[ویکی فقه] تشابه حقیقی، از اصطلاحات علم منطق بوده و به اسم متشابه با وجه تشابه حقیقی میان دو معنایش، اطلاق می گردد.
هرگاه یک لفظ بر معانی بسیاری دلالت کند چنین الفاظی را «الفاظ متفقه» می خوانند که بر دو نوع اند:یا تنها برای یکی وضع شده اند و با قرینه یا بی قرینه و به سبب مناسبتی یا مشابهتی یا بدون آن در دیگری استعمال می شوند که به آن «اسمای متشابه» گویند و یا برای همه وضع شده اند که «اسمای مشترکه» نام دارند.در اسمای متشابه یا استعمال لفظ در معنای دوم به سبب مشابهت با معنای اول و با قرینه صورت می گیرد. در چنین حالتی، اطلاق آن لفظ بر معنای اصلی را «حقیقت» و برمعنای مشابه را «مجاز» گویند؛ مانند: اطلاق «نور» بر نور آفتاب، نور بصر و نور بصیرت و یا استعمال لفظ در معنای دوم به سبب مناسبت و مشابهت باشد، ولی کم کم آن، مناسبت به فراموشی سپرده می شود و به مرور زمان بر اثر کثرت استعمال برای معنای دوم نیز وضع تعیّنی پیدا می کند و معنای نخست تقریباً متروک می شود، به گونه ای که در وقت اطلاق بر معنای دوم مناسبت کاملاً فراموش می شود و لحاظ نمی شود، که به این قسم «اسمای منقول» گویند؛ مانند اطلاق لفظ ماه بر جِرم آسمانی به وضع تعیینی و بر مدت زمان معین (معمولاً سی روز) به سبب نقل و یا در استعمال لفظ برای معنای دوم، مناسبتی لحاظ نشده است که «اسمای مرتجل» نام دارند؛ مانند بیشتر اعلام اشخاص.تشابه موجود میان اسمای متشابه در همه موارد یکسان نیست، بلکه از جهات مختلف می توانند تفاوت داشته باشند و بر همین اساس دسته بندی های متعدد و اسامی خاصی پیدا می کنند؛ مثلاً معنای متشابهٌ فیه (وجه تشابه) از یک لحاظ، یا معنایی متقرر و ثابت و غیر وابسته است؛ مثل تشابه موجود میان تصویر یک حیوان و حیوان طبیعی و یا یک نسبت و معنای وابسته است؛ مثل تشابه موجود در اطلاق مبدایّت برای علت و برای طرف خط.
انواع اسمای متشابه
همچنین به لحاظ دیگر، مشابهت میان دو معنای اسم متشابه یا حقیقی است یا مجازی و بعید. به این اعتبار اسمای متشابه بر دو نوع است: اسم متشابه حقیقی و اسم متشابه مجازی.اسم متشابه حقیقی، اسمی است که میان دو معنای اسم متشابه، وجه تشابه حقیقی وجود داشته باشد؛ مانند اطلاق حیوان بر حیوان طبیعی و بر حیوان مصوّر (عکس حیوان) که در شکل با هم شباهت حقیقی دارند و اطلاق قائمه (پا) بر پای حیوان و پایه میز و صندلی، چون که هر دو تکیه گاه و وسیله ایستادن اند.اسم متشابه مجازی، اسمی است که میان دو معنای اسم متشابه، وجه تشابه حقیقی نیست، بلکه شباهتی دور و مجازی وجود دارد؛ مانند کلْب (سگ) حقیقی و ستاره ای که تابع و ملازم صورت انسانی (ماخوذ از هیئت اجتماعی چند ستاره) است که تشابه بین آن دو فقط در یک امر مستعار است؛ یعنی از آنجا که سگ بیشتر از سایر حیوانات تابع و ملازم با انسان هاست اسم آن را بر ستاره مذکور اطلاق کرده اند.
هرگاه یک لفظ بر معانی بسیاری دلالت کند چنین الفاظی را «الفاظ متفقه» می خوانند که بر دو نوع اند:یا تنها برای یکی وضع شده اند و با قرینه یا بی قرینه و به سبب مناسبتی یا مشابهتی یا بدون آن در دیگری استعمال می شوند که به آن «اسمای متشابه» گویند و یا برای همه وضع شده اند که «اسمای مشترکه» نام دارند.در اسمای متشابه یا استعمال لفظ در معنای دوم به سبب مشابهت با معنای اول و با قرینه صورت می گیرد. در چنین حالتی، اطلاق آن لفظ بر معنای اصلی را «حقیقت» و برمعنای مشابه را «مجاز» گویند؛ مانند: اطلاق «نور» بر نور آفتاب، نور بصر و نور بصیرت و یا استعمال لفظ در معنای دوم به سبب مناسبت و مشابهت باشد، ولی کم کم آن، مناسبت به فراموشی سپرده می شود و به مرور زمان بر اثر کثرت استعمال برای معنای دوم نیز وضع تعیّنی پیدا می کند و معنای نخست تقریباً متروک می شود، به گونه ای که در وقت اطلاق بر معنای دوم مناسبت کاملاً فراموش می شود و لحاظ نمی شود، که به این قسم «اسمای منقول» گویند؛ مانند اطلاق لفظ ماه بر جِرم آسمانی به وضع تعیینی و بر مدت زمان معین (معمولاً سی روز) به سبب نقل و یا در استعمال لفظ برای معنای دوم، مناسبتی لحاظ نشده است که «اسمای مرتجل» نام دارند؛ مانند بیشتر اعلام اشخاص.تشابه موجود میان اسمای متشابه در همه موارد یکسان نیست، بلکه از جهات مختلف می توانند تفاوت داشته باشند و بر همین اساس دسته بندی های متعدد و اسامی خاصی پیدا می کنند؛ مثلاً معنای متشابهٌ فیه (وجه تشابه) از یک لحاظ، یا معنایی متقرر و ثابت و غیر وابسته است؛ مثل تشابه موجود میان تصویر یک حیوان و حیوان طبیعی و یا یک نسبت و معنای وابسته است؛ مثل تشابه موجود در اطلاق مبدایّت برای علت و برای طرف خط.
انواع اسمای متشابه
همچنین به لحاظ دیگر، مشابهت میان دو معنای اسم متشابه یا حقیقی است یا مجازی و بعید. به این اعتبار اسمای متشابه بر دو نوع است: اسم متشابه حقیقی و اسم متشابه مجازی.اسم متشابه حقیقی، اسمی است که میان دو معنای اسم متشابه، وجه تشابه حقیقی وجود داشته باشد؛ مانند اطلاق حیوان بر حیوان طبیعی و بر حیوان مصوّر (عکس حیوان) که در شکل با هم شباهت حقیقی دارند و اطلاق قائمه (پا) بر پای حیوان و پایه میز و صندلی، چون که هر دو تکیه گاه و وسیله ایستادن اند.اسم متشابه مجازی، اسمی است که میان دو معنای اسم متشابه، وجه تشابه حقیقی نیست، بلکه شباهتی دور و مجازی وجود دارد؛ مانند کلْب (سگ) حقیقی و ستاره ای که تابع و ملازم صورت انسانی (ماخوذ از هیئت اجتماعی چند ستاره) است که تشابه بین آن دو فقط در یک امر مستعار است؛ یعنی از آنجا که سگ بیشتر از سایر حیوانات تابع و ملازم با انسان هاست اسم آن را بر ستاره مذکور اطلاق کرده اند.
wikifeqh: تشابه_حقیقی