تعلیقه بر الهیات شرح تجرید ملا علی قوشچی

[ویکی نور] تعلیقه بر الهیات شرح تجرید، ملا علی قوشچی، تألیف شمس الدین خفری، به زبان عربی است. بر اهل تحقیق و فنّ در مباحث عقلی پوشیده نیست که یکی از آثار بسیار مهمّ - و گزافه نیست، اگر بگوییم یگانه - در کلام شیعه تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی است. از جمله شواهد اهمّیت آن، نگارش شروح و حواشی و تعلیقات فراوان توسط بزرگان اندیشه بر این اثر ارجمند و جاودانی است. یکی از شروح نامبردار که آن نیز مورد توجّه اهل تفکّر قرار گرفته و حواشی بسیاری بر آن نگاشته شده، شرح تجرید قوشچی است. در میان حواشی ارزنده بر این شرح می توان از حاشیه خفری نام برد که این حاشیه چه در عصر وی و چه بعد از آن مورد توجّه اندیشمندان و متکلّمان بسیاری قرار گرفته است. حاشیه مذکور، چنان که از نظر خوانندگان خواهد گذشت، بر بخش الهیات شرح تجرید قوشچی؛ یعنی بر مقصد سوم از إثبات صانع تا مسئله نفی شریک (از فصل دوم در صفات صانع) نگاشته شده است. چنان که اشاره شد، نیکویی حاشیه حاضر بسیاری را بر آن داشت تا با تحشیه و تعلیقه نویسی به نقد و بررسی آرای خفری طیّ این حاشیه مبادرت ورزند.
مسائلی که خفری در تعلیقه خود به آنها پرداخته، عبارتند از: إثبات واجب، قدرت واجب، علم واجب، حیات واجب، اراده واجب، و سمع و بصر واجب، تکلّم و صدق واجب، سرمدیّت واجب و توحید واجب.
اولین بحث درباره إثبات واجب الوجود است. خفری در بحث إثبات واجب الوجود، ابتدا برهان خواجه نصیرالدین طوسی را در این باب بیان می کند. سپس به نقد و بررسی و ایراد براهینی در تقویت برهان خواجه می پردازد که این براهین بعدها مورد توجّه بسیاری از حکما و متکلّمان اسلامی واقع شد.
دومین بحث از مباحث مطرح شده در این تعلیقه، قدرت واجب تعالی است. در این فصل، خفری به توضیحاتی درباره قدرت واجب و مباحثی که پیرامون آن مطرح می شود، پرداخته است. رئوس مطالب در این مسئله از این قرار است:
سومین بحث درباره علم واجب تعالی است. رئوس مطالب در این فصل به شرح ذیل است: