تظلم کردن از مردم

تظلم کردن از مردم یا دادخواهی به جانب مردم ( به لاتین: Provocatio ad populum ) در روم باستان، یکی از اصول حقوق کیفری رومی بود که بر اساس آن مجازات اعدامِ یک شهروندِ رومیِ محکوم به مرگ می توانست ـ در صورتی که رأی مردم به نفع او باشد ـ به مجازاتِ دیگری که ملایم تر می بود تخفیف یابد.
این حق قضایی بواسطهٔ «قانون والِریایی در باب دادخواهی»[ یادداشت ۱] به سال ۵۰۹ قبل از میلاد و بر مبنای پیشنهاد کنسول پوبلیوس والریوس پوبلیکولا رسمیت یافت و بیشتر در عصر جمهوری روم مورد کاربرد واقع شد. [ ۱]
وجود یا عدم وجود حق تظلم کردن ( Provocatio ) و حقوق مشابه آن در عصر پادشاهی روم ( که در آن پادشاه از حداکثر اقتدارات قضایی بهره مند بود ) مورد بحث و مجادله است؛ با اینحال محتمل اینست که در این دوره برای رسیدگی به جرائم بسیار سنگین مجمعی از پاتریسی ها تشکیل می شد. به هر روی عقیدهٔ رایجِ نویسندگان عهد جمهوری این بود که چنین حقی در عهد پادشاهی نیز وجودداشته است. این عرفِ حقوقی ( به معنایی که یک متهم به مرگ با توسل به آن بتواند درخواست کند که مجازاتِ سنگینِ تحمیل شده بر او به دست یک مجمع مردمی مورد تجدیدنظر قرار گیرد ) تنها و تنها پس از تصویب قانون موسوم به «قانون والِریایی در باب تظلم کردن»[ یادداشت ۲] در سال ۵۰۹ قبل از میلاد[ یادداشت ۳] بود که رسمیت یافت. تنها استثنای استفاده از این حق پیش از سال ۵۰۹ ق. م. در روایت تیتوس لیویوس در کتاب از پیدایش روم آمده که می گوید پوبلیوس هوراتیزس، که قرار بود بخاطر کشتن خواهرش اعدام شود، عبارت provoco را بر زبان آورد و مردم نیز او را بخاطر خدماتی که بتازگی به میهنش کرده بود بخشیدند. [ ۲]
متون تاریخی تأکید دارند که یکی نخستین اقدامات دولت جمهوری روم همانا تصویب و رسمیت بخشیدن به حق تظلم کردن توسط پوبلیوس والریوس پوبلیکولا بود. [ ۳]
این حق در درجه نخست تنها برای محکومان به مرگِ طبقات عالیه ( پاتریسی ها ) قابل اعمال بود و بعدها بود که طبقات عامی ( پلبی ها ) نیز از آن منتفع شدند. اساساً ساختار مجمع کنتوریاها بگونه ای بود که با نابرابریِ شدید در توزیع کِنتوریاها، حقِ تظلم کردن را بدل به ابزاری در دست طبقات متنفذتر کرده بود.
در عهد جمهوری، سیسرون ( کنسولِ سال ۶۳ ق. م ) پس از افشای توطئهٔ کاتیلینا، شهروندان رومیِ همدست کاتیلینا را که در کودتا دخیل بودند، بی آنکه حق تظلم کردن از مردم را برایشان محترم شمارد، آنان را در زندان تولیانوم به اعدام محکوم کرد. بعدها یکی از رقبای سیاسی او، پوبلیوس کلاودیوس پولکر، با یک پله بیسیت قانونی را به تصویب رساند که بر مبنای آن کلانتری که یک شهروند رومی را ـ بدون آنکه حق تظلم کردن را برای او محترم شمرده باشد ـ به مرگ محکوم می کرد، با مجارات تبعید تنبیه می شد.