تصوف روسیه

[ویکی فقه] در بررسی تاریخ تصوف در مناطق تحت تصرف روسیه، به طور کلی چنین به نظر می رسد که این پدیده همواره دارای دو جنبۀ آشکار و پنهان بوده است. وجه آشکار تصوف ــ که بیش تر مورد توجـه محققان روسـی قرار گرفته است ــ نقش پویای آن در حرکت های اجتماعی و سازماندهی قیام های مختلف است و وجه پنهان آن، روابط خاص مرید و مرادی، شیوۀ سلوک معنوی، آداب و آیین های فرقه ای خاص و ویژگی های محلی در هر ناحیه را در بر می گیرد که بسیار کم به آن توجه شده است.
چندین سده پیش از آن که دولت روسیه گسترش خود را در سدۀ ۱۰ق/۱۶م در شرق، جنوب و غرب، آغاز کند، اقوام متعدد و گوناگونی که در آسیای مرکزی، اطراف رود ولگا، شرق و غرب دریای خزر، قفقاز، داغستان و... می زیستند، و بیش تر از شاخه های مختلف نژاد ترک بودند، اسلام آوردند، و تمدن و فرهنگ اسلامی ـ ترکی خاص خـود را داشتند. در این حـوزۀ گستردۀ جغرافیایی ــ که از آن سوی ماوراءالنهر تا دریای سیاه را در بر می گرفت و در آن امواج جمعیتی متناوب، اقـوام ترک زبان گـوناگون را از شـرق به سوی غـرب می راند ــ تصوف از جمله عوامل پر قدرت اجتماعی بود که سابقۀ تاریخی آن به ظهور نخستین صوفی برجستۀ ترک، یعنی احمد یسوی (د۵۶۲ق/ ۱۱۶۷م) و پیروانش باز می گشت که پس از درگذشت او، طریقۀ یسویه را نه تنها در این مناطق، بلکه در آسیای صغیر نیز منتشر نمودند.در سده های پس از آن نیز طریقۀ نقشبندیه در آسیای مرکزی به ظهور رسید که به نوبۀ خود با کوشش صوفیان نقشبندی در سرزمین های مختلف گسترش یافت.افزون بر این دو طریقه، طریقۀ قادریه نیز در دورۀ متأخر به این منطقه راه پیدا کرد که گرچه پیروان کمتر و حضور محدودتری داشت، اما در جنبش های اجتماعی نقش مهمی را ایفا نمود.
جنبه آشکار و پنهان
در بررسی تاریخ تصوف در مناطق تحت تصرف روسیه، به طور کلی چنین به نظر می رسد که این پدیده همواره دارای دو جنبۀ آشکار و پنهان بوده است. وجه آشکار تصوف ــ که بیش تر مورد توجـه محققان روسـی قرار گرفته است ــ نقش پویای آن در حرکت های اجتماعی و سازماندهی قیام های مختلف است و وجه پنهان آن، روابط خاص مرید و مرادی، شیوۀ سلوک معنوی، آداب و آیین های فرقه ای خاص و ویژگی های محلی در هر ناحیه را در بر می گیرد که بسیار کم به آن توجه شده است. آن چه دربارۀ این وجه پنهان می توان گفت آن است که همچون دیگر سرزمین های اسلامی، مرید طی آیین تشرفی که ظاهراً چندان پیچیده نبوده است، به عضویت طریقه در می آمد و چگونگی ذکر و شیوۀ ادای آن، و نیز نحوۀ مراقبه و دیگر تعالیم مربوط به سلوک را از پیر خود می آموخت و در جلسات ذکر جمعی شرکت می کرد. این رابطۀ معنوی از بُعد بیرونی، در رابطۀ شیخ با پیروانش تجلی می یافت که از طریق شبکه ای از نوابان خود با مریدان متعددش در نقاط مختلف در ارتباط بود و این چنین، اعضای این جامعۀ به ظاهر پراکنده را به هم می پیوست و از این رو، خطر سیاسی بالقوه ای می یافت. وی همچنین نقش طبیب، معلم دین و مشاور این جامعه را نیز ایفا می کرد و با طبقات پیشه ور و اصناف و قشرهای مختلف اجتماع در ارتباط بود. این چنین بود کـه صوفیان ــ که از همان ابتدا با سلطۀ روس ها مخالف بودند ــ در طـی سده های ۱۷-۱۹م آغازگـر جنبش ها و نهضت های سیاسی ـ اجتماعی در نقاط مختلف روسیه و قفقاز گشتند.
طریقه نقشبندیه
طریقۀ نقشبندیه در سده های ۹-۱۰ق/۱۵-۱۶م از ناحیۀ بخارا به منطقۀ ولگای میانه راه یافت و به تدریج پیروان طریقه های یسوی و قادری را در خود جذب کرد. این طریقه در سدۀ ۱۲ق/۱۸م از طریق کردستان و شیروان به داغستان رسید و در آن جا حضوری آشکار از خود نشان داد و از اواسط سدۀ ۱۳ق/۱۹م نیز در ناحیۀ چچن ها و غرب و میانۀ قفقاز پیروان پرشمار پیدا کرد.
← قیام اشورما
...