[ویکی نور] «تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار»، اثر خواجه نصیر الدین طوسی و به زبان عربی است. اثیر الدین ابهری، در علم منطق، کتابی به نام«تنزیل الافکار» نوشت و در این راستا، خواجه نصیر الدین طوسی به نقد آن همت گمارد و آن را«تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار» نامید.
کتاب، دارای یک مقدمه و پنج مقاله است.
یکی از مباحث مهم کتاب، قضیه مرددة المحمول و خاستگاه آن در نقیض موجّهات مرکبه جزئیه است. اینکه نقیض موجهه مرکبه جزئیه چه می تواند باشد، پرسشی بود که ذهن منطق دانان پس از ابهری را به خود مشغول کرد. منطق دانان پیش از ابهری، تنها نقیض موجهات مرکبه کلیه را در کتاب های خود آورده اند و از نقیض موجهه مرکبه جزئیه، سخنی به میان نیاورده اند. اثیر الدین ابهری، اولین کسی است که این بحث را در تنزیل الافکار آورد. او، دریافت که نمی توان منفصله کلیه را نقیض موجهه مرکبه جزئیه دانست، زیرا اگر نقیض قضیه ای مانند«بعض الحیوان انسان لا دائماً» را که کاذب است، قضیه«امّا لا شیء من الحیوان بانسان دائماً و امّا کل حیوان انسان دائماً» قرار دهیم، در این صورت اصل و نقیض، هر دو کاذب خواهند بود در حالی که بر اساس قاعده تناقض، یکی از نقیضین باید صادق باشد، اما چون برای ابهری روشن نبود که چه قضیّه ای را می توان به عنوان نقیض موجهه جزئیه مرکبه معرفی کرد که هر گاه اصل، کاذب باشد، نقیض آن صادق درآید، به استقرای علمی، تمام موارد احتمالی تناقض را به صورت یک مجموعه منفصله بیان داشته است؛ از این رو، ایشان، نقیض قضیّه«بعض ج، ب بالامکان الخاص» را منفصله مانع الخلو ترکیب یافته از چهار قضیه قرار داد: «کل ج، ب بالضروره أو لا شیء من ج، ب بالضرور أو بعض ج، ب بالضرور او بعض ج، لیس ب بالضرور». محقق طوسی هم این نظر را تأیید می کند که تا کنون کسی بدان نپرداخته است.
برهان حقایق نفس الامری را باید دلیل معرفت شناختی دانست که بر نظریه خاصّی در تفسیر صدق استوار است. این نظریه را با دیدگاه ارسطویی صدق و یا نظریه مطابقت با واقع می خوانیم. صدق قضیه بر مبنای این نظریه، عبارت از مطابقت آن با واقع است. یکی از روی آوردهای نقد نظریه ارسطویی، صدق معمّای دروغ گو است که نزد دانشمندان مسلمان، در قرن هفتم، به نام شبهه جذر اصمّ خوانده شده است. از آن جا که خواجه طوسی مبتکر برهان حقایق نفس الامری است، تحلیل وی از معمای دروغ گو را مورد بررسی قرار می دهیم: وی، تحلیل خویش را از ساختار منطقی معما بر اساس تقریر ابهری ارائه کرده است؛ اثیر الدّین از منطق نگارانی است که بحث از معمای درغ گو را در آثار منطقی خود آورده است؛ وی، در تنزیل الافکار به طور خلاصه شبهه جذر اصمّ را طرح کرده است؛ تقریر ابهری از معمّا این است که جمله«هر سخن من در این لحظه دروغ است»، در صورتی که گوینده، سخن دیگری غیر از آن نداشته باشد، یا صادق است یا کاذب؛ اگر صادق باشد، هم صادق است و هم کاذب و اگر صادق نباشد، لازم می آید که برخی از مصادیق آن صادق باشد و چون بنا به فرض، مصداقی جز همین جمله وجود ندارد، پس خود این جمله صادق است، در حالی که کاذب انگاشته شده است؛ پس هم صادق است و هم کاذب.
جالب توجه اینکه خواجه طوسی، فقط در تعدیل المعیار دیدگاه خود را آورده و به تحلیل دلیل بروز معما پرداخته است. خواجه، می گوید: از آن جا که شأن خبر بودن، اقتضا می کند که بتواند از هر امری حکایت کند، ممکن است قضیّه ای حاکی از قضیّه دیگر باشد؛ در چنین مواردی، خبر دوم، به اعتباری، مخبر عنه و به اعتبار دیگر، خبر است. اگر خبر اول، حاکی از دروغ بودن خبر دوم باشد، در این صورت صدق خبر اول و کذب خبر دوم متلازم است. حال اگر خبر دوم، چیزی جز خبر اول نباشد؛ یعنی قضیه ای حاکی از کذب خودش باشد، در این صورت آن قضیه از حیث اینکه خبر است، صادق و از آن حیث که مخبر عنه است، کاذب است و لذا صدق و کذبش متلازم است و به این ترتیب معمای«کل خبری کاذب فی هذه الساعة» پدیدار می شود.
کتاب، دارای یک مقدمه و پنج مقاله است.
یکی از مباحث مهم کتاب، قضیه مرددة المحمول و خاستگاه آن در نقیض موجّهات مرکبه جزئیه است. اینکه نقیض موجهه مرکبه جزئیه چه می تواند باشد، پرسشی بود که ذهن منطق دانان پس از ابهری را به خود مشغول کرد. منطق دانان پیش از ابهری، تنها نقیض موجهات مرکبه کلیه را در کتاب های خود آورده اند و از نقیض موجهه مرکبه جزئیه، سخنی به میان نیاورده اند. اثیر الدین ابهری، اولین کسی است که این بحث را در تنزیل الافکار آورد. او، دریافت که نمی توان منفصله کلیه را نقیض موجهه مرکبه جزئیه دانست، زیرا اگر نقیض قضیه ای مانند«بعض الحیوان انسان لا دائماً» را که کاذب است، قضیه«امّا لا شیء من الحیوان بانسان دائماً و امّا کل حیوان انسان دائماً» قرار دهیم، در این صورت اصل و نقیض، هر دو کاذب خواهند بود در حالی که بر اساس قاعده تناقض، یکی از نقیضین باید صادق باشد، اما چون برای ابهری روشن نبود که چه قضیّه ای را می توان به عنوان نقیض موجهه جزئیه مرکبه معرفی کرد که هر گاه اصل، کاذب باشد، نقیض آن صادق درآید، به استقرای علمی، تمام موارد احتمالی تناقض را به صورت یک مجموعه منفصله بیان داشته است؛ از این رو، ایشان، نقیض قضیّه«بعض ج، ب بالامکان الخاص» را منفصله مانع الخلو ترکیب یافته از چهار قضیه قرار داد: «کل ج، ب بالضروره أو لا شیء من ج، ب بالضرور أو بعض ج، ب بالضرور او بعض ج، لیس ب بالضرور». محقق طوسی هم این نظر را تأیید می کند که تا کنون کسی بدان نپرداخته است.
برهان حقایق نفس الامری را باید دلیل معرفت شناختی دانست که بر نظریه خاصّی در تفسیر صدق استوار است. این نظریه را با دیدگاه ارسطویی صدق و یا نظریه مطابقت با واقع می خوانیم. صدق قضیه بر مبنای این نظریه، عبارت از مطابقت آن با واقع است. یکی از روی آوردهای نقد نظریه ارسطویی، صدق معمّای دروغ گو است که نزد دانشمندان مسلمان، در قرن هفتم، به نام شبهه جذر اصمّ خوانده شده است. از آن جا که خواجه طوسی مبتکر برهان حقایق نفس الامری است، تحلیل وی از معمای دروغ گو را مورد بررسی قرار می دهیم: وی، تحلیل خویش را از ساختار منطقی معما بر اساس تقریر ابهری ارائه کرده است؛ اثیر الدّین از منطق نگارانی است که بحث از معمای درغ گو را در آثار منطقی خود آورده است؛ وی، در تنزیل الافکار به طور خلاصه شبهه جذر اصمّ را طرح کرده است؛ تقریر ابهری از معمّا این است که جمله«هر سخن من در این لحظه دروغ است»، در صورتی که گوینده، سخن دیگری غیر از آن نداشته باشد، یا صادق است یا کاذب؛ اگر صادق باشد، هم صادق است و هم کاذب و اگر صادق نباشد، لازم می آید که برخی از مصادیق آن صادق باشد و چون بنا به فرض، مصداقی جز همین جمله وجود ندارد، پس خود این جمله صادق است، در حالی که کاذب انگاشته شده است؛ پس هم صادق است و هم کاذب.
جالب توجه اینکه خواجه طوسی، فقط در تعدیل المعیار دیدگاه خود را آورده و به تحلیل دلیل بروز معما پرداخته است. خواجه، می گوید: از آن جا که شأن خبر بودن، اقتضا می کند که بتواند از هر امری حکایت کند، ممکن است قضیّه ای حاکی از قضیّه دیگر باشد؛ در چنین مواردی، خبر دوم، به اعتباری، مخبر عنه و به اعتبار دیگر، خبر است. اگر خبر اول، حاکی از دروغ بودن خبر دوم باشد، در این صورت صدق خبر اول و کذب خبر دوم متلازم است. حال اگر خبر دوم، چیزی جز خبر اول نباشد؛ یعنی قضیه ای حاکی از کذب خودش باشد، در این صورت آن قضیه از حیث اینکه خبر است، صادق و از آن حیث که مخبر عنه است، کاذب است و لذا صدق و کذبش متلازم است و به این ترتیب معمای«کل خبری کاذب فی هذه الساعة» پدیدار می شود.
wikinoor: تعدیل_المعیار_فی_نقد_تنزیل_الافکار
[ویکی فقه] تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار (کتاب). «تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار»، اثر خواجه نصیر الدین طوسی و به زبان عربی است. اثیر الدین ابهری ، در علم منطق ، کتابی به نام « تنزیل الافکار » نوشت و در این راستا، خواجه نصیر الدین طوسی به نقد آن همت گمارد و آن را «تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار» نامید.
کتاب، دارای یک مقدمه و پنج مقاله است.
گزارش محتوا
← قضیه مرددة المحمول
...
کتاب، دارای یک مقدمه و پنج مقاله است.
گزارش محتوا
← قضیه مرددة المحمول
...