ترجمه قران الهی قمشه ای

[ویکی اهل البیت] ترجمه قرآن الهی قمشه ای. ترجمه ی قرآن کریم اثر مهدی (محیی الدین) الهی قمشه ای
شادروان الهی قمشه ای از اصول علمی و نظری ترجمه چندان که باید و شاید (در مقایسه با کسانی چون شادروان پاینده یا آقای عبدالمحمد آیتی یا دیگران که مترجمان حرفه ای و پرکار بوده اند) باخبر نبوده است. در مجموع این ترجمه (مراد طبع ویراسته آن است)، ترجمه ای خوشخوان، تفسیر آمیز و آزاد است. این ترجمه ارزش تاریخی و تأثیر روان شناختی اش بیش از ارزش علمی و بالفعل و آکادمیک آن بوده است، به این شرح که این ترجمه در 55 سال پیش و در طول نیم قرنی که صدها بار چاپ و تجدید چاپ شده و در میلیون ها نسخه منتشر گردیده، بیش و پیش از هر ترجمه ای به خوانندگان عادی و دوستداران قرآن و فهم معانی و معارف آن، نشان داده است که سبک و سیاق قرآن مجید، آن گونه که ترجمه های تحت اللفظی هزار ساله، نشان داده اند، جسته- جسته نیست و این یعنی رمیدگی خاطر و هراس ذهنی میلیون ها مؤمن مسلمان فارسی زبان را از بین بردن به عبارت دیگر رهیافت کلی شادروان قمشه ای به صرافت طبع و ذوق سلیم و فطرت مستقیمش به ترجمه قرآن درست و علمی بوده است، اما در جزئیات و فرعیات و مفردات و ترکیبات و مسائل صناعی و فنی ترجمه کمبودهایی داشته است.
کار او را با رسالت تاریخی - فرهنگی نیما یوشیج (علی اسفندیاری) پدر و بانی شعر نو فارسی می توان مقایسه کرد که ابتکار و به قول قدما بدعت حسنه یعنی نوآوری سنجیده ای به میان آورد و به جای روزنه، دروازه ای به روی شعر تکرار مکرراتی و کلیشه پرداز یکصد سال اخیر فارسی باز کرد و دیدها و دیدگاه ها و نگاه ها را اصلاح کرد، ولو آن که بپذیریم خودش نمونه های درخشان یا مهمی از شعر نو عرضه نکرد. پیش از مرحوم قمشه ای، بصیرالملک و همزمان با او عبدالحسین آیتی (آواره) و اندکی پس از او مترجم توانایی چون ابوالقاسم پاینده هم به همین راه رفتند.
اولین نقدی که بر این ترجمه نوشته شد، به قلم شادروان ابوالقاسم پاینده (1290- 1363 ش) مترجم معروف و صاحب ترجمه قرآن کریم به فارسی است که در مقدمه بر ترجمه خود از قرآن کریم (به تاریخ 1336 ش) پوشیده وار و بدون تصریح به نام، پنج ایراد به عنوان نمونه بر ترجمه شادروان قمشه ای گرفته است که در همه موارد حق با پاینده است.
سپس سال ها کسی نقدی بر این ترجمه ننوشت تا پس از انقلاب اسلامی. دومین نقد بر این ترجمه را آقای دکتر سید عبدالوهاب طالقانی در نشریه کیهان اندیشه (ویژه نامه قرآن، شماره 28، بهمن و اسفند 1368 ش) نوشت. در این نقد که عنوان «نقد ترجمه های معروف قرآن به زبان فارسی» نام دارد، علاوه بر ترجمه قمشه ای بر ترجمه آقای عبدالمحمد آیتی هم نقد نوشته شده است. ایرادات دهگانه ای که ناقد بر ترجمه مرحوم الهی قمشه ای گرفته است، همه وارد و حق با ناقد و اشتباه از سوی مترجم است.
چنان که اشاره شد، آقای حسین استاد ولی به پیشنهاد مدیر کتابفروشی اسلامیه، کمر همت به ویرایش این ترجمه بسته است که حدودا از سال 1374 تا 1377 به طول انجامیده و در این سال از سوی همان ناشر منتشر شده است.
نخستین چاپ ترجمه شادروان قمشه ای در سال 1323 ش انجام گرفته و از سوی کتابفروشی اسلامیه به صورت گراوری منتشر شده و برای اول بار در تاریخ ترجمه، شاید به اقتباس از بعضی ترجمه های اروپایی قرآن کریم به صورت صفحه به صفحه است، نه زیرنویس یا بین السطور یعنی یک صفحه (دست راست) متن قرآن مجید است و یک صفحه (دست چپ) ترجمه با ذکر شماره مسلسل آیات در جای خود.
استاد میرخانی بار دیگر همین ترجمه را با اصلاحاتی که مترجم در ترجمه خود وارد کرده بود، در سال 1339 ش بازنویسی و خوشنویسی کرده که در سال 1342 ش از سوی همان ناشر انتشار یافته است. سپس چه بسا با اجازه مترجم، سایر ناشران نیز کمر همت به تجدید طبع این ترجمه، به صورت خوشنوشته یا حروفی (حروفچینی شده) بسته اند.