تزکاتلیپوکا

تزکاتلیپوکا یا تسکاتلیپوکا ( Tezcatlipoca ) [ ۱] یکی از خدایان در اساطیر آزتک می باشد. او با مفاهیم بسیاری همراه است؛ بعضی از این مفاهیم، آسمان، شب، بادهای شبانه، توفندها، شمال، زمین، ابسیدین، دشمنی، اختلاف، حاکمیت، طالع بینی، وسوسه، جادوگری، زیبایی، جنگ و غیره می باشند. نام او در زبان ناهواتل به معنی «آیینهٔ دودی» است[ ۲] چون اون را مرتبط با ابسیدین می دانستند، که ماده ای با بافت شیشه ای سیاه رنگی است که در آمریکای میانه از آن آیینه می ساختند و همچنین در آیین های شمنیک از آن بهره می جستند.
او نام های بسیاری در متون باستانی، با توجه با جنبه های مختلف خدایی خود، داشته است: Titlacauan ( "ما بندگان اوییم" ) , Ipalnemoani ( "او به واسطهٔ ما زندگی می کند" ) , Necoc Yaotl ( "دشمن دو سویه" ) , Tloque Nahuaque ( "پروردگار نزدیک و شب" ) و Yohualli Èecatl ( شب، باد ) , Ome acatl[ ۳] ( "دو بار شمرده شده" ) , Ilhuicahua Tlalticpaque ( "صاحب آسمان و زمین" ) . [ ۴]
در تصاویر باستانی او معمولاً با نواری به رنگ های سیاه و زرد در سراسر چهره اش کشیده می شده است. در این تصاویر اغلب پای راست او با یک آینه ابسیدین یا یک مار جایگزین شده است - که اشاره به اسطوره خلقت، که در آن او پای خود را در جنگ با هیولای زمین از دست می دهد - دارد. گاهی آینه در قفسهٔ سینه اش نشان داده می شود و گاهی دود از آینه می آید. ناگوئال تزکاتلیپوکا، که جنبهٔ حیوانی او است، یک جگوار بود و سیمای جنبهٔ حیوانی خدای Tepeyollotl «سنگ دل» بود.
شخصیت تزکاتلیپوکا به باورهای باستانی قبایل مسوآمریکن پیش از میلاد مسیح در میان مردم مایا و اولمک بازمی گردد. شباهت های بسیاری میان او و کیچه در اساطیر مایا وجود دارد که پوپول ووه به آن پرداخته است. شکل اصلی پوپول ووه خدای تویل بود که نام او به معنی «ابسیدیان» است و برای او قربانی می کردند. همچنین خدای کلاسیک حاکمیت و رعد و برق در دین مایاها به عنوان «خدا ک» یا «مانیکین سپتر» و خدای مدرن تر مایاها به عنوان کوایل شناخته می شوند که با یک چاقو در دست در حالی که از پیشانی وی دود برمی خیزد، نشان داده می شود و همواره یک پا او با یک مار جایگزین شده‍است[ ۵]
تزکاتلیپوکا همواره رقیب یکی دیگر از خدایان آزتک است که جنبهٔ قهرمانی دارد و نامش کوئتزالکواتل است. در نسخه ای از مکتوبات آزتکیان[ ۶] در داستان های مربوط به پنج خورشید، در نخستین آفرینش، «خورشید زمین» توسط تزکاتلیپوکا به وجود آمد ولی کوئتزالکواتل این جهان را زمانی که تزکاتلیپوکا را شکست داد، نابود کرد و تزکاتلیپوکا به جگوار تبدیل شد و تمامی انسان ها را خورد. کوئتزالکواتل خود خورشید دوم شد و دوباره به خلقت انسان پرداخت، اما تزکاتلیپوکا همه انسان ها را به میمون تبدیل کرد. کوئتزالکواتل این میمون ها را با یک توفند کشت و آسمان را برای ایجاد انسان های جدید ترک کرد.