تعاون در ایران

در ایران از دیرباز علاوه بر افراد متمکن و نیکوکار که برای ایجاد رفاه عمومی به یک سلسله اقدامات عمرانی ازقبیل ساختن راه، ایجاد پل، ساخت مدرسه و غیره مبادرت می کردند، مردم عادی نیز به صورت های گوناگون در چنین اموری شرکت داشتند. بارزترین نمونه این نوع همکاری در میان مردم روستاها بود که تا به امروز نیز ادامه دارد. تأکید اسلام بر همکاری جمعی و یاری رساندن به یکدیگر در کارهای خیر و به طور کلی اقدامات نیکوکارانه و انسان دوستانه و رفتار بی نظیر پیشوایان اسلام در دستگیری از نیازمندان و پیشگامی در امور خیر از موجبات مهم گسترش روح تعاون در میان مردم مسلمان کشور ما بوده که آثار گستردۀ آن را در جای جای کشور به روشنی می توان دید. آیۀ شریفۀ تَعاوَنوا عَلَی البرِّ و التقوی (مائده، ۲) همواره سرلوحۀ مردم مسلمان در تلاش های خیراندیشانه بوده است. تعاونی های سنتی از انواع مهم مشارکت در جامعه ایرانی بوده است که با نام های مختلف وجود دارد؛ اما امروزه با وقوع دگرگونی های اجتماعی و اقتصادی در جامعۀ روستایی ضمن کاهش کار گروهی سنتی نوع جدیدی از همکاری در این جوامع متداول شده است. پیشینۀ ایجاد تعاونی های رسمی در کشورهای غربی به آغاز قرن ۱۹ بازمی گردد، اما در ایران به رغم آن که نوع سنتی آن از دیرباز وجود داشته، از پیدایش تعاونی های رسمی بیش از چند دهه نمی گذرد. آغاز تعاونی رسمی در ایران از لحاظ تشکیل و ثبت فعالیت رسمی به ۱۳۱۴ش برمی گردد که اولین شرکت تعاونی روستایی در گرمسار به همت دولت وقت ایجاد شد. از آغاز تشکیل تعاونی ها در ایران تا ۱۳۲۰ش سه شرکت تعاونی روستایی با عضویت ۱۰۵۰ کشاورز به وجود آمد. در ۱۳۲۰، دولت برای گسترش تعاونی ها و آشناکردن مردم با مفاهیم آن اقداماتی انجام داد، اما با وقوع جنگ جهانی دوم این فعالیت ها متوقف شد و پس از جنگ از دو سو ادامه یافت؛ از یک سو کسانی که از تعاونی های سایر کشورها اطلاعاتی داشتند، برای پاسخ گویی به مشکلات، به تشکیل تعاونی های مصرف در سطح شهر اقدام کردند و از سوی دیگر برخی مؤسسات خارجی در زمینۀ تأسیس و اداره شرکت های تعاونی فعالیت هایی در ایران انجام دادند. پس از شهریور ۱۳۲۰ از سوی بعضی کشورها هیئت هایی برای ارائه کمک های فنی در امور اقتصادی و اجتماعی، ازجمله پیدایش و توسعه شرکت های تعاونی، وارد ایران شدند که برخی از آن ها عبارت بودند از مؤسسات وابسته به سازمان ملل؛ هیئت های اقتصادی و عمرانی امریکا در ایران (اصل چهار)؛ بنیاد فورد و خاور نزدیک. تعداد تعاونی های تشکیل شده (اعم از صندوق های تعاونی روستایی و تعاونی های مصرف) تا ۱۳۳۰ به زحمت به صد شرکت می رسید که اغلب آن ها هم فعالیت مؤثر و چشمگیری نداشتند. در ۱۳۳۲، اولین قانون تعاونی ایران که با الهام از قوانین خاص دیگر کشورها تهیه شده بود، به صورت لایحۀ قانونی به تصویب رسید و در ۱۳۳۴ لایحۀ مزبور با اصلاحاتی از تصویب مجلس وقت گذشت و اولین قانون تعاون ایران تصویب شد که پایه و اساس تعاونی های زیادی قرار گرفت. در ۱۳۵۰، قانون شرکت های تعاونی با مطالعۀ قوانین سایر کشورها تهیه و تصویب شد که موادی از آن هنوز هم مبنای کار تعاونی هاست.
انواع تعاونی ها در ایران. ۱. سازمان مرکزی تعاونی کشور؛ این سازمان در ۱۳۴۶ تشکیل و در ۱۳۵۰ به وزارت تعاون و امور روستاها ملحق شد و در ۱۳۵۶، پس از انحلال آن وزارتخانه، تحت نظارت وزارت بازرگانی درآمد که تا زمان تشکیل وزارت تعاون (۱۳۷۰) به همین صورت به کار خود ادامه داد و سپس براساس قانون بخش تعاون (مصوب شهریور ۱۳۷۰) به وزارت تعاون منتقل شد. شرکت های تعاونی و اتحادیه های تعاونی تحت پوشش سازمان مرکزی تعاون کشور در پایان بهمن ماه ۱۳۵۷ عبارت بودند از شرکت های تعاونی که مجموع شرکت های تعاونی تحت پوشش سازمان مرکزی تعاون کشور اعم از مصرف، مسکن، اعتبار، توزیعی، و خدماتی شهری غیر کارگری را تشکیل می دادند و تعداد آن ها برابر با ۱۳۴۰ واحد و اعضای آن ها بالغ بر ۸۰۳,۸۹۳ نفر بود؛ اتحادیه شرکت های تعاونی: تعداد ۲۰ اتحادیه تعاونی شهری غیر کارگری تأسیس شد که اعضای آن ها ۳۶۹ شرکت تعاونی بود. ۲. سازمان مرکزی تعاون روستایی؛ این سازمان در ۱۳۴۶ تشکیل شد و در سال های اخیر تحت نظارت وزارت کشاورزی اداره می شد و در پایان بهمن ۱۳۵۷ مجموعاً ۲,۹۳۹ شرکت تعاونی روستایی با ۳,۰۱۰,۲۰۲ نفر عضو را تحت پوشش قرار می داد. تعداد اتحادیه های شرکت های تعاونی روستایی در پایان بهمن ۱۳۵۷ معادل۱۵۳ واحد با ۲,۹۲۳ عضو بود. ۳. شرکت های تعاونی کارگری؛ شرکت های تعاونی کارگری اعم از کار و تولید، مصرف و مسکن در ۱۳۴۶ تشکیل شد و تعداد آن ها تا پایان بهمن ۱۳۵۷، ۱,۶۷۳ واحد با ۴۲۳,۸۴۰ عضو بود. در بهمن سال مذکور تعداد اتحادیه های کارگری یک واحد با ۵۱۰ شرکت تعاونی عضو ثبت شده است. ۴. شرکت های تعاونی تولیدی روستایی؛ از اقدامات دیگری که پس از تقسیم اراضی در ایران به منظور یکپارچه کردن اراضی انجام گرفت تشکیل واحدهایی با عنوان تعاونی های تولید بود که در ۱۳۴۹ به تصویب رسید. تعداد تعاونی های تولید روستایی تا بهمن ۱۳۵۷ بالغ بر ۳۹ شرکت بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی تعاون به عنوان راهی مهم برای توسعۀ اقتصادی و معیاری برتر جهت اشتغال مطرح و از اهمیتی ویژه برخوردار شد و به قانون اساسی راه یافت.(اصل ۴۳ و ۴۴). بنابر اصل ۴۴ قانون اساسی، نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایۀ سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی است و لذا بخش تعاونی از ارکان سه گانه اقتصاد است. برخی از وظایف مربوط به بخش تعاون به شرح زیر است: همکاری در تأسیس و گسترش تعاونی ها با جلب مشارکت عمومی و شوراهای اسلامی؛ ایجاد زمینه های همکاری و هماهنگی بین تعاونی ها و بین اتحادیه های تعاونی و سایر بخش های اقتصادی با کمک به شرکت ها و اتحادیه های تعاونی در ارائه خدمات مالی و حسابداری و حسابرسی؛ اجرای برنامه های ترویج و آموزش تعاون برای تفهیم و تعمیم روش ها و برنامه های مختلف تعاونی؛ ایجاد تسهیلات لازم جهت توسعه فعالیت تعاونی ها در امور تولیدی و فراهم آوردن موجبات صدور تولیدات آن ها؛ انجام تحقیقات آماری و اطلاعاتی و مطالعه دربارۀ فعالیت تعاونی ها در زمینۀ شناخت نارسایی ها و نیازهای آنان. دربارۀ شرکت های تعاونی و انواع آن ← شرکت_تعاونی