[ویکی فقه] تعجب از پیروی معبودان باطل (قرآن). در قرآن تبعیت از غیر خدا و معبودان باطل، به عنوای امری شگفت آور نام برده شده است.
«قل هل من شرکائکم من یهدی الی الحق قل الله یهدی للحق افمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی فما لکم کیف تحکمون. بگو آیا از شریکان شما کسی هست که به سوی حق رهبری کند بگو خداست که به سوی حق رهبری می کند پس آیا کسی که به سوی حق رهبری می کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد یا کسی که راه نمی نماید مگر آنکه (خود) هدایت شود شما را چه شده چگونه داوری می کنید.»یکی از مرتکزات فطری بشر که عقل وی بدان حکم می کند این است که انسان باید حق را پیروی کند، حتی اگر احیانا در یکی از اعمالش از حق منحرف شود و به خاطر غلط یا اشتباهی و یا هوی و هوسی غیر حق را پیروی کند، در همان لحظه که آن عمل غیر حق را انجام می دهد پیش خودش آن عمل را حق می پندارد، چون امر بر او مشتبه شده است و به همین جهت است که می بینیم بعد از آنکه غبار و کوران هوی و هوسش فرو نشست اینطور اعتذار می جوید که من خیال می کردم آن عمل حق است... کسی هم که انسان را به سوی حق راهنمایی می کند نیز واجب الاتباع است، به خاطر اینکه حق می گوید و به سوی حق دعوت می نماید و باید چنین کسی را ترجیح داد به کسی که ما را به سوی حق هدایت نمی کند و یا به سوی غیر حق می خواند، زیرا پیروی کردن از هادی به سوی حق پیروی خود حق است، همان حقی که او ما را به سوی آن می خواند و وجوب پیروی او، امری است ضروری، که هیچ حاجتی به دلیل ندارد.در حجتی که در آیه مورد بحث به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم تلقین شده تکیه بر این مقدمه ضروری و فطری شده است، لذا سخن را از اینجا آغاز می کند که می پرسد: آیا شما مشرکین در میان شرکاء خود هیچ شریک و معبودی سراغ دارید که شما را به سوی حق هدایت کند؟ و پر واضح است که مشرکین غیر از کلمه" نه" جوابی ندارند، چون شرکای آنان چه آنانی که جمادند مانند بتها و معبودهای جامد دیگر و چه آنهایی که جاندارند، مانند فرشتگان و ارباب انواع و جن و طاغوت هایی چون نمرود و فرعون و امثال آنان، هیچیک (بر حق نبودند، تا دیگران را به سوی حق هدایت کنند و اصولا هیچ یک) مالک نفع و ضرر و مرگ و حیات و نشور خود نیستند.و چون مشرکین در پاسخ از این سؤال، جواب مثبتی نداشتند، لذا خدای تعالی به رسول گرامی اش دستور داد خودش جواب بدهد و فرمود: " قل الله یهدی للحق بگو: تنها خداست که به سوی حق هدایت می کند"، چون او است که هر موجودی را به سوی هدفش و به سوی هر چیزی که در بقائش نیازمند به آن است هدایت می کند. هم چنان که از قول موسی علیه السّلام حکایت کرده که در برابر فرعون فرمود: " ربنا الذی اعطی کل شی ء خلقه ثم هدی " و نیز فرمود: " الذی خلق فسوی و الذی قدر فهدی ". و او کسی است که انسان را به سوی سعادت حیات هدایت و به سوی بهشت و آمرزش دعوت می کند، رسولانی می فرستد و کتاب هایی نازل می کند و شرایعی تشریع می نماید، تا انسانها به اذن او هدایت شوند و به همین منظور انبیاء را دستور داد تا دعوت حق دینی را در بین بشر گسترش دهند.و ما در تفسیر آیه شریفه: " الحق من ربک فلا تکن من الممترین" گفتیم که اعتقاد و سخن و عمل حق آن اعتقاد و گفتار و کرداری است که با سنت جاری در عالم کون که فعل حق تعالی است مطابق باشد، و بنا بر این، حق در حقیقت به مشیت خدای تعالی و اراده او حق است.و وقتی محقق شد که در میان هیچیک از شرکای مشرکین کسی نیست که به سوی حق هدایت کند و تنها خدای سبحان است که به سوی حق هدایت می کند، با جمله" ا فمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی " از آنان بپرسید که خودشان از بین دو قسم اتباع یکی را ترجیح دهند، تبعیت خدای تعالی و تبعیت شرکایشان را، پیروی خدای تعالی که به سوی حق هدایت می نماید و پیروی شرکاء را که نه کسی را هدایت می کنند و نه خود بدون راهنما راهی به جایی می برند و معلوم است که در این دوران، ترجیح برای آن کسی است که به سوی حق هدایت می کند، نه آن کس که هدایتی نمی کند، یعنی ترجیح با پیروی خدای تعالی بر پیروی خدایان دروغین است، ولی مشرکین به عکس این حکم می کنند و بدین جهت خدای تعالی با جمله" فما لکم کیف تحکمون" ملامت و توبیخشان می کند.
احتجاج خدا و پیامبر با منحرفان
به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم دستور می دهد" به آنها بگو آیا هیچیک از معبودهای ساختگی شما هدایت به سوی حق می کنند"؟ (قل هل من شرکائکم من یهدی الی الحق). زیرا معبود باید رهبر عبادت کنندگان خود باشد، آن هم رهبری به سوی حق، در حالی که معبودهای مشرکان اعم از بتهای بی جان و جاندار هیچکدام قادر نیستند بدون هدایت الهی کسی را به سوی حق رهنمون گردند، چون هدایت به سوی حق نیاز به مقام عصمت و مصونیت از خطا و اشتباه دارد و این بدون رهبری و حمایت خداوند ممکن نیست.لذا بلافاصله اضافه می کند: " بگو تنها خداوند هدایت به سوی حق می کند" (قل الله یهدی للحق). با این حال" آیا کسی که هدایت به سوی حق می کند شایسته تر برای پیروی است یا آن کس که خود هدایت نمی شود مگر آنکه هدایتش کنند" (ا فمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی). و در پایان آیه با بیانی توبیخ آمیز و سرزنش بار می گوید: " شما را چه می شود؟ چگونه قضاوت می کنید"؟ (فما لکم کیف تحکمون).
«قل هل من شرکائکم من یهدی الی الحق قل الله یهدی للحق افمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی فما لکم کیف تحکمون. بگو آیا از شریکان شما کسی هست که به سوی حق رهبری کند بگو خداست که به سوی حق رهبری می کند پس آیا کسی که به سوی حق رهبری می کند سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد یا کسی که راه نمی نماید مگر آنکه (خود) هدایت شود شما را چه شده چگونه داوری می کنید.»یکی از مرتکزات فطری بشر که عقل وی بدان حکم می کند این است که انسان باید حق را پیروی کند، حتی اگر احیانا در یکی از اعمالش از حق منحرف شود و به خاطر غلط یا اشتباهی و یا هوی و هوسی غیر حق را پیروی کند، در همان لحظه که آن عمل غیر حق را انجام می دهد پیش خودش آن عمل را حق می پندارد، چون امر بر او مشتبه شده است و به همین جهت است که می بینیم بعد از آنکه غبار و کوران هوی و هوسش فرو نشست اینطور اعتذار می جوید که من خیال می کردم آن عمل حق است... کسی هم که انسان را به سوی حق راهنمایی می کند نیز واجب الاتباع است، به خاطر اینکه حق می گوید و به سوی حق دعوت می نماید و باید چنین کسی را ترجیح داد به کسی که ما را به سوی حق هدایت نمی کند و یا به سوی غیر حق می خواند، زیرا پیروی کردن از هادی به سوی حق پیروی خود حق است، همان حقی که او ما را به سوی آن می خواند و وجوب پیروی او، امری است ضروری، که هیچ حاجتی به دلیل ندارد.در حجتی که در آیه مورد بحث به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم تلقین شده تکیه بر این مقدمه ضروری و فطری شده است، لذا سخن را از اینجا آغاز می کند که می پرسد: آیا شما مشرکین در میان شرکاء خود هیچ شریک و معبودی سراغ دارید که شما را به سوی حق هدایت کند؟ و پر واضح است که مشرکین غیر از کلمه" نه" جوابی ندارند، چون شرکای آنان چه آنانی که جمادند مانند بتها و معبودهای جامد دیگر و چه آنهایی که جاندارند، مانند فرشتگان و ارباب انواع و جن و طاغوت هایی چون نمرود و فرعون و امثال آنان، هیچیک (بر حق نبودند، تا دیگران را به سوی حق هدایت کنند و اصولا هیچ یک) مالک نفع و ضرر و مرگ و حیات و نشور خود نیستند.و چون مشرکین در پاسخ از این سؤال، جواب مثبتی نداشتند، لذا خدای تعالی به رسول گرامی اش دستور داد خودش جواب بدهد و فرمود: " قل الله یهدی للحق بگو: تنها خداست که به سوی حق هدایت می کند"، چون او است که هر موجودی را به سوی هدفش و به سوی هر چیزی که در بقائش نیازمند به آن است هدایت می کند. هم چنان که از قول موسی علیه السّلام حکایت کرده که در برابر فرعون فرمود: " ربنا الذی اعطی کل شی ء خلقه ثم هدی " و نیز فرمود: " الذی خلق فسوی و الذی قدر فهدی ". و او کسی است که انسان را به سوی سعادت حیات هدایت و به سوی بهشت و آمرزش دعوت می کند، رسولانی می فرستد و کتاب هایی نازل می کند و شرایعی تشریع می نماید، تا انسانها به اذن او هدایت شوند و به همین منظور انبیاء را دستور داد تا دعوت حق دینی را در بین بشر گسترش دهند.و ما در تفسیر آیه شریفه: " الحق من ربک فلا تکن من الممترین" گفتیم که اعتقاد و سخن و عمل حق آن اعتقاد و گفتار و کرداری است که با سنت جاری در عالم کون که فعل حق تعالی است مطابق باشد، و بنا بر این، حق در حقیقت به مشیت خدای تعالی و اراده او حق است.و وقتی محقق شد که در میان هیچیک از شرکای مشرکین کسی نیست که به سوی حق هدایت کند و تنها خدای سبحان است که به سوی حق هدایت می کند، با جمله" ا فمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی " از آنان بپرسید که خودشان از بین دو قسم اتباع یکی را ترجیح دهند، تبعیت خدای تعالی و تبعیت شرکایشان را، پیروی خدای تعالی که به سوی حق هدایت می نماید و پیروی شرکاء را که نه کسی را هدایت می کنند و نه خود بدون راهنما راهی به جایی می برند و معلوم است که در این دوران، ترجیح برای آن کسی است که به سوی حق هدایت می کند، نه آن کس که هدایتی نمی کند، یعنی ترجیح با پیروی خدای تعالی بر پیروی خدایان دروغین است، ولی مشرکین به عکس این حکم می کنند و بدین جهت خدای تعالی با جمله" فما لکم کیف تحکمون" ملامت و توبیخشان می کند.
احتجاج خدا و پیامبر با منحرفان
به پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم دستور می دهد" به آنها بگو آیا هیچیک از معبودهای ساختگی شما هدایت به سوی حق می کنند"؟ (قل هل من شرکائکم من یهدی الی الحق). زیرا معبود باید رهبر عبادت کنندگان خود باشد، آن هم رهبری به سوی حق، در حالی که معبودهای مشرکان اعم از بتهای بی جان و جاندار هیچکدام قادر نیستند بدون هدایت الهی کسی را به سوی حق رهنمون گردند، چون هدایت به سوی حق نیاز به مقام عصمت و مصونیت از خطا و اشتباه دارد و این بدون رهبری و حمایت خداوند ممکن نیست.لذا بلافاصله اضافه می کند: " بگو تنها خداوند هدایت به سوی حق می کند" (قل الله یهدی للحق). با این حال" آیا کسی که هدایت به سوی حق می کند شایسته تر برای پیروی است یا آن کس که خود هدایت نمی شود مگر آنکه هدایتش کنند" (ا فمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لا یهدی الا ان یهدی). و در پایان آیه با بیانی توبیخ آمیز و سرزنش بار می گوید: " شما را چه می شود؟ چگونه قضاوت می کنید"؟ (فما لکم کیف تحکمون).
wikifeqh: تعجب_از_پیروی_معبودان_باطل_(قرآن)