تعریض

[ویکی فقه] تعریض (ابهام زدایی). تعریض ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • تعریض (علوم قرآنی)، اشاره داشتن کلام به معنایی غیر از معنای حقیقی آن• تعریض (فقه)، سربسته سخن گفتن و گوشه زدن و استعمال شده در باب نکاح و حدود• تعریض (گوشه زنی)، اشاره داشتن کلام به معنایی غیر از معنای حقیقی آن و استفاده شده در علوم مختلف
...

[ویکی فقه] تعریض (علوم قرآنی). اشاره داشتن کلام به معنایی غیر از معنای حقیقی آن را تعریض گویند.
"تعریض" یکی از انواع بدیع قرآن ، در لغت به معنای «به کنایه سخن گفتن» است؛ بر خلاف تصریح . و در اصطلاح ، آن است که گوینده کلامی را بیاورد و در معنای حقیقی خودش به کار ببرد و با آن به مفهوم دیگری اشاره کند که از سیاق و ظرف سخن برآید.
اقسام کنایه
سکاکی کنایه را پنج قسم می داند: تعریض؛ تلویح ؛ رمز ؛ ایما ؛ اشاره. سپس می گوید: "تعریض" کلامی است که برای موصوفی آورده می شود که ذکر نشده است.
تفاوت کنایه و تعریض
برخی گفته اند اولا تفاوت کنایه و تعریض در این است که دلالت کنایه، لفظی است ولی دلالت تعریض، عقلی؛ زیرا عقل مفهوم آن را درمی یابد. ثانیا کنایه بر معنایی دلالت می کند که می تواند حقیقت یا مجاز باشد؛ ولی در تعریض، دلالت لفظ بر یک معنا، نه از سنخ وضع حقیقی است و نه مجازی؛ مانند: (بل فعله کبیرهم هذا)؛ "بلکه آن را این بزرگترشان کرده است" که مقصود آن نیست که شکستن بت ها کار بزرگ ترین بت است؛ بلکه تعریض به این است که کوچک ها لایق این کار نیستند و این، کار بزرگ ترین بت است، تا کافران متنبه شوند و به عقول خود رجوع کنند و دریابند که بزرگ و کوچک بت ها قدرتی ندارند.

[ویکی فقه] تعریض (فقه). تعریض یعنی سربسته سخن گفتن و گوشه زدن که درمقابل تصریح آمده است وعبارت است از تکلّم به کلامی غیر صریح در مقصود، هرچند به آن نزدیک می‏باشد و ظهور در آن دارد؛ لیکن احتمال خلاف آن نیز داده می‏شود، برخلاف تصریح و از این عنوان در باب نکاح و حدود به مناسبت سخن رفته است.
تعریض زن متأهّل و نیز مطلقه به طلاق رجعی در زمان عده، به ازدواج جایز نیست. و نیز برای مرد تعریض به زنی که نُه بار او را طلاق داده جایز نیست. تعریض مطلّقه به طلاق بائن، در عدّه جایز است و به طور کلّی تعریض برای هر مردی که ازدواج او با زنِ در حال عدّه، بعد از سپری شدن آن بلامانع است، جایز می‏باشد. البتّه مردی که زن خود را سه بار طلاق داده تعریض او به عقد ازدواج جایز است هرچند ازدواج مجدّد او با زن
یادشده منوط به وساطت محلل است. در موارد یادشده تصریح به عقد ازدواج حرام است.
تعریض در حدود
تعریض به قذف ـ مانند متّهم کردن کسی به بی‏غیرتی یا حرام‏زادگی ـ چنانچه از نظر عرف، قذف محسوب نگردد، موجب حدّ قذف نمی‏شود؛ هرچند تعریض کننده تعزیر می‏شود
در مورد اقامه شهادت بر زنا، بر حاکم مستحب است با تعریض و گوشه زدن، گواهان را به ترک اقامه شهادت علیه مؤمن تشویق کند.

[ویکی فقه] تعریض (گوشه زنی). تعریض در لغت عرب از ریشه ی عرض الشیئ به معنای آشکار کردن است.
تعریض، در واقع نوعی کنایه است؛ اما کنایه ای که معنای اولیه مراد گوینده نیست حتی اگر درست هم باشد. به بیانی دیگر تعریض، کنایه یی خصوصی است که بین دو نفر رد و بدل می شود و معمولا برای دیگران چندان آشکار نیست یا اساسا در نظر دیگران تعریض محسوب نمی شود. این نوع کنایه، جمله یا عبارتی است که به شکل هشدار یا نکوهش و مسخره کردن باشد، و ازاین رو مخاطب را آزرده می کند و در عرف می گویند: «فلانی به فلانی گوشه زد».
نمونه های تعریض
نمونه های تعریض، بسیار فراوان است و در حقیقت می توان گفت که حد و حدودی ندارد.
← اول
...

تَعریض
(در لغت به معنی گوشه زدن) در اصطلاح بیان، آوردن سخنی که به ظاهر معنای دیگری دارد، اما مقصود گوینده چیزی دیگر است: نه هرکه چهره برافروخت دلبری داند/نه هرکه آینه سازد سکندری داند/نه هرکه طَرفِ کُلَه کج نهاد و تند نشست/کلاه داری و آیین سَروَری داند.../هزار نکتۀ باریک تر ز مو این جاست/نه هرکه سر بتراشد قلندری داند (حافظ). غالباً تعریض کنایه ای است که در نکوهش، ریشخند یا اندرز به کار می رود و در زبان محاوره نیز کاربرد دارد. مثلاً، به کسی که از تحمل سختی ها می هراسد می گوییم: مرد باید که در کشاکش دهر/سنگ زیرین آسیا باشد (سعدی) تعریض گونه ای از کنایه است.