تَفْتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر (خراسان ۷۲۲ـ سمرقند ۷۹۲ق)
متکلم، فقیه شافعی، منطقی، ادیب و مفسر ایرانی. در شهرهای مختلف خراسان و ماوراء النهر به گردش پرداخت و نزد استادانی چون عضد الدین ایجی و قطب الدین رازی کسب دانش کرد. مدتی در هرات زیست و بعد از آن چندی را در خوارزم و سرخس گذراند. سرانجام به اشارۀ امیرتیمور به سمرقند رفت و در آن جا با سید شریف الدین جرجانی، که امیرتیمور پس از فتح شیراز او را با خود به سمرقند برده بود، در حضور امیرتیمور به مباحثه و مناظره نشست که نتیجۀ آن اختلاف میان آن دو و موجب تعریض ها و انتقادهای گوناگون بر عقاید تفتازانی در برخی آثار جرجانی شد. تفتازانی با بسیاری از علوم رایج روزگار خود آشنا بود و در فنون ادبی، کلام، منطق، فقه و اصول تبحر داشت. از آثارش: تهذیب المنطق و الکلام؛ شرح التصریف درعلم صرف؛ المطول؛ مختصر المعانی؛ مقاصد؛ شرح شمسیه؛ الفتاوی الحنفیة؛ شرح منتهی السؤال و الأمل فی علمی الاصول و الجدل؛ الارشاد در نحو؛ شرح العقاید النسفیه در کلام (کلکته، ۱۲۴۴ق)؛ المفتاح در فقه شافعی؛ شرح کشاف زمخشری در تفسیر؛ النعم السوابغ در شرح الکلم النوابغ زمخشری (قاهره، ۱۲۸۷ق).
متکلم، فقیه شافعی، منطقی، ادیب و مفسر ایرانی. در شهرهای مختلف خراسان و ماوراء النهر به گردش پرداخت و نزد استادانی چون عضد الدین ایجی و قطب الدین رازی کسب دانش کرد. مدتی در هرات زیست و بعد از آن چندی را در خوارزم و سرخس گذراند. سرانجام به اشارۀ امیرتیمور به سمرقند رفت و در آن جا با سید شریف الدین جرجانی، که امیرتیمور پس از فتح شیراز او را با خود به سمرقند برده بود، در حضور امیرتیمور به مباحثه و مناظره نشست که نتیجۀ آن اختلاف میان آن دو و موجب تعریض ها و انتقادهای گوناگون بر عقاید تفتازانی در برخی آثار جرجانی شد. تفتازانی با بسیاری از علوم رایج روزگار خود آشنا بود و در فنون ادبی، کلام، منطق، فقه و اصول تبحر داشت. از آثارش: تهذیب المنطق و الکلام؛ شرح التصریف درعلم صرف؛ المطول؛ مختصر المعانی؛ مقاصد؛ شرح شمسیه؛ الفتاوی الحنفیة؛ شرح منتهی السؤال و الأمل فی علمی الاصول و الجدل؛ الارشاد در نحو؛ شرح العقاید النسفیه در کلام (کلکته، ۱۲۴۴ق)؛ المفتاح در فقه شافعی؛ شرح کشاف زمخشری در تفسیر؛ النعم السوابغ در شرح الکلم النوابغ زمخشری (قاهره، ۱۲۸۷ق).