[ویکی فقه] تَعْزیه خوانی، یا شبیه خوانی ، شکلی سنتی از مجموعه نمایش هـای آیینـی ـ مذهبی برگرفته از رویدادهای تاریخی و حماسی حزن انگیز واقعه تاریخی کربلا و شهادت امام سوم شیعیان، حسین بن علی علیه السلام و بستگان و یاران او و مصایب خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و برخی موضوع های الحاقی انتقادی، هجوآمیز، شاد و گزنده می باشد.
رفتارهای آیینی مردم پدیدۀ فرهنگی کهن سالی است که عموماً با اسطوره ها و شعائر مقدس دینی پیوند دارند. این گونه رفتارها هرچه بیش تر به گـذشته بازمی گردند، جوهر دینی ـ تقدسـی و بن مایه اسطوره ای ـ شعیره ای آن ها نیرومندتر و پررنگ تر می شوند. نمایش های سنتی مبتنی بر واقعه های تاریخی ـ حماسی از نوع رفتارهایی است که در بیرون از ذهن و پندار مردم و در حیات اجتماعی ـ تاریخی جامعه رخ داده اند و مردم جامعه در آن رویدادها یا شرکت داشته اند، یا شاهد آن ها بوده اند. به تدریج در طول حیات نسل ها، طبع ازلی گرای عامه مردم، این رویدادهای تاریخی را با مجموعه ای از افسانه ها، قصه ها و باورها آمیخته، و به صورت سنتی آیینی ـ نمایشی درآورده است.در میان سنتهای ایرانی، تعزیه خوانی از این گونه رفتارهای آیینی ـ نمایشی است که با ساخت و پرداختی تاریخی ـ دینی ریشه در مناسک آیین کهن دوانده، و مایه از اسطوره ها و داستان های ایرانی گرفته است. داستان واقعه های تاریخی ـ مذهبی هریک از مجالس تعزیه به صورتی خاص با اسطوره ها و قصه ها درمی آمیزد. اگر کسی از چگونگی واقعه های تاریخی مذهب تشیع آگاهی نداشته باشد، تمایز میان تاریخ و افسانه یا اسطوره در تعزیه خوانی ها برای او دشوار خواهد بود. از این رو ست که وقایع، داستان ها و رخدادهای تاریخی تعزیه ها برای عامه مردم گیرایی ویژه و اثری دل انگیز دارد. برخی تعزیه خوانی را دنباله سنت شاهنامه خوانی در جامعه ایران و متأثر از آن دانسته، و گفته اند که نظم دراماتیک شاهنامه در دوره های بعد، جایش را به درام مذهبی داد و شبیه خوانی جای آن را گرفت. گرچه تعزیه خوانی برخی وقایع اسلامی و تاریخ برهه ای از حیات اجتماعی عرب را باز می نماید، اما نکات بسیاری از زمینه های ملی ایرانیان در آن گنجانده شده است. مثلاً لباس تعزیه خوانان مانند خود، زره و چکمه که پوشاک رزمی سپاهیان دورۀ صفوی را می نمایانند، حال آن که اعراب قبای بلند می پوشیدند و پاپوشی به جز چکمه به پا می کردند و به جای کمربند شال می بستند. تعزیه خوانان را هم معمولاً از میان کسانی برمی گزیدند که چهره هایی روشن و تابناک و ابروانی پیوسته داشته باشند و نه همچون عربها چهره ای سوخته و قهوه ای.
شکل گیری و سیر تحول
← دیدگاه نصرت الله باستان
...
رفتارهای آیینی مردم پدیدۀ فرهنگی کهن سالی است که عموماً با اسطوره ها و شعائر مقدس دینی پیوند دارند. این گونه رفتارها هرچه بیش تر به گـذشته بازمی گردند، جوهر دینی ـ تقدسـی و بن مایه اسطوره ای ـ شعیره ای آن ها نیرومندتر و پررنگ تر می شوند. نمایش های سنتی مبتنی بر واقعه های تاریخی ـ حماسی از نوع رفتارهایی است که در بیرون از ذهن و پندار مردم و در حیات اجتماعی ـ تاریخی جامعه رخ داده اند و مردم جامعه در آن رویدادها یا شرکت داشته اند، یا شاهد آن ها بوده اند. به تدریج در طول حیات نسل ها، طبع ازلی گرای عامه مردم، این رویدادهای تاریخی را با مجموعه ای از افسانه ها، قصه ها و باورها آمیخته، و به صورت سنتی آیینی ـ نمایشی درآورده است.در میان سنتهای ایرانی، تعزیه خوانی از این گونه رفتارهای آیینی ـ نمایشی است که با ساخت و پرداختی تاریخی ـ دینی ریشه در مناسک آیین کهن دوانده، و مایه از اسطوره ها و داستان های ایرانی گرفته است. داستان واقعه های تاریخی ـ مذهبی هریک از مجالس تعزیه به صورتی خاص با اسطوره ها و قصه ها درمی آمیزد. اگر کسی از چگونگی واقعه های تاریخی مذهب تشیع آگاهی نداشته باشد، تمایز میان تاریخ و افسانه یا اسطوره در تعزیه خوانی ها برای او دشوار خواهد بود. از این رو ست که وقایع، داستان ها و رخدادهای تاریخی تعزیه ها برای عامه مردم گیرایی ویژه و اثری دل انگیز دارد. برخی تعزیه خوانی را دنباله سنت شاهنامه خوانی در جامعه ایران و متأثر از آن دانسته، و گفته اند که نظم دراماتیک شاهنامه در دوره های بعد، جایش را به درام مذهبی داد و شبیه خوانی جای آن را گرفت. گرچه تعزیه خوانی برخی وقایع اسلامی و تاریخ برهه ای از حیات اجتماعی عرب را باز می نماید، اما نکات بسیاری از زمینه های ملی ایرانیان در آن گنجانده شده است. مثلاً لباس تعزیه خوانان مانند خود، زره و چکمه که پوشاک رزمی سپاهیان دورۀ صفوی را می نمایانند، حال آن که اعراب قبای بلند می پوشیدند و پاپوشی به جز چکمه به پا می کردند و به جای کمربند شال می بستند. تعزیه خوانان را هم معمولاً از میان کسانی برمی گزیدند که چهره هایی روشن و تابناک و ابروانی پیوسته داشته باشند و نه همچون عربها چهره ای سوخته و قهوه ای.
شکل گیری و سیر تحول
← دیدگاه نصرت الله باستان
...
wikifeqh: تعزیه_خوانی
[ویکی شیعه] تعزیه خوانی یا شبیه خوانی، نوعی نمایش مذهبی برگرفته از رویدادهای تاریخی و حماسی حزن انگیز درباره واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) و اهل بیت و یاران او و مصایب خاندان پیامبر(ص).
آغاز تعزیه خوانی را از زمان دیلمیان دانسته اند که در زمان صفویه به شکل فعلی درآمد و در زمان قاجار به اوج خود رسید و دامنه آن از مرزهای ایران فراتر رفت.
تعزیه در ادبیات مذهبی ایران بر بنیاد فرهنگ عاشورا و وقایع تاریخی کربلا در ۶۱ق/۶۸۰م، و نبرد دلیرانه و شهادت مظلومانه امام حسین(ع) نهاده شده و به صورت تعزیه خوانی یا شبیه خوانی، شکلی ویژه از نمایش یا درام مذهبی، تجلی کرده است. نشانه های اولیه تعزیه خوانی در زمان دیلمیان و پس از آن دوران آل بویه دیده می شود؛ اگر چه تعزیه به صورت امروزی از زمان صفویه شروع شد و در زمان قاجار به اوج خود رسید.
آغاز تعزیه خوانی را از زمان دیلمیان دانسته اند که در زمان صفویه به شکل فعلی درآمد و در زمان قاجار به اوج خود رسید و دامنه آن از مرزهای ایران فراتر رفت.
تعزیه در ادبیات مذهبی ایران بر بنیاد فرهنگ عاشورا و وقایع تاریخی کربلا در ۶۱ق/۶۸۰م، و نبرد دلیرانه و شهادت مظلومانه امام حسین(ع) نهاده شده و به صورت تعزیه خوانی یا شبیه خوانی، شکلی ویژه از نمایش یا درام مذهبی، تجلی کرده است. نشانه های اولیه تعزیه خوانی در زمان دیلمیان و پس از آن دوران آل بویه دیده می شود؛ اگر چه تعزیه به صورت امروزی از زمان صفویه شروع شد و در زمان قاجار به اوج خود رسید.
wikishia: تعزیه خوانی