تصمیم گیری پیامبر

[ویکی فقه] مساله ی تصمیم گیری در بسیاری از امور چه شخصی و چه غیر شخصی (جامعه) از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این اهمیت زمانی بروز می یابد که شخص تصمیم گیرنده در جایگاه یک مدیر قرار داشته باشد. در سیره ی مدیریتی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) موارد متعددی وجود دارد که نشان می دهد، ایشان نیز چنین بود.
مساله ی تصمیم گیری در بسیاری از امور چه شخصی و چه غیر شخصی (جامعه) از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این اهمیت زمانی بروز می یابد که شخص تصمیم گیرنده در جایگاه یک مدیر قرار داشته باشد. در این موقعیت است که نقش تصمیم گیری در نتایج امور نمایان خواهد شد.
کسب اطلاعات برای تصمیم گیری
اتخاذ یک تصمیم صحیح، مستلزم یک سری اطلاعات کافی و درست در زمینه ی موضوع مورد بررسی است و هیچ گونه اقدامی بدون شناخت درست از زوایای مختلف مساله، میسر نخواهد بود.نیز در همین زمینه خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «ولاتقف ما لیس لک به علم؛ در مورد آن چه که به آن علم نداری، پیروی نکن.»عقل انسان حکم می کند تا در انجام همه ی امور بدون تحقیق و بررسی کافی، اقدامی نکند. در غیر این صورت اگر ضرری متوجه او شد، باید تنها خویشتن را سرزنش کند.در سیره ی مدیریتی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) موارد متعددی وجود دارد که نشان می دهد، ایشان نیز چنین بود. به عنوان نمونه ایشان به منظور برنامه ریزی و تصمیم گیری در شهر مدینه، اقدام به سرشماری مسلمانان و ثبت اطلاعات مربوط به آنان نمود.نقل شده است که ایشان فرمودند: «احصوا کل من تلفظ بالاسلام؛ تمام افرادی که به اسلام گرویدند، را سرشماری کنید.» یا برای مقابله با دشمنان ابتدا از وضعیت دشمن به طور دقیق کسب خبر می نمودند.برای مثال ایشان در ماه رجب سال دوم هجری، «عبدالله بن جحش» را با هشتاد نفر از مهاجران به ماموریتی فرستاد و هنگام حرکت نامه ای به دست وی داد و فرمود، تا دو روز راه نپیماید، آن را نخواند. آن گاه در آن بنگرد و به فرمان عمل نماید و کسی از همراهان را مجبور نسازد. عبدالله پس از دو روز راهپیمایی نامه را گشود و چنین فرمان یافت: «هنگامی که نامه ی مرا باز نمودی، همچنان رهسپار شو تا در نخله فرود آیی. پس در کمین قریش باش و جستجو کن برای ما اخبارشان را.» همچنین ایشان به منظور کسب اطلاعات دقیق برای تصمیم گیری صحیح، افرادی به نام «عریف» و «نقیب» را منصوب می کرد، تا گزارش های سالم را به اطلاع ایشان برسانند. «عریف» در لغت به معنی دانا و شناسنده و عالم به چیزی یا کسی است که یاران خود را می شناسد و جمع آن «عرفا» است و در اصطلاح به کسی اطلاق می شود که قیم امور قبیله و گروهی از مردم است و تدبیر امور و مسئولیت اداره ی کارهایشان به عهده ی اوست و در وقت لزوم گزارش کارهای آنان را به مافوق خود می دهد. «نقیب در لغت به معنی بزرگ قوم و کسی است که به احوال مردم خویش آگاه است و در میان آنها دارای نفوذ و جایگاه است و جمع آن «نقبا» و مانند عریف است. تاریخ و سیره ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) نیز مملو از به کار گیری نقبا و عرفا است. ابن حجر عسقلانی به نقل از ابن عساکر آورده است: «ابو عزیز جندب بن نعمان ازدی به حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) رسید و حضرت او را عریف قومش قرار داد. نیز رافع بن خدیج انصاری عریف قومش در مدینه بود.
مشورت
یک تصمیم گیری سلیم تصمیمی است که همراه با مشورت از روی عقل و مصلحت اندیشی باشد. یک مدیر باید با افرادی مشورت کند که از صلاحیت کافی در این زمینه برخوردار باشند، در غیر این صورت تصمیم اتخاذ شده دارای نواقص فراوانی خواهد بود. مشورت در سیره ی پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. به طوری که ایشان در تصمیم گیری ها هرگز مستبدالرای نبوده و همیشه نظر اصحاب را جویا می شدند. اهمیت این مساله به قدری است که در قرآن کریم سوره ای جداگانه به نام «شوری» وجود دارد و مشورت در آن از مهمترین مسائل شمرده و در کنار استجابت دعا و نماز و انفاق مطرح شده است.خداوند می فرماید: «الذین یجتنبون کبائر الاثم و الفواحش...و اقاموا الصلوة و امرهم شوری بینهم و مما رزقناهم ینفقون...» در این آیه سخن از بهترین انسان ها به میان آمده است و صفات آنان را بر می شمارد که یکی از این صفات مشورت است.یک انسان هر چه قدر هم که عاقل و اندیشمند باشد؛ اما ممکن است در مواردی دچار خطا و اشتباه گردد؛ زیرا احاطه ی کامل به تمام زوایای مساله ندارد؛ ولی در صورتی که خرد جمعی در یک موضوع به کار گرفته شود و تجارب دیگران نیز در تصمیم نهایی دخالت داده شود، می تواند تصمیم پخته و دارای ضریب خطای کمتری در پی داشته باشد.ایشان خود در این باره به اندازه ای تاکید داشتند که روایتی شگفت از ایشان نقل شده است: «هنگامی که زمامداران شما نیکان شما، و توان گران شما سخاوتمندان شما باشند و کارتان با مشورت انجام شود، شایسته ی بقا و زندگی هستید در غیر این صورت زیر زمین از روی آن برای شما بهتر است.»
← نمونه های دیگر
...