیعه سخن به میان می آورد، اگر با دیدگاه آنان موافق نباشد، نارضایتی خود را با استدلال ابراز می دارد و از توهین یا استفاده از تعابیر بی ادبانه خودداری می کند. همین اعتدال در اندیشه باعث شده است که نویسندگان در مورد مذهب فقهی و کلامی او دچار اختلاف و سردرگمی شوند و به آسانی نتوانند، از کلام خود او دریابند که ماتریدی یا اشعری است.
به احتمال بسیار، کتاب «شرح عقاید نسفیه» تفتازانی باعث شده است که وی را ماتریدی بپندارند؛ زیرا کتاب عقاید نسفی، متنی مربوط به عقاید ماتریدی است و تفتازانی در شرح خود بر این کتاب، عقاید ماتریدی را توضیح می دهد و معمولاً برای رعایت اختصار، تنها به توضیح عبارات نسفی می پردازد و از اظهار دیدگاه خویش خودداری می کند؛ اما با مراجعه به کتاب مقاصد و شرح آن که تفتازانی در آن به بیان دیدگاه های خود می پردازد، می بینیم که افکار اشعری او به وضوح نمایان است و روح اشعری گری بر آن کتاب حاکم است.
از استادان او قطب الدین رازی و عضدالدین ایجی را نام برده اند. کهن ترین منبعی که منابع دیگر این مطلب را از قول او آورده اند، انباء الغمر بابناء العمر از ابن حجر عسقلانی است؛ در حالی که در نسخه های چاپی موجود از این کتاب نامی از عضدالدین ایجی، به عنوان استاد تفتازانی یاد نشده، و عبارت «أخذ عن القطب و غیره» آمده که در منابعی که در آن ها به این کتاب استناد شده، به عبارت «أخذ عن القطب و العضد» مبدل شده است.
برخی از منابع با توجه به گزارشی که در آن میر سید شریف جرجانی با ملازمت سعدالدین تفتازانی به دربار شاه شجاع مظفری (حاکم شیراز) معرفی شده است، شاگردی او نزد عضدالدین ایجی را پذیرفته اند؛ حال آنکه این معارفه را، به تصریح منابع، سعدالدین انسی که از رجال و مصاحبان دربار شاه شجاع بود، ترتیب داده، و گویا منشأ این اشتباه نوعی تشابه اسمی بوده است.
تفتازانی دانشمندی متأمل و معتدل است که همواره جهت اعتدال را رعایت می کند. او معمولاً در اختیار رأی، تابع دلیلی است که به نظرش قوی باشد. وی اغلب از انتساب خود به فرقه ای خاص خودداری می ورزد و فرقه های مخالف خود را با تعابیر رکیک و زننده مخاطب قرار نمی دهد. تفتازانی حتی در مواردی که از شیعه سخن به میان می آورد، اگر با دیدگاه آنان موافق نباشد، نارضایتی خود را با استدلال ابراز می دارد و از توهین یا استفاده از تعابیر بی ادبانه خودداری می کند. همین اعتدال در اندیشه باعث شده است که نویسندگان در مورد مذهب فقهی و کلامی او دچار اختلاف و سردرگمی شوند و به آسانی نتوانند، از کلام خود او دریابند که ماتریدی یا اشعری است.
به احتمال بسیار، کتاب «شرح عقاید نسفیه» تفتازانی باعث شده است که وی را ماتریدی بپندارند؛ زیرا کتاب عقاید نسفی، متنی مربوط به عقاید ماتریدی است و تفتازانی در شرح خود بر این کتاب، عقاید ماتریدی را توضیح می دهد و معمولاً برای رعایت اختصار، تنها به توضیح عبارات نسفی می پردازد و از اظهار دیدگاه خویش خودداری می کند؛ اما با مراجعه به کتاب مقاصد و شرح آن که تفتازانی در آن به بیان دیدگاه های خود می پردازد، می بینیم که افکار اشعری او به وضوح نمایان است و روح اشعری گری بر آن کتاب حاکم است.
از استادان او قطب الدین رازی و عضدالدین ایجی را نام برده اند. کهن ترین منبعی که منابع دیگر این مطلب را از قول او آورده اند، انباء الغمر بابناء العمر از ابن حجر عسقلانی است؛ در حالی که در نسخه های چاپی موجود از این کتاب نامی از عضدالدین ایجی، به عنوان استاد تفتازانی یاد نشده، و عبارت «أخذ عن القطب و غیره» آمده که در منابعی که در آن ها به این کتاب استناد شده، به عبارت «أخذ عن القطب و العضد» مبدل شده است.
برخی از منابع با توجه به گزارشی که در آن میر سید شریف جرجانی با ملازمت سعدالدین تفتازانی به دربار شاه شجاع مظفری (حاکم شیراز) معرفی شده است، شاگردی او نزد عضدالدین ایجی را پذیرفته اند؛ حال آنکه این معارفه را، به تصریح منابع، سعدالدین انسی که از رجال و مصاحبان دربار شاه شجاع بود، ترتیب داده، و گویا منشأ این اشتباه نوعی تشابه اسمی بوده است.
wikinoor: تفتازانی،_مسعود_بن_عمر