ترصیع

[ویکی فقه] ترصیع (ابهام زدایی). واژه ترصیع ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • ترصیع (علم بدیع)، از اصطلاحات علم بدیع، به معنای مطابقت وزن و حروف در نظم و نثر با قرینه• ترصیع (ادبیات فارسی)، از آرایه های ادبی در ادبیات فارسی و ابزاری برای موسیقی درونی شعر
...

[ویکی فقه] ترصیع (ادبیات فارسی). یکی از آرایه های ادبی در ادبیات فارسی ترصیع بوده که در لغت به معنی جواهر نشاندن و در اصطلاح بدیع آن است که در قرینه های نظم یا نثر، هر لفظی با قرینه خود در وزن و حروف روی مطابق باشند. ترصیع ابزاری برای موسیقی درونی شعر است و در اشعار سعدی و رشیدالدین وطواط بسیار دیده می شود.
ترصیع در ادبیات فارسی، تقریباً به همان صورت که در ادبیات عرب مرسوم و معمول است، به کار می رود، چنان که مثلاً در قیاس با نظر قدامة بن جعفر (د ۳۳۷ق/ ۹۴۸م) که ترصیع را مسجع ساختن اجزاء بیت
قدامة بن جعفر، نقد الشعر، ج۱، ص۱۱، به کوشش کمال مصطفی، بغداد، ۱۹۶۳م.
از منظر موسیقی شعر که محصول هماهنگی هایی است که از جهت وحدت یا تشابه یا تضاد صامت ها و مصوت ها در کلمات شعر پدید می آید، جناسها که ترصیع نیز از جملۀ آن هاست، نقش خاصی دارند.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، موسیقی شعر، ج۱، ص۳۰۳، تهران، ۱۳۵۸ش.
از معروف ترین نمونه های ترصیع، قصیده ای از "رشید وطواط" است؛ که تمامی آن دارای ترصیع می باشد، اگر چه شعری که تمام ابیات آن ترصیع باشد، بسیار کم است و خود رشید وطواط، مدعی شده که پیش از من در عرب و عجم کسی قصیده ای که تمام ابیاتش مرصع باشد، نگفته است.اما اشعاری که در آن ابیات مرصع وجود داشته باشد، در دیوان های متقدمین و متاخرین بسیار است. در ذیل بخشی از قصیده ی تمام مرصع رشید وطواط بیان می شود: ای منور به تو نجوم جمال• • • • وی مقرر به تو رسوم کمالبوستانی است صدر تو ز نعیم• • • • و آسمانی است قدر تو ز جلالخدمت تو معوّل دوست • • • • حضرت تو مقبّل اقبالهمچو اسکندری به یمن بقا • • • • همچو پیغمبری به حسن خصالسیرت تو خزانه الطاف • • • • نعمت تو نشانه ی آمالشد مزین به تو مقام و محل • • • • شد مبین به تو حرام و حلال
هدایت، رضا قلیخان، مدارج البلاغه درعلم بدیع، شیراز، کتابفروشی معرفت شیراز، ۱۳۳۱ه. ق، ص۴۰.
...

[ویکی فقه] ترصیع (علم بدیع). ترصیع در لغت به معنی جواهر نشاندن و در اصطلاح بدیع آن است که در قرینه های نظم یا نثر، هر لفظی با قرینه خود در وزن و حروف روی مطابق باشند. ترصیع ابزاری برای موسیقی درونی شعر است و در اشعار سعدی و رشیدالدین وطواط بسیار دیده می شود.
تَرْصیع، در لغت به معنای آراستن، گوهر نشان کردن و زینت دادن (با زر یا گوهر)
ابن منظور، لسان، ذیل رصع، ج۸، ص۱۲۵.
ترصیع از صنایع مهم در موسیقی و مضمون سخن است؛ اما اگر صنعتی مانند جناس در کنار آن آورده شود پرمایه تر و بلندپایه تر می گردد که به آن "الترصیع مع التجنیس" گفته می شود؛ چنانکه لفظ مرصع متجانس هم باشد؛ مثلا: یار سرگشته و کار برگشته.و مثالی از ترصیع در نظم:بیمارم و کارزار و تو درمانی• • • • بیم آرم و کارزار و تو در، مانی.
هدایت، رضا قلیخان، مدارج البلاغه درعلم بدیع، شیراز، کتابفروشی معرفت شیراز، ۱۳۳۱ه. ق، ص۴۲.
تعاریفی که دانشمندان بلاغت از ترصیع به دست داده اند، چنـدان هماهنگ نیست.
← قدامة بن جعفـر
...

تَرصیع
(در لغت به معنی گوهرنشاندن) در اصطلاح بدیع، آوردن کلماتی در سخن که با قرینۀ خود دوبه دو هم وزن باشند: بوستانی ست صدر تو ز نعیم/و آسمانی ست قدر تو ز جلال (رشید وطواط). عبارتی که ترصیع در آن به کار رفته باشد، مرصّع گویند. برخی، برای ترصیع، ویژگی اشتراک حرف روی در دو کلمۀ مرصع را نیز قائل شده اند. نیز ← جناس_آوایی